Guðrún Bjarnadóttir skrifar:
Ég hef sagt skilið við mitt fyrra líf. Líf sem einkenndist af ótta við að vera heiðarleg við sjálfa mig og aðra. Þá var betra að liggja á hlutunum, leyfa þeim að vera ósagðir. Í stað þess að eiga von á að vera rifin niður fyrir þær tilfinningar sem ég bar innra með mér.
Já, ég er skilnaðarbarn. Mamma og pabbi skildu þegar ég var á fimmta aldursári. Ég gerði mér ekki almennilega grein fyrir skilnaðinum á þessum aldri, fannst alltaf eins og pabbi væri á leið út á sjó eins og hann var vanur og kæmi svo aftur að liðnum túr. En í þetta skipti var túrinn langur og pabbi kom ekki aftur heim.
Mamma flutti með okkur systkinin úr Vesturbænum í gamalt iðnaðarhúsnæði í Garðabæ. Hún var vinmörg og einn velviljaður vinur hennar lánaði henni hús til að búa í um stundarsakir, eða þangað til hún næði að koma undir sig fótunum á ný. Þegar rigndi grét húsið því það míglak en þá settum við fötur til að koma í veg fyrir að vatnið eyðilegði gólfflötinn. Það var hátt til lofts og kalt svo við vorum alltaf vel klædd innandyra. Sturtu- og baðkersleysi gerði það að verkum að við krakkarnir böðuðum okkur í bala eða fórum í sundlaugina sem var þarna rétt hjá. Þrátt fyrir þetta elskuðum við bróðir minn að vera þarna. Í húsinu var risastór salur sem við lékum okkur í. Við komumst léttilega upp með að spila þar badminton og fótbolta, sem sagt drauma- og ævintýraheimur barna á þessum aldri.
Mamma var þó ekki lengi ein með okkur. Hún kynnist manni níu mánuðum eftir skilnaðinn og þau hófu sambúð með okkur systkinunum í Grafarvoginum. Það var þó sá hængur á að bæði voru þau alkóhólistar og oftar en ekki virk í þeim efnum.
Draumaheimur lítillar stelpu varð fallvaltur, hún fór inní sig og faldi sig á bakvið harðan skráp sem erfitt var að brjóta á bak aftur. Mamma var og er hjartahlý, opin, einlæg og tilfinningarík manneskja, en eins og gefur að skilja með alkóhólista þá gerði Bakkus henni lífið leitt. Fósturpabbi minn gerði sitt besta, en það besta var ekki nóg fyrir veika einstaklinga og peningarnir og þær eignir sem þau höfðu komið sér upp, runnu þeim úr greipum.
Ég áttaði mig á því seinna meir að fósturpabbi beitti mömmu líkamlegu og andlegu ofbeldi. Af hverju seinna? Jú, hann faldi það vel. Mörgum árum síðar stóð ég sjálf í sömu sporum þegar ég bjó með helsjúkum einstaklingi og var sjálf orðin mjög veik.
Hættulegt samband
Ég hitti hann á einu af ölkelduhúsum bæjarins og heillaðist af því hversu öruggur hann virtist í eigin skinni og ákveðinn á sínu. Hann leit út fyrir að vera með það á hreinu hvað hann vildi og það heillaði óöruggu stelpuna í mér. Hann breytti oft gráti í hlátur og við náðum einhverri djúpri og einstakri tengingu.
Fyrsta viðvörunarbjallan sem hringdi var þegar hann sagði mér að stinga sig ekki í bakið. Ég hafði auðvitað enga fyrirætlun um það og það skyldi ég sko sanna fyrir honum, sanna ást mína. Það varð síðan partur af því að ég fór ekki strax – ég ætlaði ekki að láta hann nappa mig þar.
Líkamlegt ofbeldi hófst ekki fyrr en hálfu ári eftir að við hittumst fyrst og var meira í þá veru að hann ýtti mér í rúmið, setti kodda yfir vit mín og hélt mér fastri.
Ég var á þessum tíma erlendis í námi sem gerði það að verkum að við vorum í fjarbúð fyrst um sinn. Á lokaári námsins vildi hann koma með mér út um haustið, ég þráaðist við því ég vissi að það var eitthvað innra með honum sem var ekki gott, var farin að finna það á þessum tíma. Hann var ákveðinn að vanda og að lokum fluttum við út saman í stórborgina að hausti til og líklega má segja að ofbeldið hafi hríðversnað við það, þar sem ég hafði ekki mína nánustu fjölskyldu eða vini til að styðjast við.
