Guðmundur Páll Ólafsson sýnir hér á áhrifamikinn hátt hversu mikið af perlum í náttúru hálendis Íslands er búið að eyðileggja eða eru í stórhættu vegna fyrirhugaðra framkvæmda á hálendinu. Við hvetjum ykkur til að deila þessu myndbandi sem víðast. Það er á okkar ábyrgð að standa vörð um náttúru landsins komandi kynslóðum til handa.

Nægur skaði er skeður, við verðum að stoppa frekari framkvæmdir.

Guðmundur Páll Ólafsson hefur hlotið margvíslega viðurkenningu fyrir verk sín, hlaut m.a. Íslensku bókmenntaverðlaunin árið 2001 fyrir Hálendið í náttúru Íslands og var tilnefdur til sömu verðlauna árið 1990 fyrir Perlur í náttúru Íslands og 1995 fyrir Ströndina í náttúru Íslands. Guðmundur Páll Ólafsson lést árið 2012, þá 71 árs að aldri.

Nýverið opnaði hönnunarsýningin „Selected by Bility“ í versluninni Aurum í Bankastræti. Sýningin er hluti af Hönnunarmars.

„Selected by Bility“ er ný hönnunarvörulína undir merki hönnunarfyrirtækisins Studiobility sem er í eigu Guðrúnar Lilju Gunnlaugsdóttur. StudioBility hefur það að markmiði að „Selected by Bility“ geti orðið vettvangur og hvati fyrir unga hönnuði til að styrkja nafn sitt og jafnframt er því ætlað að efla hlut vörumerkisins sjálfs á markaði.

Nokkrum ungum hönnuðum var boðið að hanna og vinna spennandi vörulínu undir þessu nýja vörumerki og fyrstu hönnuðirnir sem sýna hönnun sína undir nafninu „Selected by Bility“ eru þau Elín Bríta Sigvaldadóttir, Jón Helgi Hólmgeirsson og Þorleifur Gunnar Gíslason.

Við spurðum Guðrúnu Lilju út verkefnið og þessa ungu hönnuði sem urðu fyrir valinu að þessu sinni.

Verkefnið varð að veruleika með stuðningi nýja Hönnunarsjóðsins og það er gaman að geta opnað sýninguna nú í upphafi Hönnunarmars. Við hjá Studiobility sjáum mikil tækifæri í þessum ungu hönnuðum. Þau fá frjálsar hendur með ákveðið efni og aðferðir en við lögum svo hugmyndir þeirra að vöruumhverfinu, sjáum um framleiðslu og önnumst markaðssetningu. Hönnuðirnir fá síðan prósentur af hverri seldri vöru.  Samstarfið hefur gengið mjög vel og stefnt er að því að bæta við fleiri hönnuðum í framtíðinni.

Studiobility var stofnað árið 2005 og hefur starfað síðan að ýmsum verkefnum hérlendis og erlendis. Árið 2008 hóf vörumerkið Bility starfsemi sína en það er nokkurskonar sproti út úr Studiobility sem hefur það markmið að hanna söluvænar smávörur og koma á markað. Sjá heimasíðu hér.

Hér gefur að líta nokkur þeirra verka sem eru til sýnis í Aurum. Sýningin stendur til sunnudagsins 31. mars.

Eldleiftur – koparskermur

Innblásið af texta úr Morgunblaðinu 1968 um Kötlugos:

„Undir sólarlag var mökkurinn afar tilkomumikill að sjá þegar kvöldsólin skein á hann. Þegar tók að rökkva fór maður að sjá í mekkinum mikil og skær eldleiftur eða skínandi ljósrákir, sem lifnuðu, þutu um loftið í allar áttir og dóu svo út, allt á einu augnabliki. Og gekk svo á þessum látlausu eldingum með ógnar braki og brestum, svo björgin nötruðu og jörðin skalf.“

Form kúpulsins og mynstur er vísun í þessa lýsingu.

Hönnuður: Jón Helgi Hólmgeirsson

Hannað árið 2014

Hringfari – klukka

Hringfarinn fer hring eftir hring rétt eins og tíminn. Skífurnar eru stálmínútuskífa og koparklukkustundaskífa. Skífurnar koma í stað vísanna eða vísarnir eru öllu heldur, hluti af skífunum. Líkt og hringfarinn dregur hringinn þá mynda vísarnir misstóra boga eftir því hvað tímanum líður. Oddur hringfarans er miðjan sem skífan snýst um.

Hönnuður: Þorleifur Gunnar Gíslason

Hannað árið 2014

Krafla – lampaskermar

Krafla er megineldstöð í grennd við Mývatn. A Kröflusvæðinu er mikið um leir- og gufuhveri og jarðhiti eldstöðvarinnar hefur verið virkjaður frá 1984. Form skermanna eru innblásin af borholukúluhúsum sem hönnuð eru af arkitektinum Einari Þ. Ásgeirssyni. Hver skermur hefur tilvísun í raunverulegt borholunúmer og tæknilegt heiti borholunnar sjálfrar. Litir skermana eru vísun í hverasvæðið.

Hönnuðir: Jón Helgi Hólmgeirsson & Þorleifur Gunnar Gíslason

Hannað árið 2014

Sólstöður – óróar

Sumarsólstöður og vetrarsólstöður. Sólstöður eiga sér stað tvisvar á ári, að sumri og að vetri og hvorar um sig marka hápunkt árstíðar. Skil milli dags og nætur mást út og nótt og dagur renna saman í eitt. Á sumarsólstöðum lýsir sólin upp nóttina en á vetrarsólstöðum lýsir tunglið upp daginn. Sól og tungl skipta um hlutverk en eru þó ávallt samtengd og skapa órjúfanlega heild. Saman vísa óróarnir Sólstöður í þessa hringrás tungls og sólar.

Hönnuður : Elín Bríta Sigvaldadóttir

Hannað árið: 2014

Eldhúsið mitt er oftast eins og eftir loftárás í lok dagsins og ég skammast mín aldrei fyrir það. Á gólfinu er samansafn af haframjöli, kókósmjöli, fræjum, hveiti og öðru sem segir til um matseðil dagsins, og á eldhúsbekknum ríkir stríðsástand. Er ekki eitthvað undarlegt við það að koma inn í tandurhreint eldhús – verður maður ekki að sjá einhver ummerki um að þarna hafi verið unninn hver stórsigurinn á fætur öðrum?

Í þetta sinn skrifast ástandið á múslíframleiðsluna (já og svo var ég auðvitað með tvo fimm ára aðstoðarkokka í dag) á Laufásborginni. Framleiðslunni fylgir mikil óreiða og mikill ilmur sem sest í bókstaflega allt. Vikulegi skammturinn tilbúinn fyrir 140 munna. Mér er sagt að múslíið á Laufásborg sé ávanabindandi og hættulega gott. En hvað veit ég? Það eina sem ég geri er að búa það til.

Mér fannst vanta eitthvað til að hífa upp bragðið af hafragrautnum og ab-mjólkinni, lagði höfuðið í bleyti og úr varð múslí eða granóla eins og það er kallað þegar hafrar eru ristaðir. Hjá okkur nefnist þetta Teddumýsl. Núna er það orðið ómissandi hluti af matarmenningu Laufásborgar. Foreldrarnir höfðu mikinn áhuga á að læra að búa til múslí sjálf.

Það varð því auðvitað úr að ég hélt námskeið á sínum tíma í leikskólamatreiðslu fyrir hungraða leikskólaforeldra sem vildu vita leyndarmálið á bakvið hið vel þekkta vandamál „barnið-mitt-borðar-allt-í-leikskólanum-en-ekki-heima“. (Kannast einhver við það? :)) Ég held reyndar að svarið við því liggi meðal annars í því að börn hafa gaman af því að borða með öðrum börnum, þau smakka saman og eiga í samskiptum um matinn hvort við annað þótt við, þessi fullorðnu, tökum ekki endilega eftir því. Ég veit svo vel að þau ræða um uppáhaldsréttina sína og hvað þau elska mest og hvað þau elska ekki.

