Bára Halldórsdóttir skrifar:
Jólasnjórinn fellur hljóðlaust og tignarlega til jarðar fyrir utan gluggann minn. Það er mið nótt og ég get ekki sofið. Ég bölva í hljóði fólkinu sem sefur rólegt í nærliggjandi húsum. Bölva skrautlegum jólaljósunum og milljóna króna jeppunum í innkeyrslunum.
Í útvarpinu byrjar einhver kall að syngja „Heims um ból“ og ég byrja ósjálfrátt að ragna í takt við lagið, helvítis jól, andskotans jól, bévítans bölvuðu skrattans jól! Þau eru allavegana ekki gleðileg eða kyrrlát heima hjá mér. Þorláksmessa nálgast og henni þarf ég að eyða í þrefi uppá Félagsþjónustu Reykjavíkur. Fékk bréf frá bankanum í dag með þeim skilaboðum að ef ég borgaði ekki inn á skuldabréfið hjá þeim, myndu þeir neyðast til að gjaldfella það. Falleg jólagjöf það.
Hnúturinn í maganum nær yfirhendinni og tár byrja að renna hljóðlaust niður kinnarnar. Ég bít saman tönnunum, herpi hálsvöðvana og set höndina fyrir munninn. Það má ekki heyrast í mér, dóttir mín gæti vaknað og ég vil ekki að hún sjái mig gráta. Það er nóg að ég sé að niðurbroti komin. Þetta eru fyrstu jólin sem hún skilur almennilega og ég vil að minnsta kosti að hún njóti þeirra þótt allt sé á hægri leið til helvítis í kringum hana.
Þessi yndislega, duglega og glaðlynda stúlka sem er eina ástæðan fyrir því hve lengi ég hef haldið þetta út. Ég vona að hún komist aldrei að því hvað mér líður illa núna. Vona og bið að máttarvöldin leyfi henni að komast hjá því. Að hún haldi alltaf að mamma geti leyst öll vandamál og verndað hana fyrir umheiminum.
Ég rölti inn að rúminu okkar og horfi aðeins á hana sofa. Kyssi létt á vangann á henni og strýk yfir ljósu lokkana hennar. Í svefninum réttir hún litlu höndina sína undan sænginni og tekur mjúklega í höndina á mér. Gráturinn hellist yfir mig og ég dreg höndina varlega undan hennar. Hleyp inn í stofu og treð andlitinu í einn púðann í sófanum, kæfi hljóðin af ekkanum í þykkum púðanum og veit að ég get ekkert gert til að stöðva sársaukann. Leyfi grátinum að flæða, tappa af hjartanu sem hamast í brjóstinu. Eftir dálítinn tíma rénar ekkinn og ég næ að hugsa aftur, vil samt ekki hugsa. Það eru engar lausnir í hugsunum. Það eina sem ég get gert er að velta vonlausri stöðunni fyrir mér aftur og aftur, eingöngu til að sjá að allar leiðir virðast lokaðar.
Eina vonin sem ég hef er að þau á féló geri einhverja allsherjar undantekningu fyrir mig, og konan sem ég talaði við í morgun gaf sterklega í skyn að það væri ekki líklegt. Kerfið var því miður ekki hannað fyrir undantekningar eins og mig. Ég bít í vörina, klukkan er orðin hálf fimm og ég verð að fara að sofa núna ef ég á að komast með stelpuna á leikskólann í fyrramálið og komast á þennan fund á morgun.
Fer inn á bað og finn Phenergan-töflurnar. Þær eru reyndar ofnæmistöflur en ekki svefnlyf. Vinkona mín á þær og hefur hjá mér til að taka þegar hún kemur. Hún fær svo rosalegt ofnæmi fyrir kisunni minni. Oftar en ekki hefur hún gist hjá mér eftir að hafa tekið þær því þær eru svo svæfandi. Best að athuga hvort þær svæfa mig. Tek tvær til öryggis og leggst inn í rúm við hliðina á yngismærinni. Hún steinsefur sem betur fer. Finn að töflurnar virka eftir smá stund.
Vekjaraklukkan hringir og ég hrekk upp. Meira ruglið þessir draumar sem mig dreymir þessa dagana, endalaus hlaup eftir hlutum sem ég sé ekki. Ég lít á klukkuna, fjandinn, hef greinilega ýtt á biðhnappinn í svefni, er að verða of sein með stelpuna á leikskólann. Rýk á fætur og klæði mig, kalla af og til á hana blíðlega. Búin að læra af reynslunni að þá vaknar hún í betra skapi en ef ég vek hana beint. Fer til hennar þegar ég er búin að taka til á hana fötin og vek hana. Skipti á bleyju og klæði hana í fötin. Hún er í stríðnisskapi í dag, færir fæturnar til svo ég hitti ekki með sokkabuxurnar.
