Ása Lind Finnbogadóttir

Ása Lind Finnbogadóttir framhaldsskólakennari skrifar:

Reglulega koma upp fréttir um að kynjakvótar séu settir á hitt og þetta í samfélaginu. Til dæmis á lið í „Gettu betur“-spurningakeppni framhaldsskólanna og núna síðast átti að setja þá á höfunda í „Euróvision“-söngkeppninni hér á landi.

Margir rísa réttilega upp gegn þessu umdeilda „tæki“ sem var fundið upp til að reyna að rétta af kynjahalla í ýmsum málum.

En er þetta tæki góð leið að jafnrétti? Eða er hún kannski farin að vinna gegn sjálfu sér og ýtir í raun undir fordómana sem henni er ætlað að vinna gegn? Eru kynjakvótar kannski það sem sumir vilja kalla „aumingja- og fórnalambsvæðing kvenna“ í hnotskurn?

Ég geri mér fyllilega grein fyrir hugmyndafræðinni á bakvið kynjakvótana. Þar sem verið er að reyna að vinna á móti staðalímyndum kynjanna um það sem er ætlast til af okkur sem „stelpum“ eða „strákum“. Að hjálpa okkur út úr þessum „kassa“ sem kynið gjarnan setur okkur í.

Sumir spyrja réttilega: Hverjir eru að ætlast til þessara hluta af kynjunum? Hverjir setja fólk í kassa? Þeir vilja alla vega ekki kannast við að gera það sjálfir og segja gjarnan hluti eins og: það eru bara konur sjálfar sem þora ekki að stíga fram eða biðja um hærri laun, það er ekki samfélagið eða karlar sem banna þeim það! Og það er alveg hárrétt; kassinn og staðalímyndirnar eru nefnilega innra með okkur sjálfum og hafa mest áhrif þar.

Við þurfum ekki að benda á Jónu og Kalla sem segja okkur að vera inni í „kynjakassa“. Það eru engar reglur sem segja að karlar megi ekki vera í kjól, vera viðkvæmir og bresta í grát. Samt gera þeir það ekki mikið upp til hópa. Og konur eru upp til hópa ragar við að koma sér á framfæri, taka sér pláss og krefjast hærri launa, því miður.

En þar liggur einmitt hundurinn grafinn. Það skiptir ekki aðalmáli að geta bent á hverjir gera kröfurnar um að staðalímyndum sem fylgt, þessar kröfur eru til staðar, ósýnilegar, duldar, beyglaðar og alls konar innra með okkur öllum. Ég get ekki sannað það með vísindalegum aðferðum nei, en birtingarmynd þess er augljós í launamun kynja til dæmis. Þótt að ástæðan sé sú að konur þori ekki að biðja um nógu há laun breytir það ekki því að það er vandamál sem við þurfum að vinna á. Þetta er kerfisbundið vandamál í samfélaginu.

Með því er ég ekki að segja að engin kona þori að biðja um há laun, eða að allar konur þurfi hjálp við að taka sér pláss. Karlar þurfa ekkert minni hjálp, þeir þurfa bara hjálp við aðra hluti eins og að fá að vera viðkvæmir eða að fá að fá forræði yfir börnunum sínum svo fátt eitt sé nefnt.

En aftur að kynjakvótum. Það er svo merkilegt að með því að reyna að brjóta upp kassa, er maður í raun að ganga út frá því að kassarnir séu til staðar. Þá kemst maður í stöðu þar sem vinna gegn fordómum eykur í raun á fordómana sjálfa. Það er held ég það sem gerist við kynjakvóta. Það gerðist líka í einum grunnskóla borgarinnar þar sem nemendur stungu upp á að á einum degi ættu stelpur að koma klæddar sem strákar og strákar sem stelpur.

Auðvitað var þetta hugsað til að brjóta upp fordóma, að hjálpa fólki að losna út úr „kynjakössunum“. En um leið erum við að aðskilja kynin og ganga út frá kössunum sem gefnum. Spurningar vakna um þá sem eru af báðum eða engu kyni, eða transfólks.

Hvernig ættu þau að klæða sig? Þrátt fyrir gott upphaflegt markmið eru kynjakvótar kannski ekki svo sniðugir í dag af þessum sökum. Við þyrftum þá alla vega að gera ráð fyrir þeim alls staðar þá, en ekki bara á sumum, völdum stöðum sem einhverjum sem eru við stjórnvölinn finnst passa.

Sem femínisti sem vill berjast með kjafti og klóm fyrir jafnrétti kynja og frelsi karla og kvenna til að vera eins og þau vilja vera held ég að það sé kominn tími til að finna nýjar aðferðir en kynjakvóta. Þeir eru í raun ekki að ráðast að rótum vandans, heldur eingöngu birtingarmynd vandans. Þetta er eins og að gagnrýna liti á íspinnum, fötum eða eitthvað álíka sem skiptir í raun engu máli. Jafnrétti kynja snýst auðvitað ekki um liti, það vita allir.

Það er svo sem alveg fínt að benda á birtingamyndirnar endrum og sinnum til að minna okkur á, en þær eru ekki vandamálið sjálft. Fólk er líka orðið þreytt á því og þá er þetta í raun farið að vinna gegn upphaflegu markmiði. Vandamálið er dýpra; það er virkilega slæmt að helmingur mannkyns er í meiri hættu á því að taka eigið líf af því að þeim „leyfist ekki“ að vera viðkvæmir eða biðja um hjálp.

Það er líka virkilega slæmt að hinn helmingur mannkyns finnist hann ekki þess virði að biðja um sanngjörn laun fyrir sína vinnu. Kynjakvótar eru ekki árásir á karlmenn. Femínisminn er ekki árás á karlmenn. Þeir eru ekki sökudólgarnir. Samfélagið allt, konur og karlar og hvernig það hefur mótað undirvitund okkar gegnum tíðina er sökudólgurinn.

Við þurfum öll að hjálpast að við að komast upp úr þessum gömlu úreltu hjólförum. Það kemur engum okkar til góða að halda þeim áfram. Finnum nýjar leiðir til að vinna að sönnu jafnrétti kynja.

Leiðari Morgunblaðsins 2. október, fagnaði því að fjárfestingasamningur við Silicor er í höfn og skýrir frá því að fyrirtækið hafi fengið tekjuskattsívilnun og þurfi aðeins að greiða 15% í stað 20% sem íslensk fyrirtæki þurfi yfirleitt að greiða.

Jafnframt er hnussað yfir vinstri stjórninni, sem hækkaði skattprósentu úr 18% í 20%, en þess ekki getið að brýna nauðsyn bar e.t.v. til þeirrar ákvörðunar, eins og t.d. að heilbrigðiskerfi á Íslandi stefndi í ósjálfbærni vegna fjármagnsskorts, læknaskorts og vegna breytinga á aldurssamsetningu þjóðarinnar með auknum þyngslum á heilsukerfið.

Íslenski ráðherrann hefði e.t.v. getað sloppið við að semja um þennan gífurlega afslátt ef prósentan hefði enn verið 18%, bætti svo leiðarahöfundur við.

Lítum aðeins upp úr skruminu og horfum á staðreyndir varðandi skatta hjá fyrirtækjum víðs vegar um heim:

Heimild:  KPMG Corporate tax tables

Fram kemur að íslensk fyrirtæki eru vel undir heimsmeðaltali og öðrum mælikvörðum.

Sé rýnt í töfluna má sjá að eiginlegar skattaparadísir með núll % skatt eru alls 9.  Þetta eru litlar eyjar og sandrif í Karíbahafi m.a. og hin víðfræga Isle of Man, en undir hennar fána og annarra paradísa sigla íslensk skip.

Það sem hins vegar gerir íslenska umhverfið að „hrópmerktri“ skattaparadís er skortur á reglum um þunna fjármögnun. Þannig geta erlend fyrirtæki látið móðurfélag á Mön fjármagna íslenska dótturfyrirtækið að 99% svo dæmi sé tekið.  Rukkað markaðsvexti, sem eru frádráttarbærir frá hinni íþyngjandi skattaprósentu, og útkoman verður 0% skattar, eða yfirfæranlegt skattalegt tap til íslensku framtíðarkynslóðanna sem þurfa örugglega ekkert á skattpeningum að halda.

