Þórólfur Júlían Dagsson skrifar:
Þegar ég var barn þá átti ég mitt athvarf hjá afa mínum og ömmu því móðir mín vann mikið til að eiga ofan í okkur og á sem einstæð móðir. Lífið var frekar ljúft, ég skokkaði áhyggjulaus um móann við Heiðarholtið og hafði jafnvel kortlagt hvar mávurinn og krían áttu sinn varpstað. Stundum gisti ég hjá afa og ömmu. Maður vaknaði snemma um morguninn og fékk te og ristað bauð. Ég hlustaði á gufuna, RÚV með gömlu hjónunum og þá aðallega morgunfréttir. Svo tók maður göngutúr með afa og það varð oftast sami hringurinn með viðkomu í Verslunamannafélagi Suðurnesja. Þar fékk afi sér kaffi og oftast fékk ég líka einhverja hressingu. Þarna var spjallað um það sem var að gerast í þjóðfélaginu, ýmsar fréttir ræddar og einnig var rædd pólitík. Þetta voru fyrstu kynnin mín af þjóðfélagslegri umræðu og pólitík.
Haustið 2013 flyt ég til Noregs og var þar í hálft ár með hléum og eitt sumar á Svalbarða. Ég gæti sagt marga fallega hluti um Noreg en það væri efni í annan pistil. En samt verð ég að segja það að þessi dvöl mín var frábær í alla staði og þar kynntist ég öðrum starfsháttum og gjafmildu samfélagi. Þegar ég kem svo til baka til Íslands þá fann ég hvað misskiptingin var orðinn mikil hér á landi og hvað margir urðu að leita á náðir hjálparsamtaka til að eiga mat og aðrar nauðsynjar.
Á þessum tímapunkti var afi minn orðinn 99 ára og kominn á hjúkrunarheimili. Þá hugsaði ég – er þetta að búa öldruðum áhyggjulaust ævikvöld og fór að hugsa um næstu kynslóð eða mína kynslóð og ekki var það skemmtileg sýn. Á þessum tímapunkti var ég að reyna að koma mér í skilning um hvað það er sem veldur því að þessi 330 þúsund manna þjóð sem á allar þessar auðlindir sé stödd á þeim stað að þeir ríku verða bara ríkari og þeir sem minna eiga á milli handanna séu alltaf að bera minna úr býtum.
Fyrir hverja eru afskriftir?
Ég rak fljótt augun í það að það var ekkert mál að kippa fótunum undan fjölskyldum sem höfðu tekið lán hjá bönkum eða Íbúðalánasjóði þar sem nauðungarsölur voru nánast í hverri viku. Þar sem fólk sat jafnvel eftir með skuldir við þessa aðila þó svo að þeir hefðu hirt heimilin þeirra við hamarshögg.
Ekkert var gefið eftir, engar afskiftir á þeim bæ. En þegar það kom að stórfyrirtækjum þá var hægt að afskrifa og það stórar upphæðir, tölur eins og 500 miljónir eða 50 miljarða. Bara með einu pennastriki. Kviss, bang, búmm og allt horfið. Aðrir einstaklingar í fyrirtækjarekstri fóru bara lóðbeint á hausinn með engin veð á bak við sig. Þessir einstaklingar fóru svo strax út í fyrirtækjarekstur með nýja kennitölu, löglegt já, en siðlaust.
Er þetta réttlátt? Er ekki misgefið þarna? Það er búið að brjóta á fólki, öryrkjum og öldruðum og við sem samfélag höfum staðið hjá og látið þetta gerast. Í dag sjáum við þessar sömu eignir sem boðnar hafa verið upp við hamarshögg og almenningur átti, í útboðum og seldar í svo kölluðum eignar„pökkum“ til verktaka eða fyrirtækja. Þessar eignir rata svo í hendurnar á sömu aðilum og fengu afskrifaðar milljónirnar. Er eitthvert réttlæti í þessu?
Panamaskjölin og skatturinn
Nú var lokinu lyft af suðupottinum með Panamaskjölunum og við okkur blasa allar þær peningafléttur sem hugsast getur, siðlausar og í mörgum tilfellum ólöglegar hvað varðar skattaskjólin o.fl. Þar kom í ljós að eiginkona forsætisráðherra okkar á fyrirtæki í skattaskjóli og er einnig með skráðar kröfur í föllnu bönkunum. Í þessum skjölum eru 600 íslensk nöfn og 3.000 félög. Eflaust eiga mörg kurl eftir að koma til grafar eftir því sem skjölin verða skoðuð meir. Kanski eiga útgerðarfélögin eða þekktir menn úr viðskiptalífinu eftir að verða dregnir upp úr hattinum, hver veit. En það sem mér finnst skrítið er að svipaður listi var keyptur af skattrannsóknarstjóra en það var ekkert unnið með hann fyrr en nú. Hvernig stendur á því að ekki var farið fram á rannsókn þá?
Kerfið er ekki að virka
Okkar lýðræðisríki er ekki að virka sem skyldi. Það var gefin út rannsóknarskýrsla eftir hrun sem fjallar um hvað fór úrskeiðis í hruninu en svo er henni stungið undir stól. Eftirlitskerfið okkar er ekki að virka, ekkert aðhald og eftirlitsstofnanir sem áttu að veita aðhald lagðar niður. Heilbrigðiskerfið í molum, löggæsla og sjúkraflutningar standa á brauðfótum. Þetta getur ekki viðgengist mikið lengur.
Almenningur/þrælar
Erum við, almenningur, sem vöknum til vinnu dag og nótt til þess að borga þennan brúsa í formi alls konar skatta og gjalda – þrælar þessa ástands? Við erum rukkuð um nefskatt til RÚV sem fer svo ekki allur til RÚV, við erum að borga bifreiðagjöld sem áttu að nýtast í vegakerfi landsmanna en fer svo ekki nema að hluta til í bættar samgöngur. Svo ég tali nú ekki um verðtrygginguna sem átti bara að vera tímabundin eftir Ólafslögin svokölluðu og eru enn í notkun. Svo eru það bankarnir sem halda okkur í gíslingu með ofurvöxtum og við sem tökum lán þurfum að bera alla ábyrgð á meðan þeir/bankarnir eru tryggðir með axlaböndum og belti. Hist og her um kerfið erum við að borga, ekki bara með peningum heldur einnig með tíma okkar. Tíma sem við vildum svo gjarnan frekar geta varið í að vera með börnunum okkar eða eiga eitthvað sem heitir fjölskyldulíf. Eða líf sem er án þess að vera með yfirþyrmandi áhyggjur og stress.
Hvernig framtíð viljum við?
Ég held að meginþorri landsmanna vilji framfarir en ekki óréttlæti og spillingu. Eru ekki allir tilbúnir til þess að stíga þau spor inn í framtíðina og taka saman höndum með það að leiðarljósi að vinna af einlægni og heiðarleika? Við verðum að hætta að líta í hina áttina og gera ekki neitt, við verðum að fara að taka þátt í að byggja upp. Að hafa siðferðislegt hugrekki og bera samfélagslega ábyrgð. Erum við tilbúin til þess að skora kerfið á hólm, leita að veikleikum, læra af mistökum og finna leiðir til að lagfæra þau?
Ég held að við getum svarað þessu játandi, að við getum gert breytingar og með því að taka þessi skref. Eitt skref í einu – þá gerum við framtíðina betri.
Höfundurinn Þórólfur Júlían Dagsson er Pírati af Suðunesjum með mikla réttlætiskennd.