Ragnar Þór Pétursson skrifar:
Ég hef af og til síðustu ár borið samræmd próf fyrir grunnskóla undir fólk sem hefur afburða þekkingu á viðkomandi námssviði. Niðurstaðan er alltaf sú sama: Prófin eru rusl. Þau mæla ekkert sem skiptir verulegu máli en eru þeim mun haganlegar gerð til að leiða börn í gildrur og einkennast af smásmygli. Síðustu ár hafa aukinheldur verið prófendum sérlega erfið vegna þess að prófin hafa morað í villum, allt frá stafsetningarvillum til inntaksvillna sem sanna að prófendur hafa ekki í öllum tilfellum neina tilfinnanlega þekkingu á því sem þeir eru að prófa.
Höfundar samræmdra prófa ganga út frá þeirri forsendu að því úrræðabetri sem nemendur eru í að fást við brellur og brögð prófenda þeim mun betri séu þeir í grundvallaratriðum viðkomandi greinar. Þannig geti góðir nemendur svarað gallaðri spurningu „rétt“ vegna þess að þeir átta sig á samhenginu að önnur svör eru eiginlega útilokuð.
Þannig hafnaði stofnuninn um árið kvörtun minni vegna þessarar spurningar á 7. bekkjar prófi:
Í 30 manna bekk vill 21 ost á ristað brauð og 15 vilja sultu. Einhverjir vilja bæði ost og sultu á brauðið. Hver margir eru í þeim hópi?
Þeir töldu að spurningin væri ekki þess eðlis að valda neinum vanda við að flokka nemendur í góða og slæma. Skipti þar engu máli þótt höfundum prófsins hefði yfirsést að ekkert eitt svar er rétt.
Að hluta til hygg ég að þetta sé rétt hjá þeim. Þú færð ákveðnar upplýsingar um nám nemenda þegar þeir geta náð samhljómi við ranghugmyndir þínar. Þannig get ég kennt einhverjum bekk að höfuðborgin í Þýskalandi sé Bonn og það verða „betri“ nemendur sem svara því þannig á prófi en þeir sem segja München eða Kaupmannahöfn.
Og það þarf betri nemanda til að komast að ætlaða svari prófhöfunda við spurningunni:
Dýpt Öskjuvatns er 220 m. Þorvaldsfell, sem stendur þar við, er 1510 m hátt. Hver er hæðarmunurinn á botni Öskjuvatns og toppi Þorvaldsfells?
en þann sem bara giskar á svar.
Það má þess vegna alveg færa einhverskonar rök fyrir því að samræmdu prófin raði nemendum í einhverskonar alvöru geturöð. Jafnvel þótt þeir séu látnir svara tómu bulli – eins og í tilfelli spurningarinnar um Öskjuvatn og Þorvaldsfell.
Bestu nemendurnir vita yfirleitt hvaða ranga svar á að velja á samræmdu prófunum. En þó ekki alltaf. Stundum velja prófendur þannig þráð að það er beinlínis fráleitt að segja að hinn „rétti“ kostur sé augljóslega betri en sumir hinna.
Vandinn við samræmd próf er ekki endilega sá að þau geti ekki flokkað nemendur eftir einhverskonar getu heldur sá að þau eyðileggja skólastarf. Þau gera það með því að stýra námi inn á þau svið sem auðvelt er að mæla. Með því þrengist námskrá skólanna og þeir vanrækja margt af því mikilvægasta. Samræmd próf gera enga tilraun til að mæla neitt af því sem merkilegt er. Þau mæla til dæmis enga sköpun. Engan raunverulegan skilning. Enga umhugsun. Ekkert sem í raun og veru reynir á annað en þurrt og steingelt utanbókarnám og lesskiling.
Samræmduprófin eru eins og læknisskoðun með priki – sem megnar ekki einu sinni að gera greinarmun á lifandi og dauðum.