Langsamlega flest lönd eru með reglur um þunna fjármögnun, sem setur skýrar skorður og takmörk fyrir því hversu hátt hlutfall fjármögnun frá móðurfélagi má vera til þess að um frádráttarbær gjöld sé að ræða. Engar slíkar reglur er að finna á Íslandi, en frumvarp um slíkt liggur fyrir núverandi þingi.

Jenný Stefanía Jensdóttir 2.október 2014

Út fyrir óendanleika alheimsins hársbreidd utan snertingar
austan við Eden, sunnan Sumarlandsins,
norðan Heljar og vestan Valhallar
svífur sá hluti hans sem hann langaði til að verða,
ætlaði að verða, hafði á tilfinningunni að hann gæti orðið,
taldi jafnvel stundum að hann væri að verða
en varð aldrei
og kista vegur salt fyrir ofan fulla gröf af myrkri,
nætursöltuðu myrkri.

Eftir 20.000 fiskmáltíðir
500 lítra af rauðvíni
111 lambaskrokka
40 hektara grænmetis;
Eftir margvíslegan aukabita,
eftir flest lyf á lyfjaskránni,
og kannabis, róró og amfetamín
eins og pyngjan leyfði án þess að lenda í handrukkurum;
eftir andlegt og líkamlegt sjoppufæði;
eftir útvarpshlustun og sjónvarpsgláp
sem leiddi til heyrnartaps og ranghugmynda
og loks geðveiki og dauða
hverfur kistan ofan í gröf fulla af myrkri,
nætursöltuðu myrkri þar sem synda gullfiskar.

Ríkisútvarpið getur ekki greitt skuldir sínar. Þá er þetta fyrst orðið útvarp allra landsmanna, peningalaust og með allt niðrum sig eins og hlustendurnir. Það er ekki óskiljanlegt afhverju RÚV hefur fjárhagstöðu öryrkja. Markhópurinn er aldrað fólk og það er alltaf að deyja.

Dyggustu hlustendurnir eru farnir yfir móðuna miklu eða að syngja sitt síðasta og þeir nýlega öldruðu hafa þróað með sér hæfileikann til að skipta um stöð á fjarstýringu. Sumir yfir fimmtugt kunna meira segja að fara á netið hjálparlaust.

Ég hef verið bara smágutti þegar ég varð afhuga ríkismiðlinum. Barnaefnið sem Stöð 2 bauð upp á var svo miklu skemmtilegra en þetta þurra austantjalds barnaefni sem Ríkisútvarpið bauð upp á. Meðan það var litríkt og spennandi, allt að gerast, á Stöð 2, var aldrei neitt að gerast í barnaefninu á Stöð 1 sem leit út fyrir að vera teiknað af fólki sem sérhæfir sig í skýringarmyndum fyrir bækur um plöntur og grös.

Maður var því ekki gamall þegar það rann upp fyrir manni að Ríkisútvarpið væri leiðinlegt. Það er hægt að fyrirgefa mönnum allt nema að vera leiðinlegir.

Ég er samt ekki að segja að RÚV hafi ekki átt og eigi ekki góða spretti. Jú jú, það hefur einstaka sinnum sýnt eitthvað sem ég hef áhuga á en það er eins og með forsætisráðherrann okkar, hann brosir einstaka sinnum. Bara ekki nógu oft til að ég nenni að horfa á hann.

Sumir segja að manni eigi að þykja vænt um Ríkisútvarpið. Þetta sé stofnunin okkar, hún geymi gríðarleg menningarverðmæti, sinni mikilvægu öryggishlutverki og sé nauðsynlegur þáttur í íslensku mannlífi. Það er kjaftæði.

Þetta er óþolandi peningasuga sem stendur ekki undir sér, menningarverðmætin eru að skemmast útaf hirðuleysi í rykföllnum geymslum og eina hlutverkið núorðið virðist vera það að tryggja ömurlegum listamönnum sínar nokkrar mínútur af útsendingartíma.

Vigdís Hauksdóttir, þingmaður Framsóknar, vill selja Rás 2 og fá þannig peninga í ríkiskassann. Ekki veit ég hver myndi vilja kaupa miðaldra fólk að tala um uppáhalds tónlistina sína. Fyrir mér er það álíka áhugavert og hlusta á grænmetisætur segja frá því hvað þær dreymdi í nótt. En það fyndna er að þetta er sá hluti Ríkisútvarpsins sem virðist standa undir sér. Enda ríkisstyrktur og á auglýsingamarkaði. Það vantar bara að tilkynnt sé um bankanúmer og kennitölu fyrir þá sem vilja styrkja stöðina fjárhagslega og þá er Rás 2 kominn með allar mögulegar leiðir sem hægt er að ná sér í peninga sem hægt er að hugsa sér.

Útvarp Saga sinnir svo nákvæmlega sama hlutverki og Rás 1 en fyrir miklu minna fé. Útvarpstjóri ætti að reka stjórnendur sína og ráða Arnþrúði Karlsdóttur til að reka rásina. Þá væri það gert sómasamlega.

En eins og staðan er í dag þá þurfa allir að greiða sérstakan skatt til að halda úti fjölmiðli sem fáir hafa gaman af. Gamla fólkið hlustar á útvarpsrásirnar og þeir sem eiga ekki efni á Stöð 2 horfa á sjónvarpsrásina.

Áhugaverða efnið sem RÚV á er ekki aðgengilegt neinum því stofnunin kann ekki á internetið og ríkisstyrkt samkeppnin torveldar öðrum reksturinn á sínum miðlum. Ríkisútvarpið er krabbamein á fjölmiðlamarkaði. Veikir allt, veldur gríðarlegri skuldasöfnun og drepur þig svo úr leiðindum.

Eina leiðin til að rétta við fjármál stofnunarinnar er að hún fari að hamstra Víkingalottómiða í von um að fá stóra vinninginn. Með smá gríðarlegri heppni væri þannig hægt að bjarga rekstrinum, sem maður á varla orð yfir hvernig hefur endað svona.

Búinn er til nýr skattur, nefskattur sem tryggja á fjárhag stofnunarinnar en síðan seilast pólitíkusar í peningana sem verður til þess að stofnunin fær bara brot af því fé sem hún átti með réttu að fá. Það er náttúrulega bara svik, ekki við stofnunina heldur eigendur hennar sem erum við skattgreiðendur.

Það er ekkert mál að lækka gjöld á auðmenn og afnema skatta á stóreignafólk og sægreifa en þegar grunnstoðir samfélagsins vantar aura þá eru þeir ekki til. Maður bara áttar sig ekkert á þessu. – Vegna þess – að RÚV sinnir ýmsu sem einkafyrirtækin hafa vanrækt í viðleitni sinni við að Ameríkuvæða alla umræðu og málefni.

Fréttastofa Stöðvar 2 hefur breyst í Fox News með beinar úsendingar af stormum í vatnsglasi, æsifréttamennsku til að fá okkur upp á háa C og tryggja áhorf því við þorum ekki öðru en að horfa af ótta við að heimurinn sé að farast.

Fréttamenn og yfirmenn 365 heyja nú grímulausa baráttu í þágu mannanna sem settu hér allt á hausinn. Spilltar löggur sem seldu gögn til fjármálafyrirtækja eru sóttar til að vitna um hver miklum órétti bankamenn eru beittir af saksóknara, slegið er upp forsíðufréttum að sérstakur saksóknari sé raðklúðrari og umfjöllunin er öll eins og auðmenn hafi bara lent óvart í aðstæðum sem settu landið á hausinn.

Ef ekki væri fyrir fréttastofu RÚV gætu sumir haldið að helstu glæpamenn þjóðarinnar væru efnahagsbrotadeild og sérstakur saksóknari.

