Páskarnir komu snemma í ár. Réðust inn á þorrablót alþýðunnar og yfirtóku pleisið. Elsta leiksýning sögunnar sett upp með nánast óbreyttu sniði, og alltaf slær hún í gegn. Pontíus Pílatus fóðraði lýðinn með kjötrýrum kroppi Jesú Krists og Sesar hinn mikli henti þrælum í ljónskjafta til að fullnægja blóðþorsta miskunnarlausrar alþýðu og ekki má gleyma Hitler sem sameinaði þrælbarða þýsku þjóðina til fylgis við sig með því að kenna þeim að hata og drepa gyðinga og útlendinga. Þessi sívinsæli farsi klikkar ekki. Auðvitað setur leikstjórinn alltaf sitt fingrafar á verkið: útfærir, lagar leikmynd og skaffar nýja búninga.
Það var frumsýning á Íslandi núna í liðinni viku. Í frumsýningarpartíinu laumaði aðstoðarleikstjórinn – saksóknarinn sérstaki – út úr sér þeirri frómu söguskýringu að sennilega hefðu það verið ákveðin „hughrif“ sem ollu því að seðlabankastjóri hefði á sínum tíma lánað allan gjaldeyrisforða þjóðarinnar til þeirra er nú hefðu loks fengið sín maklegu málagjöld. Þessi litla athugasemd þessa sérstaka manns bergmálar finnst mér frá sér raunverulegu markmiði dýrasta málatilbúnaðar Íslandssögunnar.
En fagnaðarlæti lýðsins eru mikil og fögur. Í illaborguðum kaffistofum víðsvegar má heyra sverar yfirlýsingar um að þessir andskotar hafi hlotið allt of vægan dóm, að þessir andskotar ættu að rotna í helvíti til efsta dags og helst lengur.
Það er ótrúlegt hvað allir eru eitthvað vel inní málavöxtum. Allir virðast hafa lesið dómskjöl og rannsóknargögn. Allir eru sannfærðir um að þarna hafi einmitt verstu óvinir mannkyns verið gómaðir og skuli nú hengdir strax. Það hlakkar í bílstjórum vélstjórum trésmiðum og rafvirkjum gjaldkerum og símadömum besservisserum og öryrkjum. Nú eru allt í einu allir á sama báti. Allir samtaka um að hata þessa örlagavalda. Allir að missa sig úr hamingju yfir því að þessir djöflar eigi sem betur fer fleiri dóma á leiðinni.
Ég ætla ekki að hætta mér í þann pytt að dæma þetta mál. Ég er sennilega of ólæs á fjármál til að skilja upp né niður í þessu. Allir þessir framvirku afleiðusamningar? Hvað er það? Fjármálaverkfræði, hvað er það? Skuldsett yfirtaka, hvað er það? Sameining tveggja gjaldþrota skilar blússandi hagnaði, hvað er það? Ég veit bara að það er engin ástæða til að gleðjast eitthvað sérstaklega yfir því að einhver skuli settur í fangelsi. Alveg sama hvort það er útsmoginn fjármálaverkfræðingur eða ráðþrota lyfjasjúklingur sem vantar næsta skammt.
Alveg með ólíkindum að einhver skuli geta fundið í hjarta sínu gleði yfir því. Og ekki bara það. Menn telja sig hafa eitthvert sérstakt leyfi til að drulla opinberlega yfir sakborninga sér til fróunar. Þegar öllu er á botninn hvolft þá er fíkn í peninga og fíkn í lyf eða vín af sama meiði og þarfnast sannarlega annarra úrræða en haturs. Það að vera sendur í fangelsi til lengri eða skemmri tíma er harmleikur alveg sama hver í hlut á. Og það er ekki bara harmleikur þess sem þangað er sendur. Það er harmleikur allra aðstandenda og vina. Þar á bakvið eru börn sem verða föður eða móðurlaus á meðan og fá í kaupbæti oft á sig eineltisgengið í skólanum með hina réttlátu reiði sem ættuð er úr hatursumræðu í heimahúsum.
Það vantaði ekki hvað brauðmolasafnararnir voru til í að elska fjármálasnillingana meðan allt lék í lyndi. Ég velti fyrir mér ef glæpir þeirra voru svona stórir hvar eftirlitið var meðan framið var. Veit ekki betur en að ráðherrar með alþingi vort á bak við sig og Ólaf aðalönd í broddi fylkingar hafi trommað þessa stráka áfram langt frammyfir síðasta söludag.
Maður heyrði altént oft á hinum illa borguðu kaffistofum landsmanna blóðdrykkjuliðið monta sig af því að hafa lent í Kaupþingspartíi með smörrebröd og tilbehör. Einn og einn var svo ótrúlega lánsamur að hafa fengið að sitja í einhverri forstjóraþotunni yfir hafið slafrandi í sig kavíar og kampavíni. Þeir menn fengu auðvitað guðatölu á kaffistofunni og komu sterklega til greina sem „starfsmaður mánaðarins“. Já, það áttu allir eitthvað örlítið í þessum vösku víkingum sem voru á góðri leið með að sigra heiminn. Menn flögguðu fjarlægum skyldleika og gengu um með brjóstkassann sperrtan sligaðir af stolti.