Ég hef fengið óskalista frá barnahópum og óskirnar frá þeim eru einfaldlega það sem við vitum að börn elska. Einfalt og klassískt. Börn mynda sína eigin matarmenningu við borðið með sínum kennara sem að sjálfsögðu er góð fyrirmynd og smakkar á öllu og borðar allt og gerir matartímann að jákvæðri upplifun fyrir barnið. Umræðan við matarborðið snýst um bragð og útlit og út frá því myndast jákvætt viðhorf til matarins innan hópsins. Svo skemmir það nú ekki fyrir að tala fallega um kokkinn! Það hefur þessi frábæru áhrif á börnin og matarlystina. Enda hlýtur bara að vera eitthvað töfrabragð sem við laumum í matinn þegar enginn sér.

En aftur að múslíinu. Einn laugardag hittumst við foreldrarnir og elduðum saman súpu, bökuðum brauð, hrærðum saman hummus og gerðum auðvitað múslí líka. Foreldrarnir fóru heim, saddir og sælir með stóran poka af múslí í hendinni ásamt öllum leyndarmálum múslígerðarinnar. Eitt af leyndarmálunum er að líta á uppskriftina sem grunn og svo þróast þitt eigið músli með tímanum út frá henni.

Það sem þú þarft er:

2 dl olía

1 tsk salt

½ tsk kanill

2 tsk vanilludropar

2 dl púðursykur

½ dl  vatn

3 lítrar haframjöl, gróft eða venjulegt

1 dl sólblómafræ

1 dl graskersfræ

1 dl hörfræ

Aðferð: Byrjaðu á því að hita ofninn í 180 °C. Helltu olíu í ofnskúffu og bættu við salti, kanil og vanilludropum. Settu púðursykurinn í skál, helltu smá vatni saman við og hrærðu þannig að það blandist vel saman. Helltu saman við olíuna. Bættu við haframjöli og öllum fræjunum. Notaðu hendurnar til að nudda öllu saman svo olían hverfi inn í hafrana. Settu ofnskúffuna í ofninn og bakaðu í um 20 mínútur. Taktu skúffuna út, hrærðu í henni og skutlaðu henni aftur í ofninn í 10 mínútur til viðbótar. Taktu skúffuna aftur út, hrærðu í henni og svo aftur inn í 10 mínútur.

Ekkert vesen, bara fylgjast aðeins með og taka eftir þegar hafrar og fræ breytast í gyllt, stökkt, ristað og brakandi gott múslí. Þegar múslíið hefur kólnað er rúsínum, döðlum, apríkósum, þurrkuðum banönum, súkkulaðibitum, eða hverju sem hugurinn girnist, bætt út í. Ef múslíið klárast ekki strax er gott að vita að það geymist í lokuðu íláti og heldur bragði í rúmlega viku.

Það hefur ekki farið fram hjá þeim sem fylgjast með skrifum mínum að ég er hreint ekki hrifin af þeim feminisma sem hefur tröllriðið íslenskri samfélagsumræðu á síðustu árum. Ég er oft sökuð um að setja alla feminista undir sama hatt, en þeir séu nú svo margir og misjafnir. En það skiptir í sjálfu sér litlu hversu margir og misjafnir þeir eru. Það sem skiptir máli er það hvaða viðhorf heyrast og hafa áhrif.

Til er áhugafólk um kynjapólitík sem tekur ekki nema að litlu leyti undir þær hugmyndir sem einkenna feministahreyfinguna. Umsjónarmenn þáttarins Kynlegir kvistir á útvarpsstöðinni X-inu eru athyglisverðasta dæmið sem ég þekki. Í fyrsta þætti sínum veltu kynlegir kvistir upp mjög góðri spurningu; hvar liggur skilgreiningarvaldið? Steinunn Rögnvaldsdóttir, formaður feministafélagsins, svaraði á þá leið að skilgreiningarvaldið hlyti að liggja hjá hverjum og einum.

Það liggur í hlutarins eðli að ef hver og einn notar sína skilgreiningu, þá erum við ekki að tala um sama hlutinn þar með er samræða tilgangslaus. Það er einmitt það sem feministar vilja. Þeir vilja stjórna umræðunni og hluti af strategíunni felst í því að rugla fólk í ríminu með því gangast ekki við eigin skoðunum þegar þeir lenda í rökþroti. Og þegar talsmenn tiltekinnar hugmyndafræði neita að setja fram nothæfa skilgreiningu, þá hlýtur sú stefna að skilgreinast af því sem sagt er og gert í nafni hennar.

Sá feminismi sem er ríkjandi á Íslandi einkennist af fjórtán þáttum. Það er auðvitað til fólk sem kallar sig feminista sem er annars sinnis en það eru ekki undantekningarnar sem skipta máli þegar hugmyndafræði er skilgreind, heldur reglan. Bendið mér á eina umfjöllun í útbreiddum fjölmiðli sem er laus við þessi einkenni og ég skal á móti benda á hundrað dæmi sem einkennast sterklega af einhverjum þessara þátta.

1 Feðraveldishugmyndin

Sú hugmynd að flest fyrirbæri sögu og samfélags megi skýra í ljósi þeirrar kenningar að karlar vilji kúga konur. Einnig að enginn eðlismunur sé á aðstæðum kvenna í strangtrúarríkjum múslima og á Vesturlöndum. Meint feðraveldi er sameiningarafl feminista; blóraböggull fyrir öll vandræði og eymd kvenna.

2 Áberandi tvíhyggja

Dregin upp svarthvít mynd hvenær sem þess er kostur. Skýrasta birtingarmynd tvíhyggjunnar er ímynd konunnar sem fórnarlambs og karlsins sem skúrks. Þessi veruleikasýn helst óhjákvæmilega í hendur við mikinn tvískinnung, fordóma og tvöfalt siðgæði. Annað dæmi um tvíhyggju er sú hugmynd að feminismi standi fyrir allt sem er rétt, gott og fagurt og andfeminismi nái yfir allskyns fordóma og illvilja.

3 Stjórnlyndi

Birtist í sterkri forræðishyggju, vilja til að beita opinberu valdi til að takmarka sjálfsákvörðunarétt kvenna, refsihyggju gagnvart karlmönnum, eftirlitsórum og ritskoðunartilburðum. Opinbert yfirvald er gagnrýnt en um leið ber á yfirvaldshyggju sem birtist í persónudýrkun á leiðtogum feminista og hjarðhegðun safnaðarmeðlima.

4 Hugtakanotkun óljós og þversagnakennd

Skilgreining hugtaksins „feminismi“ er svo víð að nánast allir sem hafa áhuga á kynjapólitík gætu kallað sig feminista samkvæmt henni. Þeir eru þó í minnihluta sem fallast á aðrar hugmyndir sem einkenna feminiska orðræðu en þá að jafnrétti eigi að ríkja. Að sama skapi eru skilgreiningar á ofbeldi, klámi, mansali og öðrum áhugamálum feminista of loðnar til þess að vera nothæfar.

 
5  Óvísindalegar rannsóknaraðferðir

Kynjafræðingur er manneskja með háskólagráðu í þeirri list að gefa órökstuddum skoðunum fræðilegt yfirbragð. Rannsóknaraðferðirnar eru oftar en ekki langt frá því að vera vísindalegar. Niðurstöðurnar eru ákveðnar fyrirfram og handvaldir viðmælendur sem eru líklegir til að staðfesta skoðanir rannsakandans.
 

6 Blekkingar og lygar í þágu málstaðarins

Gölluð tölfræði og gervirannsóknir lagðar til grundvallar og algengt að vísað sé í heimildir sem staðfesta alls ekki það sem haldið er fram. Krafa um sögufölsun, til dæmis að fræðimenn og fjölmiðlar dragi upp mynd sem stenst ekki raunveruleikann með því að gera meira úr hlut kvenna en efni standa til.
 

7  Kynbundin mismunun

Krafa um að fólki sé mismunað á grundvelli kyns en þó aðeins þegar það er konum í hag. Þetta viðhorf birtist í kynjakvótum, vægari hæfniskröfum fyrir konur en karla og kynbundnum styrkjum og viðurkenningum sem körlum standa ekki til boða.
 