Svo maður tali nú ekki um öfluga fréttaskýringar Kastljóssins sem oft á tíðum hafa verið gríðarlega mikilvægar á meðan Ísland í dag fylgir kvöldfréttum Stöðvar 2 og við fáum Sindra Sindrason í heimsókn hjá poppstjörnu eða umfjöllun um einhvern sem er duglegur að auglýsa hjá miðlinum. Svo maður tali nú ekki um þegar fyrrum yfirmaður 365 miðla fékk Hönnu Birnu í viðtal í miðju lekamáli og liggur við fléttaði á henni hárið og naglaði á henni tásurnar á meðan hann spurði hana hvernig hún hefði það.

Raunveruleikaþættir og hæfileikakeppnir, sem eru ekkert annað en peningaplokk til að fá áskrifendur Séð og Heyrt til að kjósa í rándýrri símakosningu, eru vinsælasta efni hinna sjónvarpsstöðvanna. Við fáum fitubollur í megrun og þrjá mismunandi matreiðsluþætti á sama kvöldinu, í bland við erlenda þætti sem eru á Netflix þar sem maður er ekki látinn bíða mánuðum saman eftir einhverjum endi.

Það er greinilegt að markmið miðlanna eru mismunandi. RÚV er með margverðlauna þætti um lífið í landinu og menningu á meðan aðrir eru með Ásdísi Rán í ræktinni og framsóknarmennina sem eiga Eyjan.is í stjórnmálaútskýringum á sunnudögum.

Í huga margra er svo útvarpsfólkið á bæði Rás 1 og 2 ómissandi vinir heima í stofu eða í bílnum á leið til vinnu. Íslensk tónlist er í hávegum höfð á meðan margar aðrar útvarpstöðvar spila aðallega efni sem er gæðavottað af dansvænum skemmtistöðum niðri í bæ. Við fáum skemmtiefni og fróðleik í bland á ríkismiðlinum meðan aðrir eru meira í símaötum, megrunum og slúðri um kvikmyndastjörnur.

Það er óskiljanlegt hvernig komið er fyrir stofnun sem skipar svona virkilega stóran sess í huga þjóðarinnar. Það er alltaf sama sagan með þessa stjórnmálamenn, þeir svoleiðis valta yfir allt og alla að jafnvel flaggskip menningar og tungumáls þjóðarinnar, nær ekki endum saman.

Hugmyndin um að selja Rás 2 er svo fjarstæðukennd að auðvitað hljómar hún æðislega í huga Vigdísar Hauksdóttur alþingismanns.

Erum við ekki búin að læra það að ef Framsókn segir að það sé góð hugmynd, þá er það glötuð hugmynd?

Síðan þessi ríkisstjórn tók við hefur hún ráðist ítrekað á Ríkisútvarpið, henni finnst það vera í bullandi stjórnarandstöðu en áttar sig ekki á því að meirihluti þjóðarinnar vill að stjórnmálamönnum sé veitt aðhald, að þeir stjórni ekki umfjölluninni, viðtölum og áherslum. Það aðhald er ég ekki að sjá á öðrum miðlum þrátt fyrir beinar útsendingar og alvörugefin svip Þórbjörns Þórðarssonar fréttmanns í klæðskerasniðnum jakkafötum.

Nú boða menn enn frekari niðurskurð hjá stofnuninni, stofnun sem er svo heiðarleg í umfjöllun sinni um íslensk stjórnmál að Ólafur Ragnar forseti þorir ekki að tala við hana.

Stofnun eins og RÚV, sem Framsóknarflokkurinn vill draga tennurnar úr, Stjörnuleitarmiðlarnir sem byggja X-Factor sinn á fáfræði almennings vilja burt og forsetinn er skíthræddur við, er stofnun sem við eigum að standa vörð um.

Vegna frétta um breytingar á barnaverndarkerfinu telur starfsfólk Barnaverndarstofu rétt að leiðrétta rangfærslur sem má finna í ummælum félags- og húsnæðismálaráðherra um stöðu barnaverndarmála hér á landi. Þær benda til þess að í undirbúningi séu ákvarðanir um breytingar á barnaverndarkerfinu á röngum forsendum.

Þannig er haft eftir ráðherra í fjölmiðlum „að engin viðmið séu til um hvað sé góð barnavernd“. Enn fremur „að koma verði upp sérstökum gæðastöðlum“ hliðstætt því sem þekkist í heilbrigðisþjónustu.

Hið rétta er að á öllum málasviðum barnaverndar liggja fyrir handbækur (t.d. fyrir barnaverndarstarfsmenn í héraði og starfsfólk meðferðarheimila), leiðbeiningar, reglur og gæðastaðlar. Starfsmenn barnaverndarnefnda sækja leiðbeiningar og ráðgjöf til stofunnar um viðeigandi úrræði fyrir börn og fjölskyldur í vanda.

Þá gegnir stofan mikilvægu hlutverki við að leiðbeina og hafa eftirlit með að reglum um málsmeðferð samkvæmt barnaverndarlögum sé framfylgt. Því fylgir eðli málsins samkvæmt gæðaeftirlit með framkvæmd málsmeðferðarreglna barnaverndarlaga. Á sumum sviðum, t.d. kynferðisbrota gegn börnum, hefur Ísland m.a.s. orðið fyrirmynd annarra Evrópuþjóða.

Barnaverndarstofa annast einnig margvíslega fræðslu og þjálfun til að tryggja trausta framkvæmd hjá starfsmönnum barnaverndarnefnda og meðferðarheimila og samstarfsaðilum. Stofan hefur jafnframt þróað meðferðarstarf á stofnunum og í nærumhverfi fyrir fjölskyldur og börn sem glíma við alvarlegan hegðunar- eða vímuefnavanda og innleitt alþjóðlega viðurkenndar og gagnreyndar aðferðir á því sviði. Starfsfólk Barnaverndarstofu hefur alltaf lagt sig fram um að afla sér bestu þekkingar innanlands sem utan. Um þetta allt má lesa í ítarlegum ársskýrslum og á vefsíðu Barnaverndarstofu.

Ummæli um staðarval hinnar nýju stjórnsýslustofnunar valda starfsfólki jafnframt áhyggjum. Þau benda til þess að önnur sjónarmið séu talin mikilvægari en velferð barna.

Nýverið lögfesti Alþingi barnasamning Sameinuðu þjóðanna sem kveður á um þá meginreglu að það sem barni er fyrir bestu skuli vera í fyrirrúmi þegar stjórnvöld taka ákvarðanir er varða börn. Á svæðinu sem afmarkast af klukkutíma akstri út frá Reykjavík koma um 85% allra tilkynninga í barnavernd og um 81% barnaverndarmála.

Ef einungis er miðað við höfuðborgarsvæðið er um að ræða 69% tilkynninga og 62% barnaverndarmála. Samskipti Barnaverndarstofu eru því eðli málsins samkvæmt mest við barnaverndarnefndir sem starfa á þessu svæði, sem og við sérhæfðar þjónustustofnanir bæði á vegum stofunnar og utan hennar, t.d. Barna- og unglingageðdeild Landspítala og Greiningarstöð ríkisins.

Í náinni samvinnu og nágrenni þessara aðila má betur viðhalda og þróa sérþekkingu í þjónustu við börn, fjölskyldur og barnaverndarnefndir um landið allt. Það er mikilvægt markmið að geta veitt öllum börnum í landinu góða þjónustu. En í ljósi ofangreinds verður að líta svo á að ef áformað er að flytja stjórnsýslu jafnviðkvæms málaflokks burt frá því landsvæði þar sem helst reynir á hana og tíðustu samskiptin eiga sér stað, þá gangi það í berhögg við málefnaleg sjónarmið, markmið barnaverndarlaga og hagsmuni landsmanna allra.

Starfsfólk Barnaverndarstofu styður endurskoðun á grundvallarstoðum barnaverndarkerfisins og vill leggja sitt af mörkum í þeirri vinnu. Starfsfólk hefur nánast eingöngu fengið upplýsingar um málið úr fjölmiðlum og undrar sig því á að ráðherra hafi hingað til ekki séð ástæðu til að leita liðsinnis starfsfólksins, sem eðli máls samkvæmt býr yfir sérfræðiþekkingu á málaflokknum.

