Í þrjú ár hafa þeir Annþór Kristján Karlsson og Börkur Birgisson haft réttarstöðu grunaðra í rannsókn á andláti samfanga þeirra, Sigurðar Hólm Sigurðssonar. Þetta er þrátt fyrir að fyrirliggjandi sannanir gegn þeim byggi á afar veikum grunni. Þrátt fyrir krufningu, yfirheyrslur, hljóðgreiningar og lífsýnasöfnun hefur lögreglu í raun ekki enn tekist að svara grundvallarspurningu málsins. Var Sigurður Hólm myrtur?
Þann 17. maí 2012 barst lögreglu tilkynning um að Sigurður Hólm hefði látist í klefa á Litla-Hrauni og að óskað væri aðstoðar rannsóknarlögreglumanns. Rannsókn málsins tók breytingum nokkrum dögum síðar þegar réttarmeinafræðingur tilkynnti lögreglu að Sigurður hefði látist sökum innvortis blæðinga. Réttarmeinafræðingurinn taldi áverkana af völdum höggs en gat ekki sagt til um hvort miltað hefði rofnað sökum þess að Sigurður hefði verið barinn eða hvort hann hefði fallið í klefa sínum.
Samhliða voru myndbandsupptökur úr öryggismyndavélum Litla-Hrauns yfirfarnar og vaknaði þá grunur um að andlát Sigurðar væri af mannavöldum. Sigurður hóf afplánun á Litla-Hrauni 16. maí 2012, það er daginn áður. Við komuna var Sigurður vistaður í gæsluvarðhaldsálmu fangelsisins í sólarhring. Sigurður var færður á almennan gang skömmu fyrir kvöldmat daginn sem hann lést. Í upptökum fangelsisins má sjá að Sigurður átti í nokkrum samskiptum við Annþór og Börk. Þá sýna upptökurnar að þeir eyddu um 11 mínútum einir með Sigurði í klefa hans. Skömmu eftir veru þeirra í klefa Sigurðar óskaði Annþór eftir aðstoð fangavarða þar sem Sigurður væri í andnauð.
11 mínútur
Engin lífsýni frá Berki og Annþóri fundust á Sigurði. Tilgáta lögreglu er því sú að þeir hafi á 11 mínútum veitt Sigurði högg sem dró hann til bana. Ofbeldið hafi heyrst milli klefa en ekki skilið eftir sig neina áverka, hvorki innri né ytri, hvað þá heldur lífsýni. Annþór tilkynnti fangavörðum Litla-Hrauns að Sigurður þarfnaðist aðstoðar. Hann væri kastandi upp og væri eitthvað veikur. Enginn púls né öndun fannst á Sigurði og hófust því endurlífgunartilraunir. Þær stóðu yfir í um 40 mínútur. Lögregla virðist aldrei hafa velt upp þeim möguleika að endurlífgunartilraunir hafi valdið rofi á milta. Það gerir hins vegar norskur réttarmeinafræðingur.
Illa farinn
Í rannsóknargögnum kemur ítrekað fram að Sigurður hafi við komuna á Litla-Hraun verið í óvenju slæmu ástandi. Hann hafi verið illa leikinn af fíkniefnaneyslu og líferninu utan veggja fangelsisins. Sigurður sem var 1,85 metrar á hæð var aðeins um 72 kíló við komuna. Þeir sem til hans þekktu innan Litla-Hrauns höfðu allir orð á því hversu illa hann virtist farinn. Þá kemur ítrekað fram að hann hafi borðað óhóflega, eða óvenju, mikið. Honum hafi ekki liðið vel.