8  Ofstækisfull mótunarhyggja

Allur kynjamunur skýrður með menningarlegum þáttum. Enginn málsmetandi eðlishyggjusinni hafnar því að umhverfi hafi mikil áhrif á hegðun okkar en margir feminiskir fræðimenn hafna nær algerlega eðlislægum kynjamun fyrir utan hina líkamlegu þætti sem greina kynin að. Mjög lítið umburðarlyndi fyrir þeirri skoðun að staðalmyndir eigi sér kannski flugufót í raunveruleikanum.
 

9 Kynhyggja

Svo mótsagnakennt sem það virðist hafa margir fundið karlrembu sinni farveg í feminisma. Karlamenning er álitin svo merkileg að það telst sérstakt jafnréttismál að auka áhuga kvenna á henni, ásamt því að greiða veg kvenna að völdum óháð því hvort valdakerfin þjóna hagsmunum kvenna.
Samtímis er krafist forréttinda handa konum og konur taldar siðlegri og betri verur en karlar.
Feministahreyfingin einkennist þannig af karlrembu og kvenrembu í senn.

10 Þráhyggjukennd áhersla á klám og kynferðisofbeldi

Ranghugmyndir um samfélagsleg viðhorf sem birtast í hugtökum eins og „nauðgunarmenning“. Blind trú á það að klám orsaki beinlínis kvenhatur og kynferðisofbeldi. Stöðugt klifað á þeirri hugmynd að konur séu hvergi óhultar fyrir nauðgurum og öðrum ofbeldiskörlum.
 

11 Kennivald og pólitískur rétttrúnaður

Feministar hafa tekið við því kennivaldshlutverki sem kirkjan hafði áður. Þeir hafa víða öðlast sterk ítök í stjórnkerfinu og hafa gríðarleg áhrif á fjölmiðla, opinbera umræðu og réttarkerfið. Áhrifafólk sem talar gegn skoðunum feminista getur átt von á harðri fordæmingu. Feministar vilja einnig fá að koma áróðri áleiðis í gegnum menntakerfið og fleiri stofnanir samfélagsins.
 

12 Sjálfskipað siðgæðiseftirlit

Birtist í nýhreintrúarstefnu og mikilli vandlætingu, einkum gagnvart gríni og greddu. Óvægin og oft ósanngjörn gagnrýni á alþýðumenningu, hégóma, spaug og almenna umræðu þar sem ber á staðalmyndum og ógætilegu orðalagi, ekki síst þar sem kynferðismál eru höfð í flimtingum.
 

13 Vænisýki og tilheyrandi túlkunarárátta

Feministar leita allsstaðar að merkjum um kvenfyrirlitningu, karllæg yfirráð, klám, kynferðisofbeldi og feministahatur. Þeir sjá þessa djöfla í öllum þáttum menningarinnar. Til dæmis auglýsingum, listum, leikjum, verkfærum, leikföngum og klæðnaði. Stundum birtist túlkunaráráttan í því að óviðkomandi hlutir eru túlkaðir sem ádeila á karllægt samfélag.
 

14 Dólgslegar baráttuaðferðir

Málflutningur einkennist af rökvillum, útúrsnúningum og blekkingum. Rangfærslur endurteknar þar til þær verða að viðteknum sannindum. Gagnrýni ekki svarað efnislega heldur með svívirðingum og ásökunum um annarlegar hvatir svosem kvenhatur, gerendasamúð, ofbeldishneigð eða klámfíkn. Mannréttindahugtakið misnotað í þágu málstaðarins.

Það er komið vor í Japan og kirsuberjatréin nú í fullum blóma.  Þessar  ljósmyndir eru teknar 24. mars 2014 í Kiba Park, Koto-ku, Tokyo af ljósmyndaranum Yoshikazu Takada sem er með Flickr síðu sem hægt er að skoða hér.

CC Yoshikazu Takada

CC Yoshikazu Takada

CC Yoshikazu Takada

CC Yoshikazu Takada

Í dag opnar hönnunarsýning í Epal, Skeifunni, í tilefni af Hönnunarmars. Opnunarhóf stendur á milli kl.17-19. Sýnd verður áhugaverð hönnun eftir fjölbreyttan hóp hönnuða, 30 hönnuðir kynna 60 nýjar vörur. Epal hefur frá stofnun fyrirtækisins árið 1975 haft það að leiðarljósi að auka skilning og virðingu fyrir hönnun á Íslandi með því að velja hönnun og gæðavörur sem skara fram úr.

Hér að neðan má sjá lítið brot af því sem sjá má í Epal á Hönnunarmars og upplagt að skreppa og skoða íslenska hönnun eins og hún gerist best.

Skrifborð Guðrúnar Valdimarsdóttur sem hún kallar, Hylur.

Inga Sól Ingibjargardóttir kynnir meðal annars fjölnota húsgagnið, Ask.

Dagný Björg Stefánsdóttir kynnir fyrstu vöru sína, kollinn Okta.

Efsta mynd í grein er af vörum Sigríðar Hjaltdal Pálsdóttur sem kynnir línuna Famlily frá BYBIBI.

Barnafatafyrirtækið  As We Grow var stofnað 2012 af þeim Grétu Hlöðversdóttur framkvæmdastjóra og hönnuðunum Guðrúnu Rögnu Sigurjónsdóttur og Maríu Th. Ólafsdóttur. Vörur As We Grow eru nú seldar í átta löndum auk Íslands.

Í tilefni af Hönnunarmars sýna As We Grow nýja fatalínu í versluninni Kraum í Aðalstræti 10. Opnunin er í dag, miðvikudaginn 26. mars kl. 20.00.

Í nýju fatalínunni sem nefnist “Nýjar sögur” voru gamlar ljósmyndir og barnabækur frá áttunda áratugnum innblástur hönnuðanna.

Upphaflega hugmyndin að fyrirtækinu As We Grow varð til út frá peysu sem ferðaðist á milli margra barna í 9 ár, varð uppáhaldsflík þeirra allra og er enn í notkun. Hönnun As We Grow hefur skírskotun í nýtingu fyrri kynslóða þar sem horft er til þess að fatnaður sem endist lengi fái áhugaverða sögu og verði verðmætari.

Sniðin eru miðuð við að hver flík geti vaxið með barninu og þannig fylgt því í nokkur ár. Með því að nota fatnaðinn margsinnis og í langan tíma er umhverfinu sýnd virðing um leið og verið er að skapa tilfinningalegt gildi hverrar flíkur.

Fatnaðurinn er framleiddur úr alpaca ull sem hefur þá eiginleika að vera silkimjúk en um leið heldur hún góðum og stöðugum hita. Þess vegna hentar ullin vel fyrir barnafatnað.

Ljósmyndir eru höfundaverk Vigfúsar Birgissonar.

Á þriðjudagskvöldið 25. mars fór ég að sjá Ferjuna á litla sviði Borgarleikhússins. Leikverkið er eftir rithöfundinn Kristínu Marju Baldursdóttur sem hefur rækilega stimplað sig inn sem rithöfundur fyrir skáldsögur sínar. Það leynir sér heldur ekki í leikverkinu að þarna skrifar stálbeittur penni með alla tilfinningaflóruna á valdi sínu.

Ég tek það fram sérstaklega að fínessur í texta bera þess merki að mikill penni er á ferðinni en verð að viðurkenna að ég skil ekki verkið.

Ég geri mér grein fyrir því að það er ekki gott að byrja á að segja það, en ég ætla að útskýra hvað ég á við eins vel og ég get.

Ég vil aðeins minnast á það að við heimkomu settist ég í kvöldstofu mína og tendraði imbakassann og stillti á plúsinn og þar voru gagnrýnendur Djöflaeyjunnar Gunnar Smári Egilsson og Dagný Kristjánsdóttir að ræða stykkið. Ég heyrði og sá ekki betur en að þau klóruðu sér í hausnum líkt og ég, svona aðallega yfir því um hvað verkið er.

Ég fékk nefnilega ekki nokkurn botn í það og þó að þau Gunnar og Dagný hafi rætt í þættinum sýnilega baráttu milli kvenna og karla þá var það mín tilfinning að það gerðu þau eingöngu af kurteisi, svona til að hafa eitthvað að segja við ritstjóra þáttarins Brynju Þorgeirsdóttur, sem mér fannst vera á sömu blaðsíðu og þau og svo líka ég.