Samþykkt einróma á fjölmennum fundi starfsmanna Barnaverndarstofu 3. október 2014.

Laugardaginn 4. október kl. 11-12 verður María Rut Dýrfjörð með sýningarspjall í Flóru í Hafnarstræti 90 á Akureyri og allir eru velkomnir. Sýningu Maríu “Eitthvað fallegt” lýkur þann sama dag kl. 16. því er þetta einstakt tækifæri til að hitta þennan unga hönnuð.

María

María er fædd árið 1983 á Akureyri og útskrifaðist sem grafískur hönnuður frá Myndlistaskólanum á Akureyri vorið 2013. Auk þess er hún með diplómapróf í alþjóðlegri markaðsfræði með áherslu á hönnun frá TEKO í Danmörku og stúdentspróf af félagsfræðibraut úr Menntaskólanum á Akureyri og af listhönnunarbraut með áherslu á textíl frá Fjölbrautarskólanum í Garðabæ. María hefur rekið vinnustofu í Flóru á Akureyri þar sem hún starfar sem grafískur hönnuður ásamt því að sinna ýmsum persónulegum verkefnum.

Á þessari fyrstu einkasýningu Maríu, sýnir hún textílverk sem unnin eru með blandaðri tækni, útsaum og vefnaði. Í verkunum endurspeglast vangaveltur Maríu um lífið og undrið sem náttúran er, hvernig allar baldursbrár virðast við fyrstu sýn eins, þegar hvert blóm er í raun einstakt. Um verkin segir María:

“Ég hef alla tíð haft unun á symmetríu og endurtekningu. Það fylgir því hugarró að uppgötva reglu í endurtekningu, sjá út óvænt munstur og fylgja því til enda. Það er einmitt þannig sem náttúran er uppbyggð, í allskonar kerfum og endurtekningum. Og planta er ekki bara planta; með því að rýna í séreinkenni hverrar og einnar getum við greint á milli tegunda, flokkað og séð að plantan sem þú hefur í hendi er hundasúra en ekki túnsúra. Ég er eins og hver önnur manneskja með tvö augu, munn og nef, tvær hendur og fætur. Eitt af mínum einkennum er þörfin fyrir að skapa. Kannski hef ég það í genunum, mögulega á ég það að þakka uppeldinu. Skilgreinir þörfin mig frá öðrum, er þetta mitt séreinkenni? Með nál og þráð á lofti yfirfæri ég vangaveltur mínar í myndvef með endurteknum handtökum, útkoman er eitthvað fallegt sem ég skil eftir mig fyrir komandi kynslóðir.”

Nánari upplýsingar um verk Maríu má finna hér.

Allir eru velkomnir á ljóðahátíð Konubókastofu í Rauða Húsinu á Eyrarbakka, sunnudaginn 5. október klukkan 14.  Þar verður boðið upp á kaffi og kökur og fræðst um skáldskap kvenna.

Elísabet Kristín Jökulsdóttir, Kristrún Guðmundsdóttir, Heiðrún Ólafsdóttir og Sigrún Haraldsdóttir lesa upp úr ljóðabókum sínum og Anna Þorbjörg Ingólfsdóttir heldur erindi um skáldkonuna Erlu.

Lay Low og Agnes Erna Estherardóttir flytja ljúfa tónlist við ljóð kvenna.

Boðið er upp á kaffi og meðlæti!

Dagskráin er hluti af stofnun Bókabæjanna austanfjalls, en Konubókastofa er einn af aðstandendum verkefnisins. Hlaðvarpinn og Menningarsjóður Suðurlands hafa styrkt ljóðadagskrána. Konubókastofa er á Facebook.

Fjórar ungar konur Birgitta Sigursteinsdóttir, Erla Filipía Haraldsdóttir, Guðrún Johnson og Þórgunnur Anna Ingimundardóttir mynda teymi sem kallar sig Fjórfilma. Þær hafa nýverið lokið við heimildamynd sem heitir Áhugamál Íslendinga, hún var unnin í samstarfi við Evrópu unga fólksins og fjallar um áhugamál íslenskra ungmenna sem hafa með útivist og náttúruna að gera.

Í myndinni eru tekin fyrir áhugamálin  hestamennska, siglingar, sjósund, björgunarsveitarstörf og skíðamennska. Myndin sem er ríflega klukkustundar löng er komin á Youtube þar sem hún er sýnd endurgjaldslaust. Metnaðarfullt upphaf hjá þessum ungu kvikmyndagerðarkonum en leikstjórn, handritsgerð og tónlist er öll í höndum ofangreindra. Fjórfilma er á Facebook.

Hér má horfa á myndina í fullri lengd.

TVEGGJAHJÓNABANDAKENNINGIN er óbrigðul aðferð til þess að allir geti orðið grannir, ríkir og hamingjusamir án fyrirhafnar.

Það sem er byltingarkennt við þessa róttæku þjóðhagfræðitímamótakenningu er
a) að hún er raunhæf og hefur oft verið reynd og
b) að hún er friðsöm aðferð til að skila eignum, þekkingu og reynslu milli kynslóða og krefst ekki blóðsúthellinga.

Til að tryggja almenna velsæld, jafnvægi og hamingju í þjóðfélaginu og stuðla að friðsamlegum og öruggum flutningi eigna, þekkingar og reynslu milli kynslóða er gert ráð fyrir því að sem flestir þjóðfélagsþegnar gangi gegnum tvö hjónabönd á ævinni.

Dæmi: Þegar ungi pilturinn Adam kemst á manndómsár (um tvtugt) kvænist hann sér eldri konu, ekkjunni Evu sem er lífsreynd kona og þokkalega efnum búin. Adam veitir Evu unað æskunnar, hann gengur ungum börnum hennar í föðurstað og sýnir þeim mikinn skilning æsku sinnar vegna og tryggir Evu sinni aðhlynningu og ástúð og öruggt ævikvöld en þiggur í staðinn andlegt og efnahagslegt öryggi, jafnvægi og hlýju.

Að Evu látinni þegar Adam er kominn á fullorðinsaldur kvænist hann aftur, ungri konu,Evu, um tvítugt sem elur honum börn sem eiga unga og skilningsríka móður og roskinn og lífsreyndan föður. Eva veitir manni sínum aðhlynningu og ástúð og öruggt ævikvöld en þiggur í staðinn andlegt og efnahagslegt öryggi, jafnvægi og hlýju.

Þegar Adam deyr er Eva orðin þroskuð kona og hún giftist á ný, ungum pilti, Adam, sem veitir henni unað æskunnar, hlýju og fjör í hjónasænginni, og tryggir henni aðhlynningu og ástúð og öruggt ævikvöld en þiggur í staðinn andlegt og efnahagslegt öryggi, jafnvægi og hlýju.

Flóknari er þessi tveggjahjónabandakenning ekki þótt sjálfsagt væri með akademískum lopateygingum hægt að teygja hana upp í tíubindaverk.

Hátíðardagskrá og sýning tileinkuð Guðrúnu Helgadóttur og fjörutíu ára rithöfundarafmæli hennar verður haldin í aðalsafni Borgarbókasafns, sunnudaginn 5. október kl. 15.

Það eru fjörutíu ár síðan hin sívinsæla barnabók, Jón Oddur og Jón Bjarni (1974), kom út. Guðrún Helgadóttir, skapari þeirra bræðra og fjölmargra annarra ógleymanlegra persóna, á því fertugsafmæli í ár – sem rithöfundur.

Í tilefni af þessu efnir Borgarbókasafn Reykjavíkur, í samstarfi við Bókmenntaborg í Reykjavík og Forlagið, til hátíðardagskrár fyrir aðdáendur á öllum aldri sem og væntanlega lesendur. Á sama tíma verður opnuð sýning tileinkuð höfundarverki Guðrúnar, en þar má meðal annars sjá myndir úr bókunum í félagi við fleygar tilvitnanir.