Við tóku andvökunætur með hótunum og barsmíðum. Hótanir um líflát, hann gæti drepið mig þarna úti, skorið mig í bita og hent mér í ruslið án þess að nokkur yrði þess var. Einbeitingin slaknaði í náminu og kennarar mínir tóku eftir því og ræddu við mig, en áttuðu sig ekki á hvað var í gangi. Góð vinkona mín í bekknum ætlaði að taka á móti mér eitt kvöldið eftir barsmíðar en skildi svo ekkert í mér þegar ég hætti við vegna hræðslu. Íslensk vinkona mín bjó í næsta húsi við okkur á þessum tíma, hún heyrði stundum læti og sá áverka á mér. Hún talaði um alvarleika þessa máls, ég yrði að koma mér í burtu, en ég var of hrædd.
Mér var farið að líða eins og ruslinu sem hann talaði um að henda. Ég velti stundum fyrir mér á þessum tíma hvort ekki væri best að ég labbaði yfir stóru umferðargötuna og léti bílana taka mig í burt frá sársaukanum sem var innra með mér.
Eftir námið komum við fljótlega heim, bjuggum um stutta stund í iðnaðarhúsnæði og ekki leið á löngu þar til ég óttaðist um líf mitt meir en nokkru sinni. Hann var afbrýðissamur og fannst ég daðra við allt sem hreyfðist, ég tók því illa og stóð uppi í hárinu á honum með það.
Eitt kvöld fórum við saman út á lífið. Kvöldið endaði þannig að við fórum heim saman þar sem hann lofaði því upp á son sinn að leggja ekki á mig hendur. Það loforð fór því miður fyrir lítið því þegar heim var komið byrjaði hann strax að berja á mér.
Hann lokaði mig inni í litlu herbergi, sagði mér að afklæðast og úthúðaði svo líkama mínum milli þess sem hann hellti á mig köldu vatni og kýldi mig. Hann hótaði að troða klósettbursta upp í klofið á mér.
Ég lét hann vita að ég myndi öskra á hjálp og einhver nágrannanna myndi annaðhvort koma niður eða hringja á lögregluna. Hann sagðist rota mig og drepa á núll einni ef ég sýndi einhverja tilburði til þess að kalla á hjálp. Hann lokaði mig inni í þessu herbergi í fjórtán tíma, barði og niðurlægði.
Ég sannfærði hann eftir þann tíma að við yrðum að nærast og ég myndi ekki erfa þetta við hann. Hann ákvað að treysta orðum mínum og við lögðum af stað út í sjoppu sem var þarna rétt hjá. Allan tímann horfði ég á bílana sem keyrðu fram hjá og hugsaði mér undankomuleið með að stoppa einn þeirra.
Frelsið sem ég taldi aðra hafa var draumur minn á þessu augnabliki. Þegar við vorum rétt ókomin til baka aftur, stökk ég fyrir bíl og bað fólkið að leyfa mér að koma upp í bílinn. Ég var heppin, stelpan sem var í bílnum var gömul skólasystir og þau tóku mig upp í og sögðu honum að láta mig vera og fara. Ég gisti hjá henni um nóttina og fór daginn eftir upp á bráðamóttöku með systur minni þar sem tekin var skýrsla af atburðinum.
Í framhaldinu kærði ég hann en var því miður ekki nógu sterk, eða of hrædd til að halda kærunni til streitu.
Galóði ljónatemjarinn
Hann fór í áfengis- og reiðimeðferð og sannfærði mig eftir tvo mánuði að taka við sér aftur, hann sagðist hafa unnið heilmikið í sér og ráðgjafinn hafði mikla trú á því að hann hefði ekki lengur þörf á að beita ofbeldi til að leysa hlutina. Hann sagðist sjálfur hafa orðið fyrir áfalli í æsku sem leiddi til þessarar miklu heiftar. Ráðgjafinn trúði því að stórt vígi væri unnið með því að viðurkenna sársauka fortíðarinnar. Ég tók við honum aftur. Með því fór ég á bak við alla fjölskylduna.
Margir spyrja sig eflaust þegar hér er komið sögu, hversu galin eða vitlaus getur manneskjan verið að taka aftur við manni sem hefur komið svona fram. Satt best að segja þá er ég ekki alveg viss hvers vegna, þessi tími er mikið til í móðu hjá mér.
Svarið er eflaust ekki einfalt. Að hluta til vorkenndi ég honum. Mér fannst alltaf eins og hann væri tveir persónuleikar, sá sem ég varð ástfangin af og sá sem var vondur og beitti ofbeldi. Ég hef heyrt að þetta sé algengt með einstaklinga sem búa við heimilisofbeldi. En á þessum tíma þá sýndi hann aðeins góðu hliðina og sannfærði mig um að sú vonda hefði verið upprætt í meðferðinni. Eftir á þá sé ég auðvitað að báðar þessar hliðar voru hluti af honum sem manneskju.
Eins hafði hann sannfært mig svo oft um að enginn annar mundi vilja mig og eftir áralanga niðurlægingu og úthúðanir fannst mér ég eflaust ekki meira virði. Ég var brotin og aum og sjálfstraustið því miður ekkert. Kannski var betra að trúa lygunum en að takast á við þá óvissu sem lægi fyrir eftir slitin?