Á Brynju mátti skilja að hún vildi helst skipta sem fyrst yfir í að ræða leikmyndina svona til að minnka á vandræði viðmælenda og skil ég það vel án þess þó að ég uppástandi að það sé rétt tilfinning. Það eru nefninlega takmörk fyrir því hvað maður getur teygt á röfli um eitthvað sem maður botnar lítið eða ekkert í.

Í skýringum á framvindu leikritsins birtist þessi setning mjög víða ,,Óvænt atburðarás er í uppsiglingu”

Ég náttúrlega veit ekki á hvaða skala blondínan í mér er en ég varð ekki vör við óvænta atburðarás, hún bara fór framhjá mér. Ég biðst fyrirfram afsökunar á því ef það er persónulegur sauðagangur minn sem veldur.

Jæja, áfram, ég til að mynda skil ekki karakterana í verkinu, eða ég næ engri dýpt í þá.  Konurnar eru allar taugabilaðar hver á sinn hátt, ólíkar innbyrðis og  nota því mismunandi aðferðir við að leyna sinni veiklun og þar af leiðandi eru það mismunandi aðstæður sem keyra innra myrkur þeirra upp á yfirborðið en allt gerist það um borð í Ferjunni.

Það er í raun það sem hefur mest áhrif á mig í verkinu, það eru þessar konur. Þær eiga það sameiginlegt að vera hundleiðar á körlum og hafa greinilega komið krumpaðar út úr sínum samskiptum við þá eða eru staddar í miðju krumpi. Móðurhlutverkið er líka á skurðarborðinu og þar eru stungusár sem greinilegt er að höfundur hefur ætlað nokkuð djúpar ristur en eitthvað virðist hafa gerst í framsetningunni þannig að það næst ekki það klímax þar sem ég hafði á tilfinningunni að ætti að vera.

Þarna er ung stúlka sem ég botna ekkert í heldur, það má vera að búningarnir séu ekki nógu vel ígrundaðir, ég velti því raunverulega fyrir mér í þessu tilfelli, mér fannst búningarnir mjög skrýtnir, unga stúlkan á að vera gála eða gæra, í augum eldri kvennanna en hún er í raun klædd eins og uppreisnargjarn unglingur.

Gamla kerlingin sem birtist reglulega eins og draugur og allar kvensurnar eru mjög hræddar við er í upphlut, eða upphlutsjakka að ofan, gúmmístígvélum og ljótu sveitapilsi, fyrst um sinn heldur maður að það sé einhver vísun í grimma gamla fátæka sveitakonu, grimma af sorg og fátæka af þrældómi. Þetta með sorg gömlu konunnar um borð reynist síðan rétt, en það rétt kemur svona upp á yfirborðið, enda leikritið svosem ekki um það … eða hvað?

Fyrir utan þessar taugaveikluðu konur eru um borð í Ferjunni karlar, popp- eða rokkstjarna sem ég skil ekkert í, strákur sem kemur síðan í ljós að er sonur skipstjórans sem misnotaði hann, þar spilar sú gamla stórt hlutverk og síðan eiginmaður einnar konunnar um borð.

Ég tek undir með þeim Gunnari Smára og Dagnýju að verkið fer fjörlega af stað, skemmtilegt hvernig ljós og myrkur er notað, mig langar að hæla ljósameisturum verksins, það er smá bíómyndafílingur á ljósa- og myrkurstýringu og eitthvað djúsí við það þegar almyrkur er notað í leikhúsi. Í upphafi eru tónlistaratriði sem lofa góðu en renna svo út í sandinn. Ég nefnilega skil heldur ekki tónlistina í leikverkinu, ég næ ekki samhengi milli tónlistarinnar og fólksins.

Leikmyndin er vissulega vönduð og listileg, engu að síður er eitthvað ofhlaðið þar sem ég skil ekki alveg, það er mjög gaman að horfa á leikmyndina í byrjun og margt er skemmtilega arkítektúrískt fram sett, eins og kojurnar sem konurnar sofa í. En leikmyndin verður líka samhengislaus þegar fram líður að mínu mati.

Svo ég haldi nú áfram með skilningsleysi mitt þá skil ég ekki alveg hvað fer úrskeiðis þarna og ég tek það fram að ég er svo sannarlega ekki að mæla gegn því að sjá sýninguna. Þetta er fyrsta leikverk þessa frábæra rithöfundar og það er ekkert víst að þetta sé á hennar ábyrgð, það má vel vera að það hafi eitthvað annað klikkað, leikstjórn til dæmis, samhengisleysið gæti komið þaðan en leikstjórinn er nýbakaður leikhússtjóri Borgarleikhússins, Kristín Eysteinsdóttir.

Ég tek það fram að mér finnst alveg jafn áhugavert að sjá sýningar sem ég skil ekkert í, þær skilja alveg jafn mikið eftir sig og það sem ég þykist skilja, það verður að skemmtilegri heilaglímu sem ég held að sé holl og góð fyrir andann. Því hvet ég fólk til að sjá sýninguna enda um verk einstaks íslensks rithöfundar að ræða.

Helga Völundardóttir.

Undanfarið hafa margir deilt myndbandi af henni Angelinu Jordan (Astar) syngjandi Gloomy Sunday á  Facebook. Þetta er lag sem fjöldi tónlistarmanna hefur spreytt sig á en er einna þekktast í flutningi Billie Holiday og það er túlkunin sem Angelina tekur sér til fyrirmyndar. Aðdáun manna á söng Angelinu stafar ekki hvað síst af því að hún var bara sjö ára þegar myndbandið var tekið upp í Norske talenter keppninni (sem er sams konar og  Ísland Got Talent) snemma í þessum mánuði. Það er satt að segja ótrúlegt að heyra sjö ára barn syngja svona:

Lagið og textinn á sér ekki síður ótrúlega sögu. Það er dálítið snúið að greina milli þjóðsagna og þess sem satt kann að vera þegar leitað er upplýsinga um þetta lag á Vefnum. Helstu staðreyndir virðast þó þessar:

Lagið var samið af ungverska gyðingnum og píanóleikaranum Rezső Seress þá hann bjó í París 1932. Hann gerði sjálfur texta við lagið en þegar það birtist fyrst (útg. í nótnahefti) árið 1933 var það með texta ljóðskáldsins László Jávor og hét Szomorú vasárnap, þ.e. Sorglegur sunnudagur.

Texti Jávor hefst á lýsingu á sorglegum sunnudegi þegar mælandinn beið eftir ástinni sinni sem aldrei kom, beið með hundrað hvítra blóma. Síðan þá hafa allir sunnudagar verið sorglegir, tárin eru drykkur minn og sorgin brauð mitt, segir mælandinn og heldur svo áfram á þessa leið: Fylgdu mér á þeim hinsta sunnudegi. Þar bíða þín blóm, líkkista og prestur því þetta verður mín hinsta för. Augu mín verða opin svo ég get séð þig hinsta sinni, ekki hræðast augnaráð mitt því ég blessa þig jafnvel í dauða mínum, hinn hinsta sunnudag.

Fyrst heyrðist lag og texti á upptöku frá 1935 þar sem ungverski söngvarinn Pál Kalmár söng það og sló strax í gegn. (Krækt er í söng hans á Youtube.) Það varð einnig vinsælt víða annars staðar; Var hljóðritað á frönsku, japönsku og ensku (amerísku) strax árið 1936.

Í ameríska textanum eftir Sam M. Lewis er sjálfsvíg bókstaflega nefnt: „My heart and I have decided to end it all‟ en síðan dregið úr alvöru málsins með því að frumsemja viðbótarvers þar sem kemur fram að örvænting mælandans var draumur einn. Þetta er sá texti sem Billie Holiday gerði frægan 1941 og sá sami og Angelina litla syngur.

Hins vegar er texti Bretans Desmond Carter, sem Paul Robeson söng 1936, miklu nær frumtextanum og þar er engin viðbót sem gerir þetta allt að draumi einum:

Allar götur síðan 1935/36 hefur lagið verið vinsælt og fjöldi tónlistarmanna haft það á sinni efnisskrá, þar á meðal Björk (hér er ein útgáfan hennar á Youtube).