Sálfræðimat
Meðal rannsóknargagna er sálfræðimat þeirra Gísla H. Guðjónssonar, prófessors við King’s College, og Jóns Friðriks Sigurðssonar, prófessors við Háskóla Íslands. Þeir Gísli og Jón voru beðnir að meta út frá upptökum öryggismyndavéla hvort telja mætti að Sigurði hafi verið ógnað og ef svo væri með hvaða hætti. Þá voru þeir beðnir um mat á hegðunarmynstri fanga á ganginum fyrir komu Annþórs og Barkar og eftir. Þeir voru spurðir hvort lesa mætti eitthvað úr hegðun Annþórs og Barkar eftir að meint brot þeirra átti að eiga sér stað. Í sálfræðimatinu segir að hegðun fanga á gangi 4 hafi breyst við komu Annþórs og Barkar. Í skýrslunni segja sálfræðingarnir að ljóst sé að hinum látna hafi staðið ógn af Annþóri og Berki, þeir hafi verið ógnandi og hinn látni hræddur við þá í aðdraganda andlátsins.
David J. Cooke, prófessor í klínískri réttarsálfræði, kemst að þeirri niðurstöðu að aðferðarfræði sálfræðinganna uppfylli ekki gæðakröfur sem gerðar eru í réttarsálfræði. Í fyrsta lagi séu upptökurnar sem stuðst sé við í of litlum gæðum til að hægt sé að meta svipbrigði fanga. Fræðilegar tilvísanir séu engar í niðurstöðum þeirra og aðferðarfræðin sé ótraust. Sálfræðimat þeirra geti ekki talist unnið í samræmi við vísindaleg vinnubrögð. Cooke segir að sálfræðingarnir hafi vikið frá hlutverki sínu sem sérfræðingar og fært sig yfir á svið dómara.
Óvissa
Regina Preuss réttarmeinafræðingur segir í bráðabirgðaniðurstöðu sinni að Sigurður Hólm hafi látist af völdum innvortis blæðinga sem stöfuðu af sprungnu milta. Kemur fram að um tveir lítrar af blóði hafi verið í kviðarholi Sigurðar. Telur réttarmeinafræðingurinn að áverkarnir séu vegna höggs. Hún telur sig þó ekki geta fullyrt að miltað hafi sprungið af mannavöldum enda séu engir sýnilegir útvortis áverkar á Sigurði. „Á ytra borði eru engar vísbendingar um valdbeitingu af hálfu annarra,“ segir í krufningarskýrslu frá 21. maí árið 2012. „Í því tilviki sem hér um ræðir er ekki hægt að staðfesta utanfrá skýra áverka sem gefið geta vísbendingar um eðli kraftsins sem að baki bjó,“ segir enn fremur. „Samandregin niðurstaða er sú að ekki er um eðlilegan dauðdaga að ræða. Rifan er fyrst og fremst afleiðing bitlauss áverka á kviðarhol: hvorki stórsæjar né vefjafræðilegar niðurstöður benda til innri orsaka. Engu að síður leiddu hvorki krufning né frekari rannsóknir í ljós afdráttarlaus merki þess efnis hvort um utanaðkomandi áverka eða meiðsl af völdum byltu hafi verið að ræða.“
Var Sigurður myrtur?
Strax á fyrstu stigum málsins mátti lögreglu því vera ljóst að uppi væru efasemdir um hvort Sigurður Hólm hefði í raun verið myrtur. Á seinni stigum málsins hefur ekki tekist að útiloka að um slys eða innri orsakir hafi verið að ræða. Rannsókn hefur tekið rúmlega þrjú ár en ákæra var gefin út 30. maí árið 2013. Rúmu ári eftir andlát Sigurðar. Það er þrátt fyrir að á þeim tíma hafi ekki tekist að sýna fram á með óyggjandi hætti að Sigurður hafi verið myrtur. Ekki er ákært fyrir manndráp heldur stórfellda líkamsárás sem á að hafa dregið Sigurð til dauða. Í áliti Þóru S. Steffensen réttarmeinafræðings segir: „Ef einungis er horft til niðurstöðu krufningarinnar er ekki hægt að segja til um slíkt, [hvort áverkar á milta séu af mannavöldum eða falli] en skoða verður niðurstöðurnar í samhengi við kringumstæður og umhverfi mannsins sem hann var í skömmu fyrir og í kringum andlátið.“ Þessi niðurstaða liggur fyrir í byrjun mars 2013 áður en Annþór og Börkur eru ákærðir. Við lestur rannsóknargagna er ljóst að sérfræðingum ber ekki saman um skýringu þess að milta Sigurðar rofnaði.