Dagskráin verður í aðalsafni Borgarbókasafns, Tryggvagötu 15, sunnudaginn 5. október, kl. 15. Þar koma fram Ari Eldjárn, Katrín Jakobsdóttir og Silja Aðalsteinsdóttir. Guðni Franzson og Egill Ólafsson flytja atriði úr tónverki Guðna sem samið er við Ástarsögu úr fjöllunum. Einnig mun Hildur Knútsdóttir ræða við Guðrúnu. Allir velkomir.

Ljósmynd/RUV

Í dag má búast við að gasmengunar verði vart norður og vestur af eldstöðinni í Holuhrauni. Líkur eru á mengun á svæðinu frá Öxarfirði, vestur á Húnaflóa og jafnvel að Breiðafirði.

Spá fyrir sunnudaginn 5. október. Mynd af vef Veðurstofunnar.

Á morgun, mánudaginn 6. október má búast við gasmengun til vesturs, líklegasta svæðið afmarkast af Barðaströnd í norðri og suður til Hvalfjarðar.

Spá fyrir mánudaginn 6. október. Mynd af vef Veðurstofunnar.

Veðurstofan hefur útbúið sérstakt SKRÁNINGARFORM þar sem hægt er að skrá hvort vart hafi orðið við brennisteinslykt, hvar viðkomandi var staddur og hvort einhver líkamleg einkenni hafi fylgt. Skráningar birtast síðan í nær rauntíma á vefkorti.

Í dag sunnudag má sjá að brennisteinsmengunar hefur orðið vart um allt land. Þessar upplýsingar eru byggðar á tilkynningum frá almenningi.

Skjáskot af vef Veðurstofunnar. Yfirlitsmynd yfir tilkynningar almennings. Fólk hefur orðið vart við brennisteinsmengun víða um land.

Heimildir Veðurstofa Íslands.

Ljósmynd Sigurdór Sigurðsson fyrir Kvennablaðið.

Þróunarsamvinna ber ávöxt er á Facebook. Skoðið síðuna hér.

Ég heyri stundum á fólki að því finnst gamall íslenskur matur ekki sérlega freistandi útlits, jafnvel þótt því líki bragðið. En rétt eins og það er lítið mál að gefa þessum mat meira eða ögn öðruvísi bragð, þá er ekki síður einfalt að klæða hann í nýjan búning og gera hann litríkari. Ég er mikið fyrir liti og ekki síst sterka liti, eins og þeir vita sem þekkja mig, og það gildir ekki síður um matinn en fötin …

Ég var einhvers staðar nýlega að tala um matartísku og klisjur. Ein slík klisja, sem varð afar vinsæl í Englandi fyrir nokkrum árum og er það sennilega enn, var black pudding (sem er blóðmör þeirra) og hörpuskel. Ágætt ef það er vel gert en annars ekki … og mér fannst um tíma eins og það væri varla hægt að horfa á breskan kokkasjónvarpsþátt (sérstaklega þætti eins og Masterchef) svo ekki væri einhver sem kokkaði blóðmör og hörpuskel.

Blóðmör og epli er enn algengari samsetning en er aftur á móti ekki klisja, heldur aldagömul hefð (nema ekki hérlendis) sem einfaldlega má rekja til þess, eins og ég nefndi í gær, að þetta er bara akkúrat hárrétt samsetning. Sýran og sætan í eplunum er mótvægi við fituna og „þyngslin“ í blóðmörnum og þetta smellpassar saman.

Eplin duga nú samt ekki alveg sem meðlæti. Ég átti eina litla rófu en fannst hún ekki duga (og svo var hún ekki nægilega litrík heldur, gulrófur eiga að vera gular en ekki gulhvítar) svo að ég tók fjórðung af butternut-kúrbít sem ég átti og svo voru til nokkur blöð af grænkáli. Og tvö Pink Lady-epli. Það má auðvitað nota önnur epli en Red Delicious eru of mjölkennd og bragðlítil til steikingar og Granny Smith of þétt og súr, svo ég nefni tvær algengar tegundir.

Ég byrjaði á að flysja rófuna og skera hana í litla bita og svo skóf ég fræin úr butternut-kúrbítnum, flysjaði hann og skar hann líka í bita (því minni, þeim mun styttri suðutími). Setti hvorttveggja í pott ásamt vatni og sauð í um 15 mínútur, eða þar til þetta var meyrt.

Þá hellti ég vatninu af grænmetinu, lét gufuna rjúka úr pottinum í svona eina mínútu og setti svo 1 msk. af ólífuolíu út í. Venjulega nota ég smjör í svona stöppu en þar sem ólífuolíuflaskan var við hliðina á mér en smjörið ekki ákvað ég að prófa það í þetta skipti. Það var í fínu lagi en mér finnst smjörið þó betra. Ég kryddaði með pipar, salti og kummini og stappaði þetta vel saman.

Á meðan grænmetið sauð flysjaði ég eplin, kjarnhreinsaði þau og skar þau í báta. Skar stönglana úr grænkálsblöðunum (notaði þá ekki) og saxaði kálið smátt. Svo bræddi ég svolítið smjör á pönnu, skar blóðmörinn í svona 1 1/2 þykkar sneiðar (tók vömbina utan af) og setti þær á pönnuna og setti eplabátana á milli. Steikti þetta í 2–3 mínútur við meðalhita en sneri þá blóðmörssneiðunum og eplunum …

Svo setti ég grænkálið á pönnuna og steikti áfram í nokkrar mínútur.

Hrærði oft í grænkálinu og eplunum á meðan. Stráði svolitlum kanil og ögn af salti yfir.

Ég dreifði stöppunni í hring á fat og setti blóðmörinn, eplin og grænkálið í miðjuna.

Sko, þetta er nú dálítið litríkara en hefðbundinn blóðmör með rófustöppu og kartöflum. Og bragðaðist alveg hreint ágætlega.

Þegar prjónað er í hring þá verða samskeytin alltaf sýnileg, nema ráðstafanir séu gerðar sérstaklega til að losna við þau. Það er ekki nóg með að samskeytin virðast hálfpartinn gliðna í sundur þegar búið er að tengja saman í hring því það kemur líka mjög áberandi þrep.

Í dag ætla ég að sýna þér þrjár aðferðir til að samskeytin verði fallegri.

1 – Notaðu bæði böndin
Prjónaðu fyrstu lykkjuna með báðum böndunum sem þú notaðir til að fitja upp. Þessi aðferð hefur þann kost að þú losnar við gapið sem vill myndast við samskeytin í fyrstu umferðinni. Haltu síðan áfram eins og venjulega.

2 – Vixlaðu fyrstu og síðustu lykkjunni
Áður en þú byrjar að prjóna þá skaltu færa fyrstu lykkjuna af vinstri prjón yfir á þann hægri. Lyftu svo með vinstri prjón, annarri lykkjunni af hægri prjón yfir lykkjuna sem þú varst að færa yfir og hafðu hana áfram á vinstra prjóni. Nú eru fyrsta og síðasta lykkjan búnar að skipta um sæti. Prjónaðu nú eins og venjulega eða prjónaðu fyrstu lykkjuna með báðum böndunum.

3 – Bættu við einni lykkju
Fitjaðu upp á auka lykkju. Til að tengja saman færir þú eina lykkju af hægri prjóni yfir á þann vinstri. Haltu báðum böndunum saman og prjónaðu fyrstu tvær lykkjurnar saman. Þannig tengir þú saman fyrstu og síðustu lykkjunni og ert jafnframt aftur komin með réttan lykkjufjölda.

Prufaðu þessar aðferðir og kannaðu hvort samskeytin verði ekki aðeins fallegri fyrir vikið. Gættu samt að því að í næstu umferð þá verður fyrsta lykkjan „tvöföld“ ef þú hefur notað bæði böndin og þarftu þá að líta á þær sem eina lykkju.