Ungverska sjálfsvígslagið

Meðal enskumælandi þjóða gengur lagið stundum undir nafninu „ungverska sjálfsvígslagið“ sem tengist nútímaþjóðsögum um hve mjög þetta lag og þessi texti hvetji til sjálfsvígs. Þær þjóðsögur hafa blómstrað frá því lagið varð vinsælt. Við hraðskoðun heimilda á Vefnum mátti finna allt frá pistlum um einhvers konar töframátt sem byggi í laginu sjálfu og fengi fólk með yfirnáttúrulegum hætti til að vilja kála sér, til lærðra greina um áhrifamátt skáldskapar og tónlistar til að hvetja til sjálfsvíga. Af þessari ástæðu, hermir sumstaðar á Vefnum, hefur söngur lagsins verið sums staðar bannaður til skamms tíma, t.d. í BBC, en leyft að flytja það í instrúmental-útgáfu.

Þeir sem þessari yfirnáttúru trúa vísa gjarna til hárrar sjálfsvígstíðni í Ungverjalandi á fjórða áratug síðustu aldar og sögum af því að hinir látnu hafi ýmist tengst laginu (t.d. vélritað textann) eða skilið eftir sig eitthvað sem tengdist því. Í þessum sögum er auðvitað litið framhjá því að lag og texti varð vinsælt á tímum heimskreppunnar miklu og að sjálfsvígstíðni í Ungverjalandi hefur lengstum verið með þeirri hæstu í Evrópu.

Svo breiddist þessi nútímaþjóðsaga út eins allar góðar þjóðsögur og má nefna sem dæmi frétt New York Times þann 6. apríl 1936 af þrettán ára pilti í Michigan sem hengdi sig með textann í buxnavasanum eða frétt Time Magazine 25. jan. 1937 um 24 ára mann í Indianapolis sem greiddi söngvara til syngja fyrir sig lagið á skemmtistað og bjóst þar næst til að drekka fullt glas af eitruðum bjór en var stöðvaður á síðustu stundu. (Má þakka fyrir að textinn hefur aldrei verið þýddur á íslensku.)

Og höfundur lagsins, Rezső Seress, framdi vissulega sjálfsmorð. En það var ekki fyrr en rúmum 35 árum eftir að hann samdi það; Árið 1968 fleygði hann sér útum glugga á háhýsi í Búdapest, lifði fallið af en kláraði verkið með að kyrkja sjálfan sig með vír á sjúkrahúsinu. (Öllu sennilegra er að vist í fangabúðum nasista og slæmt þunglyndi hafi valdið því að Rezső Seress tók þennan kost en það er svo sem óþarfi að spilla góðri þjóðsögu með svoleiðis upplýsingum.) Textahöfundurinn, László Jávor, lést hins vegar af hjartaslagi árið 1956 svo textinn hefur væntanlega ekki jafn uggvænleg áhrif og lagið.

Það þarf varla að taka fram að bent hefur verið á líkindi Angelinu litlu Jordan og og Amy Winehouse, bæði í útliti og tónlistarsmekk, og fylgja þeim ábendingum jafnvel illspár. Svo ekki sé minnst á að lagið sem Angelina valdi til að slá í gegn lofar ekki góðu … trúi menn þjóðsögum.

Heimildir og frekari upplýsingar

Angelina Jordan

Gloomy Sunday. Snopes.com

Gloomy Sunday. Wikipedia.org

Stack S, Krysinska K, Lester D. Gloomy Sunday: did the „Hungarian suicide song“ really create a suicide epidemic? Omega (Westport) 56(4), s. 349-358. 2007-2008

Á Hönnunarmars sýnir Erling Jóhannesson gullsmiður skartgripi sem munu koma í framleiðslu seinna í vor.

Sýningin er unnin í samvinnu við Þórarinn Blöndal myndlistarmann. Skartgripirnir eru á ýmsum framleiðslustigum en formið er búið að taka á sig mynd. Formið fær að máta sig inní verkum, sem eru tilbúnar uppstillingar.  Þrívíð verk sem auk þess brjóta upp skynjun áhorfandans með speglum.   Skartgripirnir fá því nýtt hlutverk sem afstæð form í samhengi þessara rýma.

Skartgripirnir eru allir búnir til úr silfri og verða til sölu með haustinu í verslunum í Reykjavík og víðar.

Sýningin er opin á Hönnunarmars. Föstudag, laugardag og sunnudag 14-17 og sýningin er á bryggjunni aftan við Kaffivagninn á Grandagarði

10. Attack on Titan
Þótt að margir séu ekki sérstaklega mikið fyrir „anime“ þætti þá er þetta sjúkir þættir. Varð „hooked“ eftir fyrsta þáttinn. Rosalega vel gerðir. Ekki dæma þá úr leik fyrirfram af því þeir eru japanskir.
IMDb 8.9

9. Sherlock
Allir vita hver Sherlock Holmes er. Þetta er mögnuð sería með Benedict Cumberbatch og Martin Freeman.
IMDb 9.3

8. The Office
Ricky Gervais er minn maður í þessari fyndnu seríu sem ég tel með hér undir drama þáttum því það er heilmikið drama í þessum þáttum. Office hefur unnið tvisvar sinnum Golden Globes og er algjör snilld!
IMDb 8.7

7. The Sopranos
Ég hef ekki séð alla þættina en ég er búinn að sjá nokkra og þeir sem ég hef séð eru geðveikir. Ég hlakka til að sjá alla þættina og ætla taka mér nokkra daga í þetta fljótlega. Rosalegir þættir og margir sem elskuðu þá þegar þeir voru í gangi.
IMDb 9.3

6. Sons of Anarchy
SOA er um Jax sem er í mótorhjólaklúbbnum Sons of Anarchy. Þeir lenda í allskyns veseni við lögguna og aðra klúbba. Rosalega flott sería.
IMDb 8.6

5. House Of Cards
Þættir um pólitíkusinn Frank Underwood. Kevin Spacey er þar í aðalhlutverk og er gjörsamlega MAGNAÐUR. Robin Wright leikur konuna hans, Claire Underwood og fer á kostum. Þau eru ein mestu illmenni sem maður hefur séð í sjónvarpi. „Must see“ sería að mínu mati. Brjálæðislega vel skrifuð og maður er sólginn í meira.
IMDb 9.0

4. True Detective
Svakalegir þættir um lögreglumennina Rust og Marty sem Matthew McConaughey og Woody Harrelson leika. Spenna, drama og rosalega vel tekin og skrifuð. Ótrúlega flott „look“ á þessum þáttum. 8 þátta sería sem framleidd var fyrir HBO. Vona að það komi sería 2. Okkar maður Ólafur Darri lék í einum þætti af True Detective og hann var rosa flottur. Ekki missa af þessum!
IMDb 9.5

3. The Walking Dead
Walking Dead fjallar um Rick Grimes en hann er lögga frá Atlanta sem lendir í dái og síðan þegar hann vaknar er heimurinn sem hann þekkti breyttur. Uppvakninga apocalypse er hafið. Hann, konan hans, Lori og hópur fólks reynir að lifa þetta af og slást við erfiðar aðstæðir og uppvakninga. Mjög vel gerðir þættir og ótrúega spennandi.
IMDb 8.7

2. Game of Thrones
Vel leiknir, spennandi saga, flottar tökur og svakalegir CGI drekar. Þessum þáttum má enginn missa af, sérstaklega ef þú ert fyrir ævintýri því hér eru á ferð drekar, bardagar og gott drama.
IMDb 9.5

1. Breaking Bad
Þegar efnafræðikennarinn Walter White langar til að geta gert meira fyrir fjölskylduna og fá meira út úr lífinu, fer hann að framleiða og selja crystal meth með fyrrverandi nemanda sínum Jesse Pinkman. En fljótlega er þetta orðið að einhverju miklu meira en hann hélt og smám saman missar hann stjórn á aðstæðum. Þetta er einfaldlega bestu þættir sem ég hef séð. Endilega kíkið á þessa snilldar seríu með Bryan Cranston og Aaron Paul. ALGJÖRLEGA „MUST SEE“.
IMDb 9.6

þessi hamborgari…

Svo sem ekkert svakalega flókin uppskrift sem hér fylgir, en hún virkar.