Á veikum grunni
Grunur um þátt Annþórs og Barkar í andláti Sigurðar byggist á því að þeir hafi eytt um 11 mínútum í klefa Sigurðar. Fjögur nafnlaus vitni tengja Annþór og Börk með einhverjum hætti við Sigurð. Ekkert þeirra varð vitni að gjörningnum en þær upplýsingar sem vitnin veita lögreglu snúast um meint samskipti Sigurðar við Annþór og Börk. Þá segir einn samfangi þeirra að Sigurður hafi verið skelkaður við þá og að þeir hafi beitt hann ofbeldi utan veggja fangelsisins. Annar fangi segist hafa heyrt barsmíðar í klefa Sigurðar innan úr klefa sínum. „Ég heyrði orgin og vælin í Sigga og því vissi ég nákvæmlega hvað var í gangi, það er verið að berja úr honum líftóruna eða pína hann og ég veit, ég veit það fyrir víst að þú veist að Annþór eða Börkur að þeir ætluðu að fara að tala við einhvern þá [þeir] það til að meiða.“ Þessar upplýsingar eru þó ekki skráðar fyrr en nokkrum vikum eftir að Annþór og Börkur fengu réttarstöðu grunaðra. Önnur vitni telja sig ekki minnast þess að hafa heyrt nokkuð. Komið hefur fram að Sigurður hafi kastað mikið upp áður en hann lést. Að auki mun sjónvarpið hafa verið í gangi í sameiginlegu rými fangelsisgangsins auk mannaferða. Til að mæla hvort hugsanlegt hafi verið að fangi hafi heyrt slíkar barsmíðar í gegnum nokkra klefa og þrátt fyrir umhverfishljóð ákváðu rannsóknaryfirvöld að óska hljóðmælingar.
Hugsanlega en samt ekki
Fyrirtækið Verkís framkvæmdi hljóðmælingu á Litla-Hrauni í september árið 2012. Hljóðmæling var framkvæmd til að kanna áreiðanleika vitnisburðar af hálfu nafnlauss vitnis sem taldi sig hafa heyrt barsmíðar koma úr klefa Sigurðar. Vitnisburðurinn sker sig frá öðrum en enginn annar virðist hafa heyrt neitt í líkingu við barsmíðar á ganginum. Það er þrátt fyrir að rúmlega tugur fanga hafi verið á ganginum. „Ekki var um hefðbundna hljóðeinangrunarmælingu að ræða heldur átti að reyna að meta greinileika tals og annarra hljóða í eldhúsi/matsal frá fangaklefa nr. 42, [klefa Sigurðar] innst á gangi sem liggur að eldhúsinu/matsalnum.“ Í niðurstöðu rannsóknar Verkís segir að líklegt sé að háværasti hluti uppgjörs hafi heyrst greinilega í eldhúsinu. „Bæði hvað um var að vera og sennilega orðaskil að verulegu leyti.“ Þá segir að „við meðalhátt uppgjör“ sé líklegt að heyrst hafi að eitthvað væri í gangi í klefa Sigurðar.
Þessi niðurstaða er hins vegar í mótsögn við skýrsluna sjálfa. Í kafla sem ber heiti „Útreiknað hljóðstig í eldhús, hurð í klefa fellur að stöfum.“ Þar segir að hávært uppgjör í klefa sé alls staðar lægra en bakgrunnshljóð. „Bakgrunnshljóðið er ekki stöðugt, og ekki heldur hljóðið úr klefanum, svo eitthvað gæti samt heyrst en ólíklegt er að orðaskil heyrist.“
Tvö ár eru síðan ákæra var gefin út en enn bólar ekkert á aðalmeðferð málsins.