Stressið er að ná yfirhöndinni hjá mér, ég má ekki missa af fundinum. Missi aðeins stjórn á mér og garga á hana að hætta þessu. Henni bregður og byrjar að kjökra. Ég fæ yfirþyrmandi samviskubit, tek hana í fangið og hugga hana. „Mamma var bara pínu reið, hún ætlaði ekki að garga svona á þig elskan mín. Svona, svona elskan mín. Nei, sjáðu kisu, hana langar að tala við þig. Eigum við að klappa kisu?“ Kjökrið hverfur eins og dögg fyrir sólu. „Kis, kis, koddu hénna.“ Ég leyfi henni að klappa kisu aðeins þótt tíminn sé naumur, reyni að klæða hana um leið. Loksins er allt komið. Tek bakpokann og set hana í kerruna, gríp lyklana og við leggjum af stað.
Ég rétt næ á leikskólann á réttum tíma fyrir morgunmatinn. Fóstran biður mig að hinkra aðeins. Andskotinn, hef ekki tíma fyrir þetta!
„Sæl, heyrðu ég ætlaði bara að spyrja þig um greiðsluna í foreldrafélagið. Það átti að vera búið að greiða hana fyrir viku. Fékkstu ekki gíróseðilinn?“
Ég læt eins og ég sé steinhissa.
„Nei veistu, ég hef bara engan seðil fengið, hvað var þetta mikið annars?“
– „Tvöþúsund og fimmhundruð, þú getur líka látið mig fá það núna bara, ég skal koma því áleiðis.“
Segi henni að ég hafi gleymt veskinu heima og spyr hvort hún geti ekki sent mér nýjan seðil.
„Ég er á svo mikilli hraðferð núna nefnilega. Þarf að mæta á fund eftir þrjú korter.“
Hún horfir á mig og ég finn að hún veit að ég er að ljúga.
„Ætli það ekki, ég skal senda þér annan seðil, og svo vantar bleyjur líka.“
Þegar ég kem að stoppistöðinni er strætó alveg að koma. Næ honum með því að hlaupa síðasta spölinn. Rétti fram strætókortið og sest svo eins aftarlega og ég get. Ég vona að þessi vagnstjóri verði áfram á þessari leið. Hann hefur leyft mér að ferðast með þessum vagni á útrunnu kortinu núna í tvær vikur.
Fyrsta daginn þegar ég ætlaði að reyna að svindla mér, sá hann það strax. Ég tók upp hálftómu klinkbudduna og rótaði um eftir þessum fáu krónum sem þar voru. Vantaði rúmar tuttugu krónur eftir að ég hafði talið allt. Fór ofan í töskuna og leitaði þar með grátkökkinn á leiðinni upp hálsinn. Fékk tár í augnkrókana og spurði hvort ég gæti ekki skuldað honum afganginn. Leið eins og aumingja, allur strætóinn glápandi á þetta. Langaði svo að kyssa manninn þegar hann sagði mér að gleyma þessu bara. Þegar ég kom svo í vagninn á leiðinni til baka var hann tómur.
Ég tók budduna upp aftur og ætlaði að fara að telja krónurnar eins og eitthvað hefði bæst við. En þá greip hann í höndina á mér og sagði „Mér sýndist þú vera með gilt kort þarna í morgun.“ Ég leit upp með gagnsæjan aulasvip, og skildi svo hvað hann átti við. Síðan þá hef ég rétt honum útrunna kortið og hann kinkað kolli eins og ekkert væri.
Á leiðinni horfi ég út um gluggann á jólagleðina og ljósin. Óska þess að ég gæti sleppt þessum áhyggjum og glaðst líka. En ég hef ekki getað tekið þátt í neinni gleði lengi. Þetta byrjaði á því að skólinn fór að verða erfiðari og erfiðari á síðasta ári. Ég gat ekki haldið mig við efnið og fékk stöðug grátköst. Endaði með því að maðurinn minn fór með mig upp á bráðamóttöku geðdeildar. Beið þar í tvo tíma eftir lækni sem sagði mér að hreyfa mig meira og skrifaði upp á einhverjar töflur fyrir mig. Sagði mér svo að finna mér geðlækni á stofu einhvers staðar. Ég fékk bara ógleði af töflunum og komst fljótlega að því að ég hafði ekki efni á að borga fyrir geðlæknana.