Gangi þér vel og mundu að kvitta því það hvetur mig til dáða.
Prjónaknús á línuna,
Tína

Fréttatilkynning

Á hverjum degi upplifa milljónir stúlkna að raddir þeirra séu kæfðar, lífi þeirra ógnað, réttindi þeirra fótum troðin, frelsi þeirra takmarkað – einungis vegna þess að þær eru stelpur. Með kynningarátakinu Sterkar stelpur – sterk samfélög viljum við að íslenska þjóðin sendi stúlkum sem búa við brot á mannréttindum skilaboð um að þær standi ekki einar: að saman getum við breytt heiminum og gert hann betri. Komum heiminum í lag!

Á síðustu árum hafa rannsóknir dregið fram mikilvægi þess að styrkja sérstaklega unglingsstúlkur í baráttu gegn fátækt. Jafnframt að efnahags- og félagslegar framfarir fátækra þjóða ráðist að miklu leyti á velferð 500 milljón unglingsstúlkna í þróunarríkjum. Sú hugmyndafræði hefur náð mikilli útbreiðslu og vakið heimsathygli, oft kölluð The Girl Effect – eða Stelpuáhrifin. Margoft hefur verið sýnt fram á að fjárfestingar í menntun unglingsstúlkna skila sér beint í betri afkomu allrar fjölskyldunnar, betri næringu, betri heilsu, færri börnum, minni fátækt og betri fjárhagslegri stöðu. Unglingsstúlkan er höfuðlykillinn að því að rjúfa vítahring fátæktar. Þrátt fyrir það er stelpum kerfisbundið mismunað og gildir þá einu hvort horft er til menntunar, heilsu, næringar, atvinnuþátttöku eða heimilisstarfa.

Þriðjudaginn 7. október verður haldin baráttuhátíð í Silfurbergi í Hörpu kl. 12.00

Krabbameinsfélagið lýsir eftir konum. Ljóshærðum, dökkhærðum, rauðhærðum. Alls konar konum. Krabbamein spyr ekki um háralit, hæð eða þyngd. Því er alveg sama.

Í ár er lögð áhersla á að „finna“ konurnar sem mæta ekki í skimun eftir legháls- og brjóstakrabbameini.

Árið er 1998 og ég er 28 ára gömul. Ég er barnlaus, gift og nýflutt heim frá Los Angeles. Ég hef ekki mætt í leghálskrabbameinsskoðun í rúm 4 ár. Samt er ég hjúkrunarfræðingur og ætti að vita hvað það skiptir miklu máli. En ég er ung og – það kemur ekkert fyrir mig.

Samviskan kallar og ég panta mér tíma. Ég mæti í skoðun og fer ánægð heim. Nokkrum dögum seinna er hringt. Það er kvensjúkdómalæknirinn minn í símanum. Ég heyri strax að það er eitthvað að.

„Soffía mín, þú þarft að koma í frekari skoðun. Þú ert með forstigsbreytingar á fjórða stigi. Undanfari krabbameins. Þú þarft að fara í aðgerð“.

Ég man enn hvernig mér leið þennan dag. Hræðslan, reiðin út í sjálfa mig að hafa ekki „drullast“ í skoðun, og allar hinar tilfinningarnar. Og svo tíminn eftir aðgerðina – að upplifa þakklætið fyrir að hafa „fundist“ nógu snemma til að þetta væri fjarlægt. Þakklæti fyrir að hafa getað eignast börn. Þakklæti fyrir að vera á lífi.

Ef ég hefði dregið það lengur að fara í skoðun veit enginn hvernig þetta hefði getað endað.

Í dag fer ég árlega í skoðun. Okkar frábæra Krabbameinsfélag sendir mér bréf og minnir mig á. Ég þarf ekki einu sinni að muna þetta sjálf. Er nýbúin að fara og fékk bréf, „engar frumubreytingar, eðlilegt sýni“, inn um lúguna um daginn. Það gleður.

Október er mánuður Bleiku slaufunnar, árveknis- og fjáröflunarátaks Krabbameinsfélags Íslands gegn krabbameinum hjá konum.

Elsku konur, um helmingur ykkar mætir ekki í skoðun. Breytum þessu og mætum allar.

Hringdu í síma 540 1919 og pantaðu þér tíma eða smelltu hér! 

Heiða Halls skrifar:

Heiða Halls

Ég fór að sjá sýninguna Stelpumenning eftir Lauren Greenfield, sem hefur unnið við heimildaljósmyndun og kvikmyndagerð frá árinu 1991. Sýningin er í fullum gangi til 11. janúar 2015 í Ljósmyndasafni Reykjavíkur.

Í Stelpumenningu er verið að skoða muninn á hinni hefðbundnu klisjukenndu góðu/siðprúðu stúlku sem gengur í kjól og er með slaufu í hárinu og hinni frjálslyndu stúlku sem er hispurslaus í fasi og finnst ekkert að því að vera fáklædd opinberlega og ögra umhverfinu.

Á sýningunni eru margar ljósmyndir og hverri mynd fylgir texti, oft frá fyrirsætunum sjálfum sem gott er að gefa sér tíma til að lesa. Það gefur sýningunni og myndunum dýpri upplifun.

Myndaröðin er afrakstur fimm ára rannsóknar Greenfield á lífi stelpna og kvenna víðs vegar úr Bandaríkjunum. Stelpumenning kom út sem ljósmyndabók árið 2002 og hefur vakið mikla athygli um allan heim.

Á sýningunni kynnumst við á ljósmynd hinni 18 ára Mary Cady og ýtarlegri lýsingu frá henni sjálfri um hversu siðprúð og dyggðum gædd hún er – hún drekkur ekki, reykir ekki, blótar ekki og fær góðar
einkunnir. Hún gerir allt „rétt“. Hún getur ekki beðið eftir að gifta sig og telur að karlmaðurinn sé höfuð og herðar heimilisins.

Á sýningunni kynnist maður líka annars konar viðhorfum og öðruvísi stelpum. Ein sem mér fannst athyglisverð var hin 17 ára Alison og lýsir hún því á mjög nákvæman hátt að hún og flestir hennar vinir séu með greiningar eins og t.d. athyglisbrest eða þunglyndi og að flest þeirra séu á einhvers konar lyfjum.

Mér fannst þessi sýning svolítið sláandi að því leytinu til að enn eru til stelpur sem hafa forneskjulegar hugmyndir um hlutverk kynjanna og líta svo á að þeirra eina hlutverk sé að gera karlmenn hamingjusama.

Sýningin minnir mann líka óþægilega á hversu mikil útlitsdýrkun er í gangi og hversu brenglað viðhorf margra stúlkna er gagnvart útliti sínu.

Ég sem kona get alveg viðurkennt það að það er mikil pressa á að líta vel út og að því minna sjálfstraust sem maður hefur því meira hugsa ég um útlitið. En þegar manni líður ekki vel þá skín það alltaf í gegn.

En sjón er sögu ríkari og ég mæli með Stelpumenningu fyrir alla, bæði karlmenn og konur. Þetta er að mínu mati sýning sem hreyfir við manni á margan hátt.

Sýningin Stelpumenning stendur yfir til 11. janúar 2015 eins og áður sagði.

Stóra spurningin ætti því ekki að vera hvort eftir einhverju sé að slægjast fyrir Íslendinga, hvort við munum verða rík vegna þessara breytinga, þótt það sé auðvitað mikilvægt í sjálfu sér — heldur hvaða fjölbreyttu áhrif þær kunna að hafa og hvaða stefnu Íslendingar ætla að hafa til að tryggja þá ríku hagsmuni sem við eigum í málinu

Þegar rætt er um opnun Norður-Íshafsins vegna bráðnunar íshellunnar, með þeim breytingum sem þar eru að verða, á umræðan það til að verða ansi svart-hvít. Þegar nefndir eru möguleikar Íslendinga vegna aukinna siglinga og auðlindanýtingar er það gjarnan skotið í kaf á þeim forsendum að við Íslendingar eigum þar enga aðkomu, hér verði engar umskipunarhafnir og þetta sé langt utan okkar lögsögu.