Þetta voru 140 gramma hamborgarar sem ég kippti með í Kjöthöllinni á leiðinni heim.
Kryddaðir með sjávarsalti, hvítum pipar, svörtum pipar og gulu sinnepsdufti.

Einhvern veginn hef ég komist að þeirri niðurstöðu að 140 gramma hamborgarar séu málið.
Það er líka hægt að fá 90 gramma (sem mér finnst of litlir) og 200 gramma (sem mér finnst of stórir).
En þetta er líklegast bara smekksatriði:)

Steikti þá úr blöndu af smjöri og ólívuolíu á vel heitri pönnu.

Mér finnst best að steikja þá vel á annarri hlið, snúa þeim við og setja ostinn nokkurn veginn strax ofaná.
Lokið síðan strax á pönnuna (svo osturinn bráðni almennilega ) og lækka undir.

Rauðlaukinn gerði ég í gær. Hann lenti þá í salati með túnfisk, soðnum kartöflum og fetaosti.
En hann passar samt með öllu einhvern veginn.

Skar rauðlaukinn sem sé í sneiðar og setti í ofn ásamt ólívuolíu, balsamediki og sjávarsalti.
Hafði hann á svona 160-170 gráðum í þónokkra stund. Hrærði í honum við og við.

Svo er þarna stappað avókadó.
Bara stappað með smávegis af sítrónusafa.
Ekki flókið, en avókadóið þarf hins vegar að vera fullkomlega þroskað.
Ég kaupi yfirleitt nokkur í einu og sting þeim í skál með banönum.

Þegar þau eru þroskuð og fín, fara þau í ísskápinn. Þar geymast þau nokkuð vel.
Allavega 5-6 daga ef ekki lengur.

Kokteilsósan er einföld. Sýrður rjómi, tómatsósa, sítrónusafi og sykur.

Ég nota frekar bragðmikla, lífræna tómatsósu frá Biona. Finnst hún langbest.

Já. Og beikon. Vel stökkt og gott.

Verði ykkur að góðu:)

Það er eitt sem fáir vita og það er að nota má Hellmann’s í bakstur með góðum árangri. Majónes er að sjálfsögðu að stærstum hluta til búið til úr eggjum og olíu sem eru algeng hráefni í bakstur. Með því að nota Hellmann’s fá kökur sérstaklega mjúka áferð.

Brownies

• 140 gr suðusúkkulaði
• 8 kúfaðar matskeiðar Hellmann‘s Real majónes
• 40 gr hveiti
• 25 gr kakó
• 3 egg
• 223 gr sykur
• 55 gr valhnetur
• 1 teskeið vanilludropar
• 1 teskeið lyftiduft

Aðferð:

1. Hitið ofnið í 160°C. Smyrjið ferkantað mót (ca 23. cm) og klæðið að innan með bökunarpappír.
2. Sigtið saman hveiti, lyftiduft og kakó. Bræðið súkkulaðið yfir vatnsbaði.
3. Þeytið egg, sykur og vanilludropa saman í stórri skál þar til blandan hefur þykknað örlítið. Blandið saman við súkkulaðið.
4. Blandið að lokum hveitiblöndunni, majónesi og fínsöxuðum valhnetum varlega saman við með sleikju.
5. Hellið í formið og bakið í um 35-45 mínútur
6. Leyfið kökunni að kólna í mótinu áður en hún er skorin í ferhyrninga og borin fram.
7. Gott er að sigta flórsykur yfir og bera fram með ferskum berjum og þeyttum rjóma eða ís.

Einveran er unaðsleg. Ég afþakka heimsóknir og spinn afsakanir ef á þarf að halda, til að vera ein. Ég er sjálfri mér nóg og þarf á því að halda. Fyrirgefðu þú. Svona er ég bara. Ekki koma við.

Ég ligg og stari á skýin, bláan bakgrunninn. Það er dagur. Við stelpurnar einar heima, við stelpurnar erum eitt. Ég er ein með þeim, hver í sínu horni að sýsla, þær trufla enga einveru svona yfirleitt. Ekki koma í heimsókn.

Tónlistin ómar út um gluggann í bakgarðinum, ljúfir tónar, jazzinn er með mér einni, við saman. Svona vil ég hafa það. Ég og tónlistin, garðurinn, maturinn, bækurnar, grúskið mitt. Ég kem ekki til dyra. Fyrirgefðu. Ein og upptekin.

Það húmar að kveldi, ég kveiki á kertunum, hita kaffi. Ein með mér og engum öðrum. Hugsa um draumana, skrifa lítinn stúf. Horfi í spegil; vertu sönn. Hittumst seinna, þegar betur liggur á. Þykir það leitt … bara þegar mér hentar. Láttu þér vera sama.

Verð ég aldrei einmana? Hún læðist stundum að mér hugmyndin um ástina, einhvers staðar, einhvern tíma. En ég á aðra ást og strýk henni um vangann. Hún er einföld og krefst ekki mikils; vertu sönn. Við hittumst kannski síðar, einhvern tíma, einhvers staðar.

Ég er félagsvera, finnst fólk fínt svona yfirleitt þó ég velji í liðið mitt. Ég vil vel sitja með þér, spjalla við þig, borða með þér góðan mat og heyra það sem þér liggur á hjarta, segja þér frá mínu. Allt á sína stund og sinn stað, stundirnar mínar standa bara stundum örlítið ofar. Það kemur tími.

Kannski vil ég bara vera sönn, hlusta á hjartað og það sem það langar. Vera ein með slættinum og sinna mínu, elska augnablikið. Ég er löngu hætt að leika. Mig langar ekki þetta, mig langar hitt. Vertu sönn. Einvera, ég elska þig eins og þú ert …

… þú ert lykillinn að samveru við aðra.

Hér í hljóðskrá er hægt að hlusta á Vigdísi lesa pistil sinn.

Það var svo gaman að horfa á Kiljuna á miðvikudaginn síðasta, að hendast út og suður með Agli Helgasyni og skoða stytturnar í borginni okkar. Svo gott að virða fyrir sér brjóstmyndirnar, höggmyndir í fullri stærð og líka í ofurstærð af skáldunum sem sum hver gerðu garðinn frægan. Skáldunum okkar sem skópu sagnahefðina og ljóðahefðina og eiga skilið hrós fyrir dugnaðinn og dirfskuna og miklu meira en það. Og það gerðu skáldin og ég dáist að bókmenntahefðinni þeirra og hinum langa hala hennar frá fortíð til nútíðar. Og ég meina það. Ekki misskilja mig eina mínútu, ég er ekki í neinu íróníukasti (hæðniskasti) þó ég sé kona og þó ég velti vöngum. Ég geri það bara vegna þess að það gera konur.

Málið er líka einfalt því á leið bókmennta-hefðar-halans frá fortíð til nútíðar fékk ég, löngu áður en Egill spurði sig í þættinum, þessa þörf til að spyrja mig spurningarinnar sem virkilega leynir á sér en er samt töluvert leiðinleg í öllum sínum felulitum og fer í taugarnar á voðalega mörgum sem eðlilegt er: “Hvar eru stytturnar af skáldkonunum?

Og hérna hefst þá pistillinn formlega og byrjar auðvitað á þeirri miklu og djúpu spælingu sem felst í því að ennþá skuli engar skáldkonur húka einmanalegar í einhverjum garði eða á einhverju valinkunnu svæði í borginni okkar með uppgjafarsvip og horfa dreymnum og ljóðrænum augum til himna á eitt og eitt ský eða fugl eða á eitt og eitt lítið og búsældarlegt barn. Þær eru sem sé hvergi, skáldkonurnar okkar -og hvað með það? Það er einmitt ekkert með það vegna þess að þannig er það bara og það er jafneðlilegt og fjara og flóð og önnur jafnóumbreytanleg náttúrulögmál.