Reyndi að harka af mér en gekk það illa, féll með stæl í prófunum og lofaði mér að nú skildi sumarið fara í að rifja upp svo ég gæti tekið þetta í haustprófunum. Ég byrjaði af krafti en missti fljótlega dampinn. Varð alltaf áhugalausari og áhugalausari um umhverfið og hélt mér ekki á fótum. Svaf á endanum alla daga þar til ég þurfti að sækja stelpuna á leikskólann. Ég missti sumarvinnuna á þriðju viku vegna mætingar. Maðurinn minn tók á sig meiri vinnu og við ákváðum að ég skyldi bara taka sumarið í að hressast.
Vinir mínir reyndu til að byrja með að draga mig út, en smám saman klippti ég á það. Laug upp allskonar afsökunum til að þurfa ekki að fara úr rúminu. Tekjurnar rétt dugðu fyrir útgjöldunum og smám saman fór að halla á ógæfuhliðina. Í lok ágúst var ég orðin svo slöpp af rúmlegu að ég komst varla til að sækja stelpuna, rétt náði því venjulega og datt svo í rúmið um leið og ég kom heim. Stelpan var þá í reiðuleysi í þennan hálftíma þar til maðurinn minn kom heim.
Það var um það leyti sem sýnirnar fóru að koma, ógeðslegar og skýrar sýnir. Oftast sá ég sjálfa mig draga hníf yfir hálsinn og fann fyrir gífurlegum létti þegar blóðið fór að flæða. Hver sýn var ekki nema örskotsstund en þær hræddu mig ofboðslega. Ég var yfirkomin af skelfingu um að ég myndi einhvern tíma gera þessa ógeðslegu hluti sem ég sá. Ég þorði ekki að segja manninum mínum frá þeim, hann hafði nógar áhyggjur fyrir. Sýnirnar ágerðust og eina nóttina varð ég svo hrædd að ég tók upp símann, hringdi í neyðarlínuna og kallaði á hjálp. Þeir sendu símtalið áfram yfir á geðdeildarhjúkrunarfræðing sem sagði mér að koma strax í fyrramálið upp á göngudeild í viðtal.
Daginn eftir reif ég mig upp og gekk upp á geðdeild. Þar talaði ég við annan lækni sem sendi mig heim með nýjan lyfseðil og fyrirmæli um að fara í langar gönguferðir. Ég átti ekki fyrir lyfjunum svo ég settist niður heima og fór að hugsa, hugsaði um dóttur mína og hvað það myndi gera henni ef ég fremdi sjálfsmorð. Ég er sjálf ættleidd og vildi ekki að hún þyrfti að hugsa til mín eins og ég hugsaði til blóðmóður minnar. Ég mátti ekki gera henni það. Ég klæddi mig aftur, hringdi í vinkonu mína og bað hana að sækja stelpuna í leikskólann og fór aftur upp á bráðamóttökuna. Öskraði og grenjaði þar til ég fékk aðstoð.
Útskýrði fjármálastöðuna fyrir lækninum sem tók á móti mér og sagði honum allt um hve hrædd ég var. Forsjónin var með mér í það skiptið og hann skráði mig í teymi uppi á Hvítabandi. Þar hitti ég loksins manneskju sem veitti mér aðstoð. Ung kona, félagsráðgjafanemi sem útvegaði mér lyf fyrir fyrstu vikuna, og sagði mér að koma til sín strax daginn eftir. Þá skráði hún mig í tvo umræðuhópa og útvegaði mér viðtöl við sálfræðing á staðnum. Hún kom mér líka í tíma til geðlæknis sem skrifaði upp á vottorð fyrir mig til að sækja um sjúkradagpeninga tímabundið þar til ég væri komin í nógu góða meðferð til að hægt væri að sækja um endurhæfingarlífeyri fyrir mig.
Þennan dag þegar ég gekk heim fannst mér í smá stund að framtíðin bæri ljós í skauti sér. Ég svaf rólega um nóttina algerlega áhyggju- og grunlaus um erfiðleika næstu mánaða.
Fyrsta áfallið kom þegar sjúkradagpeningaumsókninni var hafnað á þeim forsendum að ég hefði ekki verið í vinnu og væri því ekki að missa tekjur. Í bréfinu var mér bent á að sækja um atvinnuleysisbætur eða hjálp hjá Félagsþjónustunni. Vonirnar brotnuðu í smátt. Þessir hálfvitar, vissu þeir ekki að ég hafði ekki rétt á atvinnuleysisbótum því ég var námsmaður, og Félagsþjónustan hafði þegar hafnað mér því við værum of tekjuhá, of tekjuhá!!!
