Guðrún Hannesdóttir skrifar:
Það er gaman að ferðast. Enn skemmtilegra er að dveljast langdvölum á nýjum fjarlægum slóðum. Oft er því líkast að breytt hnattstaða ein sér hafi sömu áhrif og maður halli undir flatt og sjái gamalkunna hluti í nýju ljósi.
Í fyrstu dvöl minni vestanhafs rak mig í rogastans yfir þeirri skæðadrífu undarlegra skilaboða og hæpinna fullyrðinga sem gat að líta á ólíklegustu stöðum – á drykkjarkrúsum, límmiðum, bolum og bílskutum
I think you left the stove on. Jesus loves you!
Þar sem Íslendingar hafa löngum setið við það heygarðshornið að álíta engin spakmæli flughæf nema þau séu bundin í dýrt kveðnar vísur eða þaulslípaða málshætti, þótti mér heldur létt pundið í þessari smáskammtaspeki. Ekki var ég heldur laus við að hneykslast á skuggalegri birtingarmynd kapitalismans að gera allt að féþúfu og fannst ekki ofsögum sagt af því kargaþýfi.
En þar kom að ég hætti að sporðreisast og fór að hafa af þessu gaman. Þegar að var gáð voru oft ágætar klausur á ferli Minds are like parachutes – they only function when open. Sumar smávaxnar Yuck fou! önnur skilaboð dularfyllri Perform random acts of kindness and senseless beauty – allt eins og hluti af skemmtilega tvístruðu hljóðskrafi eða ábyrgðarlausu samtali ótilgreindra aðila. Engar menningarlegar eða sögulegar akkerisfestar þyngdu flugið svo séð yrði, svo það var oft létt og undirfurðulegt Never play leap-frog with a unicorn! og stundum hressilegt eins og margt í þessu Guðs eigin landi If you think life on earth expensive, remember there is a free trip around the sun included!
Smám saman fór mér að finnast eitthvað kunnuglegt við viðbrögð mín þegar ég hitti á sérlega skemmtilega klausu, eins og einhverjar heilasellur sem legið hefðu í dvala fengju smá gleðihroll og vöknuðu við. Þetta þótti mér því undarlegra sem ég áttaði mig ekki á hvaða kátínustöðvar þetta voru eða hvaða tegund undrunar það var sem kviknaði og slokknaði með svona léttum leik
Vitrænna hefði sjálfsagt verið að leggjast í pælingar og reyna að botna í okkar post-postmódernisku tímum þar sem textar og alls kyns lausrifin fyrirbæri fljúga um fjaðralaus svo varla sér til himins. En ég hélt áfram að fikra mig eftir bláþræði fyrstu hugsunar og lenti í óvæntum spekúlasjónum um bækur. Því ég áttaði mig allt í einu: þetta var einmitt jafn óvænt og náskylt þeim hughrifum sem ég varð fyrir sem barn og heyrði lesna í fyrsta sinn sögu eða fékk nýja bók í hendur, þ.e. áður en maður var fyllilega fær um að meðtaka innra samhengi textans og í þann veginn að öðlast rétt menningarbundin frásagnarviðmið. Allt kom jafn flatt upp á óskrifaða barnssálina og eftir sat á vissan hátt alveg ný manneskja. Og hið óvænta skapaði alveg nýjar heilastöðvar, nýjar tifstjörnur í höfðinu í ætt við hið hverfula bros kattarins í sögunni um Lísu í Undralandi.
Hver man ekki eftir fyrstu kynnum við Lísu, Línu langsokk eða Pétur Pan? Er nokkur samur eftir fyrstu kynni af mannvonskunni í líki skógarhöggsmannsins sem klippti vængina af Dísu ljósálfi? Eigum við ekki auðveldara með að „lesa“ karaktera heimsbókmenntanna eftir kynnin við Bangsímon, Kanínku, Íor og allt það fólk? Múmínfjölskylduna, Fílífjonkuna og fleiri? Í baksýnisspeglinum er auðvelt að sjá hvernig þessar og ótal aðrar gæðabækur mótuðu hugann, þjálfuðu hann og bjuggu undir næstu kynni við nýjar bækur og lífið sjálft. Nýjar víddir opnuðust við hverja bók og grunur vaknaði um ný mið og siglingamöguleika um enn stærri heima.
Góður maður sagði einhvern tíma að menningarsaga framtíðarinnar sé rituð í barnabækur dagsins í dag og það hef ég fyrir satt. Ábyrgð barnabókahöfunda og annarra aðstandenda barnabóka er mikil. Svo ég vitni enn í einn góðan plastpoka – eða var það kaffikrús?
– A mind stretched by an original idea will never regain its former shape.
(Þetta mætti skrifa víðar, t.d. á bak við eyrað á barnabókahöfundum, útgefendum og menntamálaráðherrum).
Kröfur til bókmennta eru misjafnar á ólíkum tímum. Krafa dagsins virðist vera að rithöfundum beri að öðlast instant frægð og frama og skila gróða eða liggja dauðir ella. Ég hef sannfrétt að bæði hér sem erlendis sé bókum umsvifalaust útrýmt líka og þeim breytt í mauk séu þær eitthvað að drolla í lagerrými bókabúða. Þær þurfa að sanna tilverurétt sinn með því að hitta samstundis í réttan markhóp, vera með rétta útlitið, af réttri lengd, þyngd o.s.frv. Rithöfundum er sumsé gert að tala við lesendur sína í gegnum markaðinn, eins og á hverjum öðrum miðilsfundi hjá Pétri þríhross. Það á við um barnabækur líkt og aðrar.
Í stað þess að færa börnum orðin að vinargjöf, færa þeim óblandaða gleði og ný sjónarhorn á heiminn, hyllast menn því í auknum mæli til þess að leita ódýrra lausna, búa til formúlubækur eða blóðmjólka, teygja og toga klassísk verk og gera úr þeim léttvæga afþreyingu. Þó þetta sé kannski eitthvað orðum aukið, getur hver maður séð í því sannleikskorn og jafnframt hve háskaleg þessi þróun getur orðið – einkum með tilliti til yngstu lesendanna. Það er viðamikið vandaverk að ala upp nýjar kynslóðir barna sem geta tekist á við lífið með gleði og lífsþrótti. Til þess þurfa þau að vera tengd tungumáli, menningu landsins og bókum. Margir þurfa að koma að því verki.
Það er fyrst og fremst ábyrgð stjórnvalda að greiða börnum þá götu en leggja ekki í hana steina skammvinns pólitísks ávinnings. Meðal annarra aðgerða verður að stilla í hóf eða afleggja með öllu skattlagingu bóka eins og þá sem nú er í uppsiglingu. Hún eykur misrétti barna, skerðir þannig leiðir til þroska og lesskilnings og það er eins víst og nótt fylgir degi að slíkt mun hafa víðtækari skaðlegar afleiðingar en við þorum að leiða hugann að.