Nú virðist Alþingi stefna í samstöðu um gerbreytingu á lögum nr 66/2003 um húsnæðissamvinnufélög. Það er bókstaflega nýtt að “samstaða” milli Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks um málefni húsnæðissamvinnufélaga skapist að því er virðist svo greiðlega og mundu einhverjir reynslumeiri samvinnumenn láta sér detta í hug að þar væri “maðkur í mysunni.”
Með þessum breytingum sem gerðar eru frá gildandi lögum er mjög raskað meginatriðum í rekstri húsnæðissamvinnufélaga. Um leið er beinlínis komið í veg fyrir að ný samvinnufélög neytenda verði stofnuð um rekstur leiguíbúða án hagnaðarkröfu (not-for-profit).
Umfangsmestu breytingarnar virðast hafa verið kokkaðar í ráðuneytinu eftir “pöntun” frá Búseta í Reykjavík og eiga sér ekki neinar víðtækari réttlætingar að því er séð verður.
Búseti á Norðurlandi hefur þvert á móti hvatt til að einstökum félögum verði fremur gefið svigrúm til að haga samþykktum sínum eftir þeim áherslum sem félagsmenn ákveða; – t.d. varðandi markaðsvæðingu annars vegar og rekstur án hagnaðarkröfu hins vegar; varðandi jafnræði félagsmanna vs. forgang þeirra sem bjóða hæsta verð; varðandi fyrirkomulag viðhaldsmála og þá sérstaklega mtt. skynsamlegs skipulags fyrir fámenn félög í minni byggðarlögum.
Sjá má á vef alþingis að félagið hefur komið á framfæri efnislegum ábendingum og rökstuðningi – sem einstakir nefndarmenn í velferðarnefnd alþingis hafa sannarlega kynnt sér. Því vekur það margvíslegar spurningar af hverju Eygló Harðardóttir kaus að leggja inn (í eigin nafni) ítarlegt minnisblað til viðbótar við greinargerðina með frumvarpinu – minnisblað, sem því miður felur að mínu mati í sér beina og óbeina afvegaleiðingu málsins – án þess að góð rök séu lögð fram fyrir neinu af þeim ábendingum sem látið er í veðri vaka að verið sé að svara.
Búseti á Norðurlandi lagði að mörkum í því “samráði” sem Eygló Harðardóttir stofnaði til á árinu 2013 og kallaði saman fjölda einstaklinga og samtaka – og skilaði sér í býsan áhugaverðri skýrslu í Maí 2014.
– –
Við gerð lagafrumvarpsins um húsnæðissamvinnufélög var EKKI unnið útfrá fyrirmyndum og reynslurökum frá því sem best hefur gefist í nágrannalöndum.
Lagabreytingin verður heldur EKKI rökstudd með markmiðum og viðmiðun sem komu fram sem afrakstur afar víðtæks samtals sem ráðherrann hafði stofnað til árin 2013-2014 – um öflugri starframma fyrir húsnæðisfélög neytenda og eflingu almenns leigumarkaðar.
EKKI er staðið við fullyrðingar í greinargerð frumvarpsins að verið sé að skapa aukinn sveigjanleika í lagaramma – þvert á móti er verið að þrengja ramma laganna að því er varðar t.d. skipulag viðhaldsmála og öll viðskipti með búseturétti.
EKKI er komið til móts við ábendingar og óskir um að lög um húsnæðissamvinnufélög auðveldi neytendum að stofna félag um rekstur leiguíbúða fyrir félagsmenn – eingöngu eða samhliða rekstri búsetuíbuða – og þá án þess að þeir leggi fram stofnframlag umfram venjulega leigutryggingu.
EKKI er sinnt ábendingum varðandi þörf á að formfesta í löggjöf möguleika á samstarfi neytenda, sveitarfélaga og velvildarfjárfesta/fyrirtækja um stofnun og sjálfbæran rekstur húsnæðissamvinnufélaga – þar sem skilgreindir rammar eru settir um stjórnarþáttöku og ábyrgð aðila.
EKKI er gerð nein tilraun til að virða eða viðhalda klassísk meginprinsip opinna samvinnufélaga varðandi jafngildi og jafnræði félagsmanna óháð fjárhagslegri þátttöku hvers og eins í félaginu. Framvegis getur hinn fjársterkari keypt sig fram fyrir heðbundna númeraröð eða biðlistakerfi félaganna.
Þvert á móti;
Horfið er frá því að þinglýstur búsetusamningur sé grundvöllur að réttarsambandi aðila og yfir í að “kaup og sala” búseturéttarhluta taki yfir.
“Heimilsréttur” félagsmanns sem eldri lög virtu og vernduðu að talsverðu leyti fyrir alla skilvísa félagsmenn – þannig að honum yrði ekki vikið einhliða til hliðar (sbr. Dóm Hæstaréttar 30.04.2014) – verður nú ekki lengur til staðar. Það er sérstaklega tekið fram (20.gr) að búseturéttur falli niður ef íbúð er seld nauðungarsölu. Með því verður réttur “kröfuhafa” gerður meiri en réttur skilvísra félagsmanna húsnæðissamvinnufélags.
