Einar Áskelsson skrifar:
„Upphitun…“
Er allt fyrirgefanlegt? Þarf ég að biðjast afsökunar á öllu? Stórar spurningar. Ég þyrfti bók til að svara þeim!
Að vera manneskja, með mínum kostum og göllum, þýðir að það er gefið mál að ég kem til með að gera eitthvað á hlut fólks um ævina. Og öfugt. Eins og gengur.
Mig langar að „fabulera“ aðeins um fyrirgefninguna. Fjallaði um svipað efni s.l. vor en mikið gerst síðan þá. Er að vinna í fyrirgefningunn í dag og langar aðeins að „leysa úr læðingi“. Eins og alltaf skrifa ég út frá minni lífsreynslu og um leið mínum viðhorfum. Það er ekki heilagur sannleikur enda ekki tilgangurinn að koma með „stóra svarið“! Býð þér hjartanlega velkomin að vera ósammála!
Eru þetta kannski góðar ástæður til að biðjast afsökunar?
Mér hefur oft orðið á. Þér líka. Ég skal taka nokkur dæmi af mörgum úr fortíðinni.
Sem pjakkur var ég lunkinn að hnupla sælgæti úr kjörbúð KEA við Höfðahlíð á Akureyri, nánar tiltekið í Þorpinu. Ég komst upp með það. Fyrst núna að játa þessi brot! Mér leið ekki vel þegar ég var að versla fyrir mömmu í sömu búð! Samviskan tikkaði rétt. Önnur játning úr barnæsku. Ég bar út hið sáluga blað Vísi um skeið og sá um að rukka áskrifendur. Ég byrjaði einhverra hluta vegna, að stelast í innkomuna. Byrjaði smátt en vatt svo upp á sig að þetta varð stórmál. Eins og fíkn. Spenna.
Ég gleymi aldrei þegar ég sá yfirmann hjá Vísi stöðva bíl sinn fyrir utan heimilið mitt. Ég varð svo hræddur að ég náði að laumast út og þorði ekki heim í marga klukkutíma. Já samviskan var í lagi og ég iðraðist og skammaðist mín þegar ég drattaðist heim. Pabbi gerði upp þessa skuld en sagði ekkert. Ég skildi það aldrei. Hann sem las mér oft lexíuna. Annað dæmi sem tengdist pabba. Í einu ruglinu tókst mér leysa út ávísun í banka upp á nokkuð háa fjárhæð. Stuttu fyrir mína meðferð. Starfsmaðurinn í bankanum gerði stór mistök með að taka við henni og afgreiða. Hann mátti ekki gera það víst. Það stóð til að segja honum upp. Pabbi sá um að gera upp þessa skuld og við sendum saman afsökunarbréf. Starfsmaðurinn hélt vinnunni sinni og bankastjóri sendi fallegt þakkabréf og gjafir fyrir heiðarleikann. Ég man hvað mér leið vel á eftir. Ég fékk þarna kennslustund í heiðarleika.
Í kringum og upp úr tvítugt var ég í miklu rugli. Ég þarf ekki að útskýra að í því ástandi gerði ég ýmislegt sem ég er ekki hreykinn af. Minn langstærsti óheiðarleiki var að særa fólk. Aðallega konur. Leitt að nefna og viðurkenna en ég hef ekki tölu á hversu mörgum konum ég reyndist vera drullusokkur og fór illa með tilfinningar þeirra. Þessi hegðun sat einna lengst í mér eftir að ég komst á rétta braut í lífinu.
Ef ég bæðist aldrei afsökunar – ok?
Mín reynsla er að fortíðin „bítur“ fyrr eða síðar. Hún hamlar mér í eðlilegum samskiptum, geta treyst, fá traust, geta sýnt ástúð, glaðst og liðið almennt vel. Ef ég væri í þessu ástandi þá gerist áreiðanlega það sorglegasta að mín vanlíðan „smitast“ til barnanna! Andrúmsloftið á heimilinu yrði spennuþrungið og skapaði ótta og kvíða! Að auki, ef samviskan er í lagi, þá nagar hún mig stöðugt. Dæmi. Ef ég særði manneskju en gerði ekkert í því og hún verður sár og reið. Svo líður tíminn, hún jafnar sig og bitnar ekkert á hennar lífi. Mörgum árum síðar rekst ég á sömu manneskju og samviskubitið mitt rýkur upp. Þetta er að lifa „án þess að gera neitt“ Eftirsóknarvert? Nei. Mér fannst það alls ekki! Samt hef ég á tilfinningunni að það séu nokkuð margir sem lifa fastir í þessum sorglega vítahring. Eða hvað? Ég vona ekki.