Ég var hins vegar alltaf hrædd við aðra árás af svipuðum toga og var því oftar en ekki með símann við höndina.
Einhverjum mánuðum eftir að við tókum saman, gerðist hið óumflýjanlega. Hann réðst á mig aftur heima hjá okkur og ég hugsaði með mér, ég get ekki aðra svona nótt. Hann kýldi mig ítrekað og braut standlampa úr stáli á bakinu á mér. Ég var það heppin að við vorum nýkomin heim og var því með símann í vasanum.
Með einhverjum hætti tókst mér að hringja í hundrað og tólf ofan í vasanum og þegar mig grunaði að einhver væri á hinni línunni kallaði ég heimilisfangið upphátt. Í örvæntingu tók ég símann úr vasanum og spurði hvort einhver væri á hinni línunni, það var svo og ég bað um aðstoð og bað viðkomandi aðila að leggja ekki á mig. Ég kom mér út úr íbúðinni með aðstoð neyðarlínunnar. Hann spurði mig hvað ég væri að gera, hvort það væri ekki allt í lagi með mig, að þetta hafi allt saman verið grín. Ég sagði honum að halda sig fjarri og þegar ég kom út var lögreglan mætt á svæðið. Ég stökk inn í bíl til þeirra, frelsinu fegin.
Eftir þetta varð ekki aftur snúið. Lærdómnum var náð.
Ég vil meina að það sem kom mér í burtu á endanum hafi verið óttinn við að týna lífi mínu, í bókstaflegri merkingu, fyrir ofbeldismanni. Ég var ekki reiðubúin til þess og verð aldrei. Eftir á að hyggja er líðan mín þannig að hann virtist njóta þess að taka við stjórninni á aðstæðum með pyntingum, svívirðingum og hótunum. Hann var hinn galóði ljónatemjari.
Í kjölfarið flutti ég til mömmu tímabundið, hún var yndisleg en hafði miklar áhyggjur af mér þar sem það var stuttur í mér þráðurinn eftir það sem á undan var gengið. Eitt kvöldið samþykkti ég að fara með henni á læknavaktina, henni fannst dóttir hennar þurfa lyf við líðan sinni. Læknirinn sem ég talaði við var því mjög mótfallinn og sagði að þetta væri tímabundið og eðlilegt ástand miðað við það sem á undan hafði gengið. Ég væri með áfallastreitu sem gengi yfir með tíma og meðferð. Ég er þessum lækni afar þakklát í dag.
Ég var hrædd um að hann myndi dúkka upp hvert sem ég fór og fannst ég sjaldan örugg nema í kringum ástvini.
Stöndum saman gegn ofbeldi
Ég kynntist yndislegum manni sem er leikari sex mánuðum síðar og vann mikið í mínum málum á þessum tíma. Eftir að slitnaði upp úr því sambandi hef ég verið ein í fjögur ár. Þessi ár hafa verið góður tími til að kynnast sjálfri mér en ég efa það ekki að ég eigi erfitt með að treysta karlmönnum. Ég kynntist manni núna fyrir stuttu sem er í alla staði yndislegur. Ég á bestu vini í heimi, frábæra fjölskyldu og sanka að mér góðu fólki. Mér líður vel í dag og get ekki verið annað en þakklát fyrir að vera á lífi, honum tókst að beygja mig en ekki buga, ég er sterkari eftir þessa lífsreynslu en óska engri manneskju að upplifa slíka hluti.
Hvað yfirvöld varða þá finnst mér að ákvörðunin um það hvort ofbeldismaðurinn sé kærður eigi ekki að hvíla á brotaþola. Enda er nóg á hann lagt fyrir. Í mínu tilviki þá var ég ekki nógu sterk til að standa með þeirri ákvörðun, en hefði lögreglan spurt hvort ég yrði samvinnufús (sem er forsenda þess að mál nái fram að ganga) ef þeir kærðu, þá hefði ég klárlega sagt já. En að ég þyrfti að bera hitann og þunga af því, það var mér um megn.
Yfirvöld sem slík væru með þessu að segja að ofbeldi sé ekki samþykkt hvort sem er innan veggja heimilis eða utan. Við berum ábyrgð, sú ábyrgð sem lýtur að ofbeldi felst í því að beita því ekki og sporna gegn því verðum við vör við það.
Manneskja sem verður fyrir endurteknu ofbeldi hefur oft ekki kjark eða þor til að láta í sér heyra, stöndum saman gegn ofbeldi!
Þau viðbrögð sem ég fékk frá lögreglu og heilbrigðisstarfsmönnum sem að máli mínu komu voru mjög fagleg og þakka ég þeim þann skilning sem mér var sýndur.
Ljósmyndir María Kjartansdóttir.