Margir hrukku við þegar forsætisráðherra kvað tækifæri fyrir Íslendinga felast í hinum stórfelldu breytingum vegna hlýnunar sjávar á norðurhveli jarðar. Kannski ekki heppileg ummæli og auðvelt að saka þá sem þannig tala um léttúð gagnvart hörmungum sem loftslagsbreytingar og afleiðingar þeirra kunni að hafa á lífríkið o.s.frv. Á sama hátt hefur umræðan einnig skipst í tvö horn hvað varðar hin hefðbundnu öryggismál á norðurslóðum. Sumir segja að almenn sátt ríki um að svæðið verði vettvangur vistvænnar nýtingar, við höfum jú Norðurskautsráðið, og engar raunverulegar deilur séu um skiptingu landsvæða. Hinum megin eru þeir sem segja að þarna ólgi undir ófriðarbál sem m.a. megi sjá á stórauknum hernaðarviðbúnaði Rússa á svæðinu.

Hugsanlega eru ummæli þau sem forseti Íslands lét falla í síðasta áramótaávarpi ekki til að hjálpa umræðunni: „Þessi þáttaskil skapa Íslendingum fjölda nýrra tækifæra – í vísindum, viðskiptum, atvinnulífi og menningu. Eyjan í útnorðri er nú komin í þjóðbraut þvera, lykilstöðu á svæði sem ráða mun miklu um þróun hinnar nýju aldar; áfangastaður þegar æ stærri hluti auðlindanýtingar og vöruflutninga verður um Norðrið.“ Þetta er mikill fagurgali en þarna er forsetinn auðvitað bara að blása svartsýnum löndum sínum von í brjóst í skammdeginu og kannski engin ástæða til að rísa upp á afturfæturna.

En manni virðist, þegar fylgst er með umræðum um þessi mál, menn keppist við að skjóta hver annan í kaf, sem hefur reyndar loðað við umræður um utanríkismál á Íslandi. Þarna sem annars staðar er skotgrafahernaður þó óheppilegur vegna þess að málefni norðurslóða eru þrátt fyrir allt eitt mikilvægasta málefnið sem Íslendingar þurfa að takast á við. Þetta á við bæði vegna öryggismála í víðum skilningi, sem varðar umhverfi, efnahag og samfélagið í heild, en ekki síður um hin hefðbundnu öryggismál. Hér er ekki reynt að spá fyrir ófriði en reynslan sýnir okkur að þrátt fyrir að nú ríki friður á norðurslóðum er slíkt ástand aldrei varanlegt.

Hér er ekki verið að kalla eftir allsherjar sátt eins og nú tíðkast gjarnan, enda eru snarpar umræður nauðsyn til að leiða stór mál til lykta. Mikilvægt er þó að skoða málið í stóru samhengi en einblína ekki á einstaka þætti sem eiga til að blása umræðunni út af borðinu. Stóra spurningin hér ætti því ekki að vera hvort eftir einhverju sé að slægjast fyrir Íslendinga, hvort við munum verða rík vegna þessara breytinga, þótt það sé auðvitað mikilvægt í sjálfu sér — heldur hvaða fjölbreyttu áhrif þær kunna að hafa og hvaða stefnu Íslendingar ætla að hafa til að tryggja þá ríku hagsmuni sem við eigum í málinu.

Helstu ástæður þess að ásókn ríkja í norðurslóðir er að aukast eru hin gríðarlegu verðmæti sem liggja í náttúruauðlindum sem verða sífellt aðgengilegri eftir því sem íshellan hopar. Svæðið geymir miklar olíu- og gasbirgðir sem eru taldar nema um 10 prósentum af heildar olíuframleiðslugetu heimsins og um fjórðungi allrar gasframleiðslu. Réttur Íslands til auðlindanýtingar hefur verið skilgreindur að mestu — Ísland á í raun ekki nein formleg réttindi utan þess sem liggur innan efnahagslögsögunnar, auk þess sem hugsanlega má telja vera innan ytri marka landgrunnsins, í samræmi við reglur Hafréttarsáttmálans. Siglingar um Norður-Íshafið eru enn sem komið er nánast eingöngu um austurleiðina, meðfram norðurströnd Rússlands, þar sem Ísland er fráleitt sjálfkrafa þátttakandi eins og sakir standa.

En hvað þá, hvers vegna erum við að ræða þessi mál? Jú, það hangir meira á spýtunni því hin aukna auðlindanýting og siglingar munu hafa afgerandi áhrif á stöðu Íslands hvort sem Ísland á þar beina aðkomu eður ei. Má þar helst nefna umhverfismál en þau eru jafnan efst á baugi þegar málefni norðurslóða eru rædd á alþjóðavísu. Umræddum breytingum vegna bráðnunar íshellunnar fylgja mögulegar umhverfisógnir og slysahætta, m.a. vegna olíu- og jarðefnavinnslu. Opnun siglingaleiða um norðurskautið og auknir flutningur vegna þjónustu við rannsóknir og vinnslu náttúruauðlinda, að viðbættum auknum umsvifum vegna ferðamannaiðnaðar, hafa nú þegar og munu auka umferð á svæðinu.

Það þarf því ekki að fara í grafgötur um að umrædd þróun er farin að hafa áhrif á Íslandi og mun hafa enn meiri áhrif. Íslendingar eiga t.a.m. mikilla hagsmuna að gæta vegna lífríkis í sjónum umhverfis landið, sér í lagi vegna þess hve fiskveiðar eru okkur mikilvægar. Ef bráðnun íshellunnar heldur áfram sem horfir munu siglingar beint yfir pólinn verða raunhæfur kostur innan fárra áratuga og þá mun Ísland sannarlega verða í alfaraleið. Kínverjar hafa verið að seilast til áhrifa á norðurslóðum og hafa Íslendingar fundið fyrir því. Því er mikilvægt að Íslendingar skoði þessi mál í þaula og skilgreini hagsmuni sína vel. Það er grunnur að því að marka megi trúverðuga stefnu, til að tryggja að Ísland verði síður leiksoppur í því valdatafli sem fram fer — og mun að öllum líkindum færast í aukana á norðurslóðum.

Einhverjir kynnu að segja að lausnin væri að hverfa aftur til þess fyrirkomulags að njóta verndar öflugs bandamanns, líkt og Bandaríkin voru áður fyrr. Þó kennir reynslan okkur Íslendingum, og það styðja fræðikenningar einnig, að slík bandalög geta verið fallvölt. Hegðun ríkja í slíkum aðstæðum ræðst gjarnan af eigin hagsmunum og þegar bandamaðurinn hættir að þjóna þeim hagsmunum verður hann einskis virði og má sigla sinn sjó. Tvíhliða samstarf einstakra ríkja mun þó ávallt verða til staðar og á við í vissum tilfellum. Íslendingar verða þó að gæta að sér, ætli þeir sé að fara fram í krafti öflugs bandalagsríkis, því ef farið er á svig við alþjóðasamninga og stofnanir þá grefur það um leið undan trúverðugleika þegar kemur að því að sækja rétt á þeim vettvangi.

Íslensk stjórnvöld hafa vissulega boðað að norðurslóðir séu grundvallarþáttur í utanríkisstefnunni og er það vel. Einnig virðast þau fylgja meginstefnu annarra ríkja sem að koma, að þar sé besta leiðin að styrkja Norðurskautsráðið eins og kostur er. Það hefur einmitt jafnt og þétt verið að öðlast stöðu alþjóðastofnunar og er mikilvægt að Ísland hafi sæti við það borð. Sýnt hefur verið fram á að smáríki eins og Ísland getur nú tryggt stöðu sína mun betur en áður var hægt með þátttöku í samstarfi á grundvelli alþjóðastofnana og með alþjóðasamningum. Reynslan sýnir að slíkt skapar ríkjum hlutlausan vettvang sem tryggir m.a. lögmæti og faglega umsýslu deilumála.