Í námsmatsfræðum er almennt viðurkennt fyrirbæri sem kallast sagarblaðs-einkennið. Það felst í því að skólar sem það kjósa geta auðveldlega kennt nemendum að taka tiltekna gerð af samræmdu prófi. Við það hækkar árangur skólans jafnvel ár frá ári. En ef prófinu er breytt, jafnvel lítillega, hrynur árangur skólans. Því þekkingin á bak við árangurinn var lítil og mældist aðeins með þessu tiltekna prófi. Í mörgum löndum breyta menn af þessum sökum samræmdum prófum verulega með jöfnu millibili og sjá þá, þetta sagarblaðsmynstur í árangri skóla sem rembast við að kenna börnum fyrir próf. Hér er prófum aldrei breytt sem neinu nemur og því erfitt að afhjúpa skóla sem bara kenna á prófin.
Það er samt stundað grimmt á Íslandi. Það er, að feika einhvern raunverulegan námsárangur með því að þjálfa börn í að taka þessu vonlausu próf. Sumstaðar er þetta svo fáránlegt að börn eru sett í margra vikna æfingarbúðir að vori til að undirbúa töku prófst næsta haust og svo eyða þau nær öllum tíma haustsins til að fullkomna tökuna. Af þessum sökum eru til skólar þar sem um þriðjungur af nemendum skólans missir af þeim einu árstímum sem þó henta frábærlega til útikennslu og útiveru. Þess í stað sitja börnin sveitt að drilla fyrir einhver próf sem skipta engu máli og kenna ekkert merkilegt. Þetta er auðvitað bara mannvonska.
Það hefur margsannað sig í öðrum löndum að svona samræmduprófakennsla er vita vonlaus. Yfirfærslugildi þekkingar er lítið eða ekkert og raunverulegt nám næstum ekkert. Og eins og dæmin sanna þá sigla prófin að mestu leyti fram hjá því sem skiptir máli, meira að segja í þessum bóklegu greinum sem verið er að mæla. Ef þú hyggur á háskólanám í íslenskri málfræði er nokkurveginn alveg ljóst að sú leið sem samræmda prófið varðar í námi þínu er sorglega lélegur undirbúningur. Þú þarft á alltöðrum eiginleikum að halda til að vera framúrskarandi.
Það er alveg ljóst að skólastarf sem miðar við samræmd próf er lélegur undirbúningur fyrir vinnu og hörmulegur fyrir líf – en ég held það sé meira að segja dapur undirbúningur fyrir frekara nám. Þannig hefur varla mátt segja orð um slæma stöðu skólakerfisins án þess að bæjarstsjórinn í Garðabæ sé mættur til að segja að hjá þeim sé allt í lukkunnar velstandi og samræmd próf og Pisa sanni það að þar sé skólinn eins og hann verði bestur.
Jú, jú. Nemendur í Garðabæ mælast með þessum hefðbundnu mælitækjum með mjög góðan námsárangur við lok grunnskóla og góðan undirbúning fyrir frekara nám. Af einhverjum ástæðum hríðfalla þeir í geturöðinni það sem eftir lifir námsævinnar og undir lok hennar hafa þeir fallið áberandi mest og meirihluti nemenda í bænum lúrir við botninn.
Með öðrum orðum: nemendurnir sem Námsmatsstofnun hefur hvað mest áhrif á og mælir sem einhverja þá árangursríkustu í íslenska skólakerfinu koma einna hörmulegast út úr háskólanámi.
Hvernig má það vera ef samræmd próf eru góður mælikvarði? Og hverju er fórnað til að mælast vel (fyrir utan útiveru á vorin og haustin)? Hvernig líður nemendum í svona kerfi? (Raunar alveg hörmulega ef eitthvað er að marka úttektir.)
Samræmd próf eiga að vera miklu betri en þau eru, hafa miklu meiri dýpt og vera ósýnileg í hinu daglega skólastarfi. Þau eiga að safna raunverulegum upplýsingum án þess að gefa tækifæri á að feika árangur. Öll tækni er til staðar til að leyfa það. Það kostar bara peninga. Og áhuga.
Hvorugt er til staðar í nægum mæli. Kannski fyrst og fremst vegna þess að þeir sem mælast „vel“ með prófunum verða fangar eigin óra um ágæti.
Ljósmynd af Flickr. Pistill birtist fyrst hér.