En það er auðveldara í að komast en á að halda. Það hefur sýnt sig. Það spinna allir sinn örlagavef sjálfir og hann er ekki fyrirséður, það er víst. Konungur í dag og dýflissan á morgun. Einhverstaðar á leiðinni hljóta þessir menn að hafa unnið sér inn fyrir þessum örlögum en ég er ekki viss um að það tengist þessu fjármálahruni á nokkurn hátt. Trúandi því þá er ég svo sem ekki mikið að vorkenna þeim. Þeir munu spila úr þessu á einhvern hátt og hugsanlega er þetta einmitt sá skóli sem þeir þurftu á sinni vegferð. En ég gleðst ekkert yfir þessu. Ég hef samúð með þeim og þeirra ekki síður en ég hef samúð með öðrum sem fangelsin fylla.
En það er eins og þjóðin sé loks að fá smá umbun fyrir að hafa róið yfirstéttinni í gegnum brimskafla hrunsins. Margir telja sig hafa tekið höggið og krefjast réttlætis. Það er skiljanlegt. Ekki þar fyrir að þeir sem telja sig hafa farið illa út úr hruninu hafa mjög líklega unnið til þess líka.
Fjármálasnillingarnir gerðu þau mistök stærst að byggja allt sitt veldi upp á lánsfé. Þeir sem stunda ábyrgan rekstur vita að eigið fé er undirstaða heilbrigðs rekstrar. Það gildir alveg það sama við rekstur heimilis. Þeir fjölmörgu sem fjárfestu í húsnæði með 100% lánsfé og bættu svo við innbúi og bíl hafa aðeins fengið að finna til tevatnsins. Ég vorkenni þeim ekkert mikið en það hlakkar heldur ekkert í mér.
Ef það væri stórt réttlæti á ferðinni þá færu þeir með í fangelsið allir með tölu sem stjórnuðu ferð þessi örlagaríku ár sem kúrsinn var settur fram á brúnina. Ofvöxt hagkerfisins og óheilbrigt innflæði gjaldeyris má rekja til gífurlegra lántaka ríkisvaldsins til að byggja Kárahnjúkavirkjun. Þar voru slegnar í sama högginu flugurnar tvær. Hin ægifögru öræfi eystra voru eyðilögð og fjármálakerfið sett í svo mikið ójafnvægi að það var eiginlega ekki hægt annað en að róa lífróðurinn bara nógu hratt og vona að hægt yrði að hoppa yfir gjána sem allir vissu að var framundan. Þeir hinir sömu vissu reyndar að það gæti ekki gengið. Við þyrftum að eiga ansi marga fangaklefa ef tukthúsa skyldi alla sem hönd lögðu á plóg. En við ætlum að láta okkur nægja örlítið blóð einhverra sem vel liggja við höggi. Ég les að þeir séu sekir upp fyrir haus og ég les að það standi ekki steinn yfir steini í málatilbúnaði „sérstaks“ Ég veit bara hvernig réttlætið hagaði sér í Geirfinnsmálinu og ég veit að réttlætið sem við búum við á ekkert skylt við réttlæti, ekki frekar en að trúarbrögðin eiga eitthvað skylt við trúna. Er viss um að réttlætisgyðjan mun ekki kannast við „sérstakan“ eða Björn þann sem skipaði hann frekar en að guð almáttugur muni vilja kannast við biskupinn sem sinn bandamann.
Það versta í þessu máli er samt það að ekkert virðist hafa lærst. Því núna er hið stórundarlega fyrirbæri „viðskiptaráð“, sem nota bene ætti líka að vera á leiðinni í hegningarhúsið, byrjað að tromma upp næsta leikþátt. Þeir benda algjörlega óspurðir á að nú sé rétti tíminn til að virkja meira fyrir enn fleiri óæskilegar stóriðjur, og að ekki finnist í heimi einmitt heppilegra augnablik til að selja Landsvirkjun. Já, og lýðurinn er byrjaður að klappa upp aukalag.
Og einmitt þess vegna spyr ég sjálfan mig. Hvaða „hughrif“ eru nú á ferðinni? Eru þetta sömu hughrifin og notuð voru til að blekkja hinn ofur einfalda Davíð Oddson til að setja gjaldeyrissjóðinn ALLAN í sömu körfuna? Körfuna sem ALLIR vissu að orðin var hriplek. Eða eru þetta „hughrifin“ sem elítan hefur notað á okkur sauðsvarta almúgann í gegnum tíðina? Hughrifin sem fá okkur endalaust til að trúa hverri vitleysunni ofan á aðra algjörlega gagnrýnislaust? Það var örugglega engin tilviljun að þessi „sérstaki“ nefndi einmitt þessi hughrif við þetta tækifæri, en mikið óskaplega var það samt aulalegt af honum. Hann talaði af sér. Hann minnti okkur á að það skiptir öllu hver skrifar söguna.
Ljósmynd af verkinu Le Radeau de la Méduse eftir franska málarann Théodore Géricault (1791–1824)