Á dögunum kom út bókin Útistöður eftir Margréti Tryggvadóttur. Þetta er þykk og mikil bók. Heilar 529 blaðsíður í kilju. Þrátt fyrir þessa lengd heldur bókin lesandanum við efnið enda er hún á köflum mjög spennandi og skemmtileg. Þessi bók