Framvegis verða öll viðskipti með búseturétti að fara fram á grundvelli “hæsta tilboðs” – og uppgjör við seljanda búseturéttar einnig. Með því verður “markaðsvæðing” húsnæðissamvinnufélaga bundin í lög og útilokað að félög geti eftir slíka breytingu raunverulega starfað “non-profit/not-for-profit” af því að seljandi búseturéttar getur tekið með sér allan ávinning af hækkandi íbúðaverði. Slíkur ávinningur verður þá um leið fluttur út úr húsnæðissamvinnufélagi – sem einkahagnaður seljanda sem er að yfirgefa félagið – en skilur félagið og alla aðra félagsmenn eftir með framtíðaráhættuna óskipta.
Þar sem það er ekki tekið fram sérstaklega í lagatextanum hvernig farið skuli með eldri samninga og gildissvið fyrri samþykkta – skapast óvissa um “lagaskilin” – sem getur orðið afar erfið fyrir starfandi félög eins og Búseta á Norðurlandi t.d. ef umtalsverður hópur félagsmanna mundi ákveða að nýta sér tímabundna hækkun markaðsverðs og taka til sín ávinning af verðbreytingum um leið og þeir yfirgefa félagið. Aðrir félagsmenn kynnu að vilja nýta sér gildandi samninga með vísitölutryggðri inneign búseturéttar og kalla eftir því að félagið innleysi þeirra búseturétti – við þær aðstæður síðar að eignaverð hefði hrunið.
Íbúðarekstur neytenda í húsnæðissamvinnufélögum er með þessu (hálf)eyðilagður
Mundu þá margir segja sem svo að þar með hefði markaðsvæðing húsnæðismarkaðarins náð endanlega að ýta út neytendamiðuðum rekstri án hagnaðarkröfu.
Útilokað virðist að sveitarfélög og fyrirtæki á landsbyggðinni geti nýtt sér kraft neytenda og virkt íbúalýðræði til að stofna húsnæðissamvinnufélög um byggingar og sjáfbæran rekstur hagkvæms húsnæðis.
Afar ólíklegt er að neytendur á Höfuðborgarsvæðinu gætu nýtt sér þennan breytta lagaramma til að stofna ný félög um byggingu og sjálfbæran rekstur búsetuíbúða – og allsendis ómögulegt að stofna ný félög með megináherslu á byggingu og rekstur leiguíbúða fyrir félagsmenn – eins og Samtök Leigjenda á Íslandi (SLÍ) hafi beinlínis óskað eftir að fá lögvarinn ramma fyrir.
Erfiðleikar Búmanna hsf um rekstur íbúða fyrir félagsmenn eldri en 50-55 ára – eru sannarlega ekki að baki – en ættu að vera í fersku minni. Þeir erfiðleikar skópust ekki bara af hruni markaða á Suðurnesjum – heldur urðu þeir til muna erfiðari þar sem markaðsvæðing viðskipta með búseturétti hafði á þensluárum bókstaflega leitt til þess að allur ávinningur af hækkuðu húsnæðisverði var drenaður út úr félaginu sem sat eftir með áhættu af framtíðarrekstri og stökkbreyttum lánum. Því miður verður slíkur vandi lögbundinn fyrir öll önnur félög í slíkum rekstri – með þessum breytingum (20.grein).
Er Eygló Harðardóttir skemmdarvargurinn?
Það virkar eins og fáránleikinn sjálfur (absurdism) að nú virðist komið í ljós með offorsi húsnæðisráðherra og ráðuneytis hennar að þvinga fram verulega markaðsvæðingu allra húsnæðissamvinnufélaga – að Eygló Harðardóttir sé hinn raunverulegi óvinur húsnæðissamvinnufélaganna. Það er amk. alveg ljóst að “sýndarsamráð” ráðherrans er ekki einangrað við þau málefni sem formaður Öryrkjabandalagsins kvartar undan þessa dagana.
Sorglegt er einnig að verða vitni að því að þingmenn sem annars virka með þokkalega skynsemi skuli nú kjósa að láta plata sig – til að samþykkja þessar illa rökstuddu og skaðlegu grundvallar breytingar á lögum um húsnæðissamvinnfélög nr.66/2003.
Það er sannarlega óskandi að ríkisstjórnin og sitjandi ALþingi verði gefið frí sem allra, allra fyrst – og áður en þeim vinnst tími til að afgreiða fleiri stórskaðlegar breytingar á húsnæðismarkaði sem sannarlega er þó í nægu tjóni fyrir.
Ef unga fólkið vill eiga framtíð á Íslandi og vill fá tækifæri til að njóta hér sambærilegra kjara við það sem best gerist í nágrannalöndum – þá verður það að vera forgangsmál að taka húsnæðismálin úr höndunum á sitjandi alþingisflokkum – bæði gömlum og nýjum flokkum.
Við eigum alla vega ekki að gefa fólki sem hagar sér með þessum hætti lengri tíma á þingi.
Nú er komið nóg!