Maðurinn minn var með litlar tekjur fyrir skatta og við þurftum að borga af íbúðinni, rafmagn, hita og síma, leikskóla fyrir stelpuna og bleyjur. Bara þessi grunnkostnaður endaði með að fjögur þúsund voru eftir. Við höfðum verið að redda þessu með síhækkandi yfirdrætti. En tekjuhámark fyrir tvo í sambúð með eitt barn er lægra en það sem við höfum. Ég horfði á bréfið og beit í vörina til að öskra ekki, hringdi svo í grátkasti í félagsráðgjafann. Hún hringdi upp í Tryggingastofnun og fékk ákvörðuninni breytt á þeim forsendum að ég hefði verið í sumarvinnunni og þar væri tekjumissirinn. Þá kom næsta áfall.
Sjúkradagpeningarnir voru ekki nema nokkrir tugir þúsunda á mánuði. Ég hringdi upp á Tryggingastofnun og spurði hvað málið væri eiginlega. Hvort þeir héldu virkilega að nokkur lifði á þessari upphæð. Þjónustufulltrúinn fræddi mig um að ætlast væri til að stéttarfélagið mitt borgaði á móti eða þá Félagsþjónustan. Fáránleikinn í þessu svari var svo mikill að ég sprakk af hlátri í símann. Ég hafði ekki unnið nema þrjár vikur í sumarvinnunni og átti því engan rétt þar og ég vissi að féló myndi ekki hjálpa mér. Ég lagði frá mér símtólið, ennþá í hláturskrampa en hláturinn breyttist fljótt í grát.
Á endanum ákvað ég að reyna að láta þetta ekki á mig fá. Þetta hlyti að reddast því ég átti von á að geta sótt um endurhæfingarlífeyri fljótlega og það voru eftir því sem ég hafði komist næst um níutíu þúsund. En ég átti eftir að sjá að það voru falsvonir. Fyrstu umsókninni var hafnað vegna þess að Tryggingastofnun þótti endurhæfingaráætlunin ekki nógu markviss. Það tók þá heilan mánuð að komast að þeirri niðurstöðu. Ég náði að kreista meiri yfirdrátt út úr bankanum og við náðum að haldast á floti.
Félagsráðgjafinn sendi inn aðra umsókn og núna með nákvæmlegar orðaðri áætlun. Ég var skráð í tvo meðferðarhópa, í viðtöl hjá sálfræðingi og geðlækni og var á biðlista með að komast í iðjuþjálfun. Biðröðin þar var löng svo ég kæmist líklega ekki að fyrr en í byrjun janúar. Mánuði seinna fékk ég aðra höfnun, ekki yrði fallist á umsóknina fyrr en iðjuþjálfun hefði hafist. Og þar við sat. Nú var staðan orðin þannig að maðurinn minn hafði þurft að sleppa því að halda áfram í námi og vann myrkranna á milli til að reyna að halda okkur á floti. Ég hafði búið jólagjafirnar til úr trölladeigi og við lifðum á mat frá Hjálparstofnun kirkjunnar og öðrum slíkum. Ég hefði ekki getað keypt jólagjöf nema af því að mæðrastyrksnefnd gaf mér þrjúþúsund króna úttekt í Hagkaup fyrir barnavörum. Og nú var bankinn að missa þolinmæðina og síðustu hálmstráin að hverfa.
Ég er svo djúpt í þessum hugrenningum að ég gleymi næstum að fara úr vagninum. Fer úr vagninum á Grensás og hálfhleyp restina af leiðinni. Snjórinn er orðinn að slabbi og ég blotna í fæturnar gegnum skóna. Tilkynni mig í afgreiðslunni og bíð eftir að það komi að mér. Hurðin opnast og fram kemur snyrtileg kona á miðjum aldri. „Ert þú Lovísa?“ Ég jánka því og fylgi konunni inn á skrifstofu. Konan sem ég talaði við í gær er ekki við svo ég þarf að útskýra stöðuna í hundraðasta skipti örugglega fyrir þessari konu. Hún skráir allt samviskusamlega og ljósritar launaseðla og skattaskýrslur.
Í gær eyddi ég síðustu krónunum í þessi afrit hjá tollstjóra. Félagsráðgjafinn segir mér að hún geti ekki lagt umsóknina mína um undanþágu fram fyrr en eftir jólin, og að í raun sé ekki mikil von til að ég fái neina hjálp. Ég þakka henni samt smeðjulega fyrir að reyna og fer út með gervibros. Stend svo fyrir utan og græt meðan ég þykist vera að lesa auglýsingaplaggat á veggnum. Þurrka augun og legg af stað út í slabbið.
Næsti viðkomustaður er Fjölskylduhjálpin til að fá jólamatinn. Labba framhjá hópi af jólasveinum sem kasta á mig jólakveðju. Helvítis jól!
Bára tekur fram að greinin fjallar um jól fyrir nákvæmlega 10 árum, en bendir á að greinin eigi vissulega við um stöðu margra núna. Aðstæður Báru eru ennþá erfiðar.