Horfðu í spegil sálar þinnar…
Að fyrirgefa er að viðurkenna, sætta sig við og, ef það var kostur, að biðja fólk afsökunar á særandi eða meiðandi hegðun eða gjörðum. Það er erfitt en „verðlaunin“ ómetanleg. Það þekkja allir sem hafa létt af samviskunni. Afneitun á slæma atburði er svo sterk að þeir vilja „gleymast“. Birtast samt aftur þegar manns eigin tilfinningalíf þroskast. Það er mín reynsla. „Gleymd“ atvik hafa „poppað“ upp hjá mér. Sem betur fer ekki alvarleg. Fyrir samviskupúka eins og mig er lífsspursmál að ég biðjist fyrirgefningar ef ég hef gert á hlut einhvers. Ég gerði á sínum tíma „djúphreinsun“ á fortíðinni. Þurfti að læra að viðkomandi yrði kannski ekki tilbúinn að veita mér fyrirgefningu. Er það í lagi? Já. Með því að stíga fram og biðjast afsökunar er ég búinn að gera allt sem í mínu valdi stendur til að öðlast sálarfrið. Hinn aðilinn getur kannski setið eftir í reiði, gremju með tilheyrandi vanlíðan. Ég biðst afsökunar fyrir mig. Það er grundvallaratriðið.
Ein stærsta lexían mín um sátt og fyrirgefningu tengist dæmunum sem ég tók hér á undan. Pabbi var slunginn. Hann skráði hjá sér allar fjárhæðir sem hann þurfti að punga út til að bjarga mér úr klípum. Þær voru nokkrar! Fjölmörgum árum síðar lét hann mig greiða hverju einustu krónu til baka. Ég gerði það án þess að segja orð. Svona var hann. Prinsipp maður. Þetta kenndi mér mikið og mér leið mun betur að hafa borgað mína skuld. Þó það væri pabbi minn. Um leið náðum við sátt, ég baðst afsökunar og hann fyrirgaf mér og ég honum. Heiðarleiki borgar sig og fæst með auðmýkt og fyrirgefningu. Í þetta þurfti ekki að eyða mörgum orðum. Einfaldlega að framkvæma.
Bíddu, ætlar enginn að biðja mig afsökunar?
Þá er það hin hliðin. Þeir sem gerðu mér illt! Á ég að biðjast fyrirgefningar en enginn biður mig afsökunar? Hvaða sanngirni er í því. Hvað er þá í gangi? Jú „hinn aðilinn“ er að lifa sínu lífi „án þesa gera neitt“. Svo má vera að viðkomandi sé ekki sammála að biðjast þurfi afsökunar. Eina sem ég get gert í þessari stöðu, til að öðlast frið, er að fyrirgefa þeim sem mér finnst hafa gert á minn hlut. Þó þeir komi ekki til mín og biðjist afsökunar. Ég get aldrei stjórnað hvað aðrir gera en get stjórnað hvernig ég bregst við hvað aðrir gera eða gera ekki! Ég veit að þetta hljómar „leiðinlega einfalt“. En staðreynd. Annars fæst ekki friður í sálinni.
Já það er „list að fyrirgefa“ og lifa í henni!
„Að lifa í sátt og samlyndi“ er klisjukennd setning en sönn. Ég verð aldrei fullkominn „og verður á“. Undir eðlilegum kringumstæðum er ég heiðarlegur, hreinskilinn, traustur, einlægur og reyni að láta gott af mér leiða. Mér tekst það ekki alltaf, sérstaklega undir miklu álagi. Missi dómgreind og segi eða geri eitthvað sem ég sé eftir. Ég særi ekki né verð óheiðarlegur af ásetningi. Á 22 allsgáðum árum hef ég einu sinni gerst óheiðarlegur og það gagnvart maka. Það leit út eins og ásetningur en ástæðan var veikindi sem ég gekk með án þess að vita það. Afsakar ekkert og ábyrgðin er mín. Ég hefði hins vegar aldrei tekið þá ákvörðun sem ég tók undir eðlilegum kringumstæðum. Það veit ég.
Að lokum
Til að tryggja að ég sé meðvitaður þá „geri ég upp daginn“ og fer ekki að sofa með óleyst mál í höfðinu. Því fyrr sem ég gríp inn í mín mistök þeim mun auðveldara er að vinna úr þeim.
Eitt af mínum lífsmottóum er að hafa auðmýkt að geta viðurkennt ef mér verður á og beðist afsökunar. Geta tekið því ef einhver lætur mig vita að ég hafi sært. Láta líka vita ef ég hef verið særður. Fyrirgefningin verður auðveldari. Hún verður sjálfsögð. Verðlaun? Betri líðan. Meira sjálfstraust. Og nefndu það. Tala fallega við og um fólk. Vera sjálfum sér og öðrum góður.
Ég spurði í upphafi stórra spurninga. Veit ekki hvort eða hversu mikið ég náði að svara þeim enda var ég ekki mikið upptekinn af því. Hef þó vonandi komið til skila hversu miklu máli skiptir að fyrirgefa til að geta lifað sem frjáls, sátt og hamingjusöm manneskja. Eins og ég nefndi. Þetta er mín reynsla í bland við mínar skoðanir sem ég hef fengið lánaðar frá öðrum. Hefur reynst mér vel. Ætla þó ekki að biðjast afsökunar á þessum pistli. Né tilverurétti mínum.