Ummæli rithöfundarins Ann Cleaves um ofbeldi gegn konum í norrænum glæpasögum, vöktu ekki mikla athygli á sínum tíma og gagnrýni á þau beindist einkum gegn Ann Cleaves sjálfri, af því að hún er sjálf glæpasögurithöfundur. Margir litu svo á að gagnrýni hennar væri í raun auglýsing fyrir hennar eigin bækur.
Ég man mér fannst þessi grein áhugaverð af því að á svipuðum tíma hafði ég lagt frá mér nær ólesna Camilla Läckberg bók sem hófst á því að lík tveggja kvenna fundust í helli (minnir mig). Ég hafði hreinlega lesið/horft yfir mig á efni þar sem konum sem hafði verið rænt, nauðgað, þær limlestar og myrtar voru notaðar sem bæði bakgrunnur og persónur til að keyra áfram söguþræði í bókum, kvikmyndum og sjónvarpsþáttum. Mest af þessu efni var norrænt en eitthvað breskt og franskt efni slæddist þarna með.
Menningargagnrýnendur eru merkilega hljóðir þegar kemur að því að greina og gagnrýna þetta oft og tíðum grafíska ofbeldi gegn konum í þessum geira. Öðru máli gegnir um efni af þessu tagi í tölvuleikjum, ofurhetjukvikmyndum og tónlistarmyndböndum.
Séu kenningar í menningarfræðum (e. cultural studies) hafðar til hliðsjónar eru skörp skil dregin í samfélaginu á milli há- og lágmenningar (e. high and low/mass/popular culture). Félagsfræðingurinn Pierre Bourdieu hélt því fram að hærri stéttir notuðlu þessi skil til að viðhalda félagslegri stéttaskiptingu og styrkja lögmætingu hennar.
Hámenning er þannig oft skilgreind sem menningarlegar athafnir sem hafa hærri aðgangsþröskulda, t.d. í formi aðgangseyris, tungumálakunnáttu, og klæðnaðar. Hámenningaratburðum fylgja oft gestalistar sem koma eiga í veg fyrir að hver sem er komist inn og þeir auglýstir í ákveðnum fjölmiðlum. Hámenning er einnig oft sett fram og útskýrð sem flóknari og meira abstrakt en lágmenning, og þannig er gefið í skyn að ómenntaðir eða lítt hugsandi einstaklingar geti ekki tekið þátt í einhverjum atburði eða notið tiltekins efnis á réttan hátt.
Með þessu tekst há- og millistéttinni að marka ákveðin svæði innan samfélaga þar sem þessar stéttir geta hafst við án þess að þurfa að umgangast almúgann. Þau sem einkum varðveita þessa skiptingu eru menntaðir há- og miðstétta menningarrýnar sem vinna í fjölmiðlum og innan PR geirans (e. public relations). Þau eru dugleg við að hampa sumum menningarlegu athöfnum á sama tíma og þau gagnrýna aðrar athafnir fyrir að vera einfaldar, ódýrar og illa skrifaðar eða illa leikstýrt. Neyslumynstur einstaklinga gefur síðan til kynna hver er fínn/klár/ríkur og hver tilheyrir hinum menningarsnauða almúga.
Norrænir glæpaþættir hafa öðlast vinsældir um víða veröld á síðastliðnum árum og mið- og hástétta Bretar halda ekki vatni yfir myrkrinu, flóknum söguþráðum, spennandi karakterum og síðast en ekki síst því að þættirnir eru á erlendu tungumáli. Ég hef tekið eftir því að Bretar snobba mikið fyrir tungumálakunnáttu og að horfa á erlent efni með texta er oft fléttað inn í breiðara mennta- og stétta snobb.
The Guardian, sem er vinstri/frjálslynt millistéttarblað, heldur úti sérstöku bloggi sem tileinkað er norrænum sjónvarpsseríum og þar sem farið er yfir efni hvers þáttar og aðdáendur geta lagt orð í belg. Blaðið birtir einng oft greinar og viðtöl við rithöfunda og leikara í norræna sakamálageiranum.
Norrænar glæpasögur eru verndaðar af milli og há-stéttinni sem aðallega les þessar bækur og fylgist með sjónvarpseríum sem á þeim eru byggðar. Ofbeldið er lögmætt sem hluti af plottinu, myrkrinu, hinni flóknu persónubyggingu og söguþræðinum.
Ef ofbeldið birtist aftur á móti í lágmenningarefni eins og tölvuleikjum og rapptónlistarmyndböndum er það greint sem ógn við konur og samfélagsleg gildi. Þess vegna er mér spurn hvort sumt ofbeldi gegn konum sé ásættanlegt í listrænni tjáningu en annað ekki? Hvar er línan dregin? Er kannski eitthvað hér á ferðinni en bara menningarsnobb og viðhald félags-og menningarlegrar stéttarskiptingar?
Heimildir:
Bourdieu, P. (1984) Distinction: A social Critique of the Judgement of Taste. (translated by Richard Nice). Harvard: Harvard University Press
Jones, O.(2012) Chavs: The Demonization of the Working Class. London: Verso
Storey, J. (2012) Cultural Theory and Popular Culture: An Introduction 6th Ed. London: Routledge