Síðan ég var lítil stelpa hef ég verið heltekin af því að finna sannleikann. Trúði því alltaf að það væri einhver sannleikur þarna úti, einhver tilgangur með þessu öllu saman. Þessi sannleiksþrá hefur dvínað með árunum, sem ég held að sé eðlilegt þegar maður fær lífið einhvern veginn í andlitið. Það er nefnilega svo langt frá því að vera eitthvað auðvelt eða hreint og beint. Með hverju árinu virðist því þessi sannleikur fjarlægjast. Og það er ég alveg búin að sætta mig við.

Þrátt fyrir það held ég að allir þrái að finna einhvern tilgang, sérstaklega á erfiðum stundum. Sumir finna hann í trúnni en ég hef einhvern naldrei séð ljós þar, líklega af því að ég er svo mikil raunsæismanneskja að mér finnst svörin þar ekki fullnægjandi. Þó hef ég alltaf öfundað fólk sem finnur svörin í trúnni og fær styrk þaðan, það er eitthvað svo einfalt og fallegt.

Þessi tilgangsþrá manneskjunnar kristallast hvað mest í tilveru trúarbragða en auðvitað eru fleiri leiðir í boði. Þær koma skýrt fram þegar litið er til þess magns sjálfshjálparbóka sem gefnar eru út. Tískubylgjur ganga yfir þann heim eins og aðra, stundum snýst allt um velgengni og visku, stundum um hugleiðslu og frið. Svörin hef ég heldur aldrei fundið þar.

En ein tískubylgja hefur fangað mig. Hún er reyndar ævaforn. Kemur allt frá gríska heimspekingnum Aristotelesi sem var uppi fyrir Krist. Þetta er dygðafræðin sem hefur verið mismikið inn í heimi heimspekinnar í gegnum tíðina og gleymdist alveg um tíma. En er nú komin inn aftur og hefur verið töluvert notuð innan fræðaheims siðfræði og heimspeki undanfarin ár. En kannski ekki mikið notuð í hinni almennu umræðu. En það er alveg hægt, þetta eru engin háfleyg vísindi.

Allt snýst þetta um að reyna að bæta sig sem manneskju. Lifa því besta lífi sem hægt er, í gegnum súrt og sætt. Toga sig einhvern veginn upp á við, eða horfa allavega alltaf upp á við.

Og því langar mig til að tala um dygðirnar og fara þannig til baka, í grunninn. Þetta er hópur hugtaka sem, allavega hér áður fyrr, þóttu undirstaða vel samsettra einstaklinga og samfélaga. Dæmi um dygðir eru hreinskilni, viska, hugrekki, hófsemi, þolinmæði o.s.frv. Þessi hugtök, sem flokka mætti sem skapgerðareinkenni, má finna hjá hverri manneskju þó í mismiklu magni sé. En þær má þjálfa og tileinka sér. Þær eiga það líka sameiginlegt að haldast í hendur og vega hver aðra upp. Ég ætla að byrja á að tala um þakklætið og hvað það getur fært okkur.

Eitt það dýrmætasta í  heimi er að kunna að vera þakklátur.

Þakklæti þarf að kenna og tileinka sér. Til þess þarf aðhald og áminningu. Því fyrr sem við kennum börnum okkar að vera þakklát því betra. Þá meina ég ekki sjálfsagða kurteisi, heldur að hjálpa þeim að líta upp og sjá allt það góða sem þakka má fyrir. Þakklætinu fylgir nefnilega svo margt annað í kaupbæti. Þó ekki sé alltaf eitthvað til að þakka fyrir á erfiðum tímum er það einmitt á þeim stundum sem það er mikilvægast. Að líta upp þegar öll sund virðast lokuð og segja „ég er þakklát fyrir sólina“ hljómar eins og asnalegur Pollýönnuleikur. En hann virkar! Fær mann til að hugsa aðeins út fyrir erfiðleikana um stundarsakir.

Þakklætið krefur okkur einnig um jákvæðni. Krefur okkur um að forgangsraða verkefnum upp á nýtt og neita að setja bensín á vælubílinn. Með jákvæðninni ráðum við Pollýönnu í vinnu, hún hjálpar til við að halda okkur á réttri línu. Línu jafnvægis. Þetta er eftirsótt lína, en mikið þarf að vanda sig svo hún hlaupi ekki frá manni. Hún hverfur til dæmis ef lífinu er tekið sem sjálfsögðum hlut. Og þar kemur auðmýktin inn.

Þakklætið færir okkur nefnilega auðmýktina. Hún fær okkur til að setjast niður og horfast í augu við það hve lítil við erum. Hversu lítið sandkorn við erum í þessum heimi, en um leið hluti af honum. Því gerir auðmýktin líka kröfur á okkur, að standa okkar vakt. Passa hvað við sendum út í heiminn. Að vanda okkur að lifa. Og vera tilbúin til þess að standa á fætur þegar við misstígum okkur.

Það er aldrei hægt að vera þakklátur, jákvæður og auðmjúkur alltaf, alla daga. En að reyna alltaf, það er galdurinn!

Sem unglingur sat ég í skólastofu og hlustaði á kennarann minn svara spurningum um Persaflóastíðið sem þá geisaði. Það situr í mér svar hans við spurningunni um hvað við gætum gert sjálf til að hjálpa fólkinu sem kvaldist vegna þessa stríðs. Hann sagði: Vandið ykkur og passið að það sé ekki stríð innan í ykkur og kringum ykkur!

Kannski ofureinföldun á flóknu máli en þessi orð sitja föst í minni mínu. Í þeim felst ákveðinn boðskapur, sem er sá að hið góða er smitandi. Allir ættu að reyna að vanda sig í öllum sínum samskiptum. Afleiðing þeirra er það sem við sendum út í heiminn. Í máttleysi okkar gagnvart heimsku og valdabrjálaði heimsins er því gott að reyna að horfa sér nær og spyrja:

Hvernig tala ég við sjálfan mig og aðra, af virðingu, tillitssemi og samhygð eða ekki? Ef þið haldið að þetta virki ekki hugsið þá bara hvað myndi gerast ef allir vönduðu sig! Breytingar byrja á hverjum og einum. Allir eru ábyrgir fyrir samfélaginu sem þeir lifa í! Það er allavega mín skoðun.

Þjálfum því þakklætið!

Ljósmynd eftir Moyan Brenn

Fimmtudaginn 9. október verður – Stattu með þér! – forvarnarmynd gegn ofbeldi, sem ætluð er 10-12 ára börnum, frumsýnd í grunnskólum um land allt samtímis.

Um er að ræða sjálfstætt framhald hinnar vinsælu og verðlaunuðu myndar Fáðu já! Myndirnar eiga það sameiginlegt að spyrna gegn kynferðisofbeldi og klámvæðingu með sjálfsvirðingu og jákvæðni að vopni.

Í Stattu með þér! er skorað á staðalmyndir á borð við „harða gaurinn“ og „fáklæddu poppsöngkonuna“. Þar er einnig fjallað um samfélagsmiðla, ofbeldi og hvernig krakkar geta dregið sín eigin mörk – jafnvel gagnvart fullorðnu fólki.

Margir ungir leikarar þreyta frumraun sína á skjánum við hlið þekktari „leikara“, svo sem Bjarna Benediktssonar fjármálaráðherra, Katrínar Jakobsdóttur formanns VG, Þóru Arnórsdóttur fyrrum forsetaframbjóðanda og fleiri.

Báðar myndirnar eru afrakstur Vitundarvakningar um kynferðislegt, andlegt og líkamlegt ofbeldi gegn börnum, samstarfsverkefni innanríkis-, velferðar og mennta- og menningarmálaráðuneytisins. Barnamenningarfrömuðurinn Brynhildur Björnsdóttir sest í fyrsta sinn í leikstjórastólinn en handritssmíð var sem fyrr í höndum Þórdísar Elvu Þorvaldsdóttur. Stattu með þér!, er aðgengileg á vefsíðunni www.stattumeðþér.is

Hér má sjá kynningarmyndband sem inniber titillag myndarinnar, Stattu með þér! Lagið samdi Baldur Ragnarsson.