Við þurfum auðvitað ekki að taka okkur París til fyrirmyndar, sem gerir öllum jafnt undir höfði, styttulega séð, og við getum gengið þar um göturnar og rakið okkur á milli hefðanna, frá hinni karllægu til hinnar kvenlægu. Ó, nei, París er alls engin Reykjavík og í borginni okkar eru konur alls ekki styttur og heiðurinn hvorki sýndur þeim í grjóti og hnullungum né nokkru öðru. Egill nefndi að vísu Ástu Sigurðardóttur, skáldkonuna sem hefði orðið góð stytta, konan sem skrifaði sögur sem ættu að vera í hverri einustu hillu og helst í kjöltu hvers manns. En, nei, Ásta varð aldrei stytta. Hvorki stór né smá, þótt sögurnar hennar grafi sannarlega um sig í sálinni og lifi enn öllum þeim sem lesa og munu lesa. Hvort þær gera. Ásta Sigurðardóttir er nefnilega grjótheld skáldkona.

En svona er þetta, ef stytta er virðing sem ég er ekkert endilega viss um, þá ættu þær Svava Jakobsdóttir, Jakobína Sigurðardóttir, Fríða Á. Sigurðardóttir og Nína Björk Árnadóttir og allskonar aðrar skáldkonur, kannski að að sitja á góðum stað á góðum bekk og keðjureykja, vá hvað þær gátu reykt sumar hverjar, og horfa fráneygar og skapandi fram á veginn og kannski það klæddi þær vel að vera með eitt stykki bleijubarn í kjöltunni, ekki væri það nú verra. Penninn var nefnilega ekki einasta vopnið þeirra.

En konur eru bara konur og heimskulegt að hugsa sér þær án hreyfingar innvafðar í grjót og steypu. Hvar er til dæmis styttan af henni mömmu minni sem átti átta börn og kom sjö þeirra til manns? Hvar er hún styttan af öllum konunum sem létu drauma kallannna sinna rætast? Hvar er styttan af verkalýsðhetjunni, konunni sem dró fisk úr sjó og sagði börnunum sínum sögur sem skiptu máli. Hvar eru stytturnar af öllum konunum okkar? Úbs.

Það eru svo margar konur sem lagt hafa lóð á vogarskálirnar sem ég gæti hugsað mér að heilsa upp á leið minni um garða Reykjavíkur og nágrennis. En mér er það ekki fært. Þær eru ekki þar frekar en allar þessar konur sem hafa unnið sér til ágætis miklu meira en nokkuð. Þess vegna læt ég mér nægja að segja hæ við skáldin okkar, þessa undursamlegu kalla, sem skilja örugglega ekkert í því frekar en ég hvers vegna í ósköpunum þeir trjóna svona kynlausir og sorglegir og aleinir í görðunum okkar allra.

Ps. Nú skulum við virkilega taka okkur á og byrja að lesa bækur og látum okkur ekki detta í hug eina mínútu að sumar séu eftir karla og aðrar eftir konur. Það væri algjörlega styttulegt og hver óskar sér grjóts í heilastað?

Forsíðumyndin er af dæmigerðri nirfilspyngju (Miser’s Purse) sem voru afar vinsælar peningabuddur á Viktoríutímunum. Talið er að nafnið sé dregið af því að það gat verið óttalegt vesen að ná aurunum úr svona pyngju.

Sé myndaleitað í Google að miser’s purse birtist fjöldi nirfilspyngja af öllum stærðum og gerðum, flestar glæsilega skreyttar enda safngripir í útlöndum. Hér eru nokkur dæmi:

Glæsilegar nirfilspyngjur

Nirfilspyngja er í rauninni bara aflangt prjónað (eða heklað) stykki, saumað saman en skilið eftir örlítið gat í miðjunni sem hægt er að smeygja peningi inn um. Endar stykkisins eru oftast hafðir eilítið mjórri eða dregnir fast saman þegar búið er að sauma saman stykkið. Síðan er tveimur málmhringjum smokkað upp á stykkið og þá er hún tilbúin: Skreytist að vild. Hér er myndband sem sýnir hvernig nirfilspyngja er notuð.

Á Íslandi voru líka notaðar nirfilspyngjur á nítjándu öld. Mér hefur ekki tekist að hafa upp á mynd af prjónaðri nirfilspyngju en veit að þær eru til á Þjóðminjasafninu. Aftur á móti er hægt að finna myndir af tveimur hekluðum nirfilspyngjum og er önnur þeirra með elstu hekluðu munum íslenskum.

Nirfilspyngja á Byggðasafni Árnesinga, talin frá 1890. Nánari upplýsingar eru hér.

Hekluð pyngja úr dánarbúi Þóru Melsteð.

Þóra Melsteð  stofnaði Kvennaskólann í Reykjavík árið 1874 og veitti honum forstöðu til 1906. Þar var „heklan“ eða „hekling“ kennd frá upphafi, eina stund á viku í þriðja bekk. Líklega hafa námsmeyjar þaðan átt drjúgan þátt í að breiða kunnáttu í hekli út um landið.

Pyngjan hennar Þóru Melsteð er 25 cm löng. Hún var gefin Þjóðminjasafni Íslands úr dánarbúi Þóru (sem lést 1919) og var þá lýst þannig í skrá safnsins: „Peningapyngja hekluð úr móleitu garni, aðallega á þrennan hátt. Baugur úr stáli er um miðju; hafa líklega verið tveir slíkir … Sennilega eptir frú Thoru Melsteð; kann þó að vera útlend að gerð og uppruna.“

Líklega er ekki óvitlaust á þessum síðustu og verstu tímum að prjóna eða hekla sér nirfilspyngju og treysta því sem sagnir herma: Að það kosti verulega fyrirhöfn að ná hundraköllum, fimmtíuköllum og tíköllum úr henni og spara þannig nánast sjálfkrafa.

Krónukönnur

Önnur sparnaðargræja frá Viktoríutímunum var svokölluð „Pence Jug“, sem mætti kannski kalla Krónukönnu á íslensku. Hún var, eins og nafnið bendir til, haganlega prjónuð lítil kanna sem menn settu smápeningana sína í og notuðu um leið sem stofustáss.

Þessi mynd fylgir uppskrift í The Young Ladies Journal Complete Guide to the Work-Table, upphaflega útgefin 1884 en hér er krækt í uppskriftina í 6. útg. 1888.

Ef menn eiga erfitt með að klóra sig fram úr ensku uppskriftinni frá 1884 þá má benda á skiljanlegri  uppskrift (á ensku) af krónukönnu sem liggur frítt frammi á Ravelry en það þarf að skrá sig inn á  hannyrðavettvanginn til að nálgast hana á þessari slóð.

Uppskriftin er eftir Robert Jenkins en hann styðst við uppskrift á síðu 146 í þeirri ágætu bók Art of Knitting, sem kom út árið 1892. (Þetta er það skemmtileg bók að titillinn krækir í smámyndir af öllum síðunum og dugir að smella á smámynd til að fá síðuna í réttri stærð.)

Krónukönnur Robert Jenkins

Heimild önnur en krækt er í úr texta:

Elsa E. Guðjónsson. Um hekl á Íslandi. Árbók Hins íslenzka fornleifafélags, 92, s. 75-85. 1995.

Þetta varð alveg ótrúlega safaríkur og góður eftirréttur.
Og einfaldur sem ekki spillir fyrir!

Bara skera utan af ananasinum og taka harða kjarnann úr.
Hann er ágætur í djúsvélina ef þið eruð með svoleiðis.

Sett í eldfast mót, smá hrásykri, slettu og dökku rommi og pínu kanil skellt yfir og inn í ofninn. Aðalatriðið hér er að elda þetta á lágum hita í langan tíma.

Var með hann á 150 gráðum í að verða 3 tíma.

Sneri honum einu sinni á meðan og setti þá meiri sykur og kanil yfir, ásamt safanum af kjarnanum.

Allt í allt fór í þetta:

6 msk hrásykur
3 msk dökkt romm
2 tsk kanill

Já…og einn ananas:)

Ef þið eruð ekki með djúsvél er það í góðu lagi.
Bara setja smá vatn í botninn á fatinu undir lok tímans.

Safinn sem rennur af er nefnilega ótrúlega góður.

Honum er svo bara hellt í könnu og hann borinn fram með ananasinum.

Ekki verra að setja smá þeyttan rjóma ofaná….

Verði ykkur að góðu:)!

Ásdís Thoroddsen flutti ræðu á Austurvelli 29. mars 2014

Kvöld eitt seint á níunda áratugnum grúfði ég mig með vinum mínum yfir fréttamyndir í dagblaði, þær voru frá Torgi hins himneska friðar í Kína, af stúdentum sitjandi á skriðdrekum, veifandi fánum, hetjumyndir af ungu fólki sem krafðist lýðræðis og það var svo augljóst að þetta var glötuð barátta, að þeir áttu við ofurefli að etja. Þá segir vinkona mín ein við borðið þar sem við sitjum: ,,Gætuð þið hugsað ykkur að deyja fyrir fulltrúalýðræðið?“ Við hin fórum að hlæja.

Það fór sem fór með stúdentana á torginu friðsæla, en spurningin grófst í hugann og breytti sýn. Alla áratugina síðan að vinkonan skellti fram brandaranum, mæti ég á kjörstað, alvarleg og glöð í senn, ekki laus við spaugilegan hátíðleika.

Einu sinni á fjögurra ára fresti veljum við um þá flokka sem ákveða fyrir okkar hönd hvað verður um okkur. Við höfum aðeins við eitt að styðjast í þessu afdrifaríka vali og það eru loforðin sem okkur eru gefin áður en gengið er til atkvæða.

Þeim ráðherrum sem hreppa valdastóla af sínum flokki, ber að hafa í huga þegar þeir fá sér þar sæti að þeir eru samfélagsþjónar, sitjandi þar til að framfylgja því, sem þeir lofuðu okkur. Víða annars staðar þar sem lýðræðið er þroskaðra en hjá okkur, fá kjósendur að styðjast við fleiri breytur til að auðvelda þeim valið; flokkar gefa út yfirlýsingar, með hvaða öðrum flokkum þeim hugnast að starfa að loknum kosningum og hverjum ekki; þeir ganga bundnir til kosninga.

En því er ekki að heilsa hér á landi og því veit kjósandi í raun ekki hvað hann er að kjósa. Þeim mun mikilvægara er fyrir hinn íslenska kjósanda að geta treyst sértækum loforðum stjórnmálamanna sem gefin eru fyrir kosningar.

Þeir sem nú sitja í ráðherradómi, hlutu þann sess vegna mjög sértækra loforða, og eitt þeirra var, að kosið yrði um framhald aðildarviðræðna við Evrópubandalagið. Það ætla þeir sér ekki að efna og það eru tær svik við umbjóðendur þeirra.

Nú gætu sumir sagt: ,,Hvorki kaustu Sjálfstæðisflokk né Framsókn. Þér ætti að vera slétt sama hvort kjósendur þeirra flokka séu sviknir eða ekki.“ En það er röng afstaða, því það eitt að kjósendur séu hafðir að háði og spotti, í hvaða flokki sem þeir standa, er hættulegt lýðræðinu, sáttmálanum, sem samfélag okkar byggir á. Niðurstaðan er siðrof.

Hvers vegna ætla þeir svíkja loforð sín, ráðherrarnir? Jú, þeir eru andstæðingar Evrópubandalagsins og telja það ómögulegt að sætta sig við niðurstöður kosninga, verði þær á þá lund, að sótt verði um aðild. Óásættanlegt, segja þeir, jafnvel þótt niðurstaðan leiddi aðeins til þess að alþjóð fengi að lesa samninginn til að kjósa um hann síðar.

Þessi rök lýsa fullkominni fyrirlitningu á lýðræðinu. Að ekki sé hægt að leyfa kosningu af því að niðurstaðan gæti orðið ósamhljóða vilja þeirra. Ef það stendur þvert í þeim að framfylgja úrslitum kosninga, þá stigi þeir til hliðar.

Ég er ein þeirra sem hafa ekki tekið afstöðu til Evrópubandalagsins og það er með vilja gert, því að það er prinsípmál að ég sem kjósandi viti um hvað ég kýs. Þess vegna var ég hlynnt því að sótt yrði um aðild. Ég get hins vegar sætt mig við það, að aðildarumsókn sé borin undir þjóðaratkvæði, því að þegar maður býr við lýðræði þá lítur maður til óska þeirra sem eru manni ósammála og reynir að finna málamiðlun. En með öllu óþolandi er að klíka valdamanna ætli að keyra í gegn vilja sinn með svikum. Með öðrum orðum ætla þeir að að taka af okkur borgurum ómakið að kjósa um tilvist okkar og eitt mikilvægasta málið í þessum heimshluta. Með slíku háttalagi segjast þeir verja hagsmuni Íslendinga.

En lítum á gerðir þeirra: Valdaklíkur og klúbbar koma sínum mönnum að í æðstu embætti og ryðja hindrunum úr vegi sem eru þeirra eigin hagsmunum til trafala. Þeir láta sem þeir hafi aðeins skyldum að gegna við landsfund síns flokks. Þetta er svo rangt. Þeir hafa skyldum að gegna við allt samfélagið og sáttmálann sem við beygjum okkur undir, lýðræðið. Ég finn óþef af gerræði og valdníðslu.

,,There is no such thing as society“, sagði Margaret Thatcher einn af andlegum leiðtogum þeirra afla sem fóru með forystu á Íslandi síðustu tvo áratugi fyrir efnahagshrun, afla sem eru nú aftur komin til valda. ,,Það er ekki til neitt samfélag“, er bein þýðing á orðum hennar. Er það hugsun lituð af þessum orðum sem kallar kjósendur, ,,hagsmunaaðila“?

Án samfélags eru engir siðir, þá er gengið bak orða sinna eða orðin afbökuð, þá eru kjósendur sviknir, þá ráða ríkir hagsmunaaðilar á bak við tjöldin. Við erum hér saman komin til þess að ítreka það að til sé nokkuð sem heitir samfélag manna; þar sem orð skulu standa og lýðræðið virt.

Við sem borgarar krefjumst þess að ráðherrar ríkisstjórnar haldi orð sín og efni til þjóðaratkvæðis um framhald aðildarviðræðna á
kjörtímabilinu.

Að flytja frá Íslandi til Kaliforníu var stórt stökk og margt sem breyttist við það. Ein af stóru góðu breytingunum fyrir utan veðurfarið var að komast í hráefni sem í flestum tilfellum er svo miklu betra en það sem ég fæ heima.

Í hverri viku höldum við stelpurnar á Farmer’s market og kaupum okkur grænmeti og ávexti. Þær sitja  með jarðaberjarautt andlit í kerrunni og æmta stöðugt á meira með hendur á lofti.

Við kaupum jarðaber, hindber og bláber á markaðnum og stundum brómber. Við kaupum aspas í stórum stíl, rósakál, avócadóa, epli, tómata. Við kaupum bestu mandarínur sem ég hef smakkað sem eru líka þær ljótustu sem ég hef séð. Krumpaðar villa þær á sér heimildir og telja manni trú um að þær séu mögulega skemmdar en eru í rauninni safaríkar, steinalausar gleðisprengjur, ég sver það!  Við skoðum og smökkum yfir 10 mismunandi tegundir af appelsínum, cara cara, navel og ég veit ekki hvað þetta heitir.

En nú tók steininn úr. Á markaðnum á laugardag heyrði ég konu tala um Sumo appelsínur við afgreiðslukonu á bás og þegar ég kom inn í Wholefoods sama dag var stór kista full af ljótum krumpuðum kvikyndum merkt Sumo.

Af forvitni greip ég nokkrar og þegar heim var komið komst ég að því að enginn hefur borðað appelsínu fyrr en hann hefur smakkað þessa. Besta appelsína sem ég hef borðað á ævinni. Safarík, rétt hlutfall af sætu versus súru, auðvelt að taka utan af henni, auðveldara en að taka utan af mandarínu, engir steinar og fullkomið eftirbragð.

Ég er búin að fara tvær ferðir eftir dásemdinni og það er um að gera að raða þessu í sig núna. Sumo appelsínan er nefninlega bara fáanleg í fjórar vikur á ári. Afbrigði sem var þróað í Japan og er selt þar dýrum dómum, aðeins ódýrari hér í USA. Fyrstu Sumo appelsínurnar urðu fáanlegar hér í kringum 2011 og vinsældirnar aukast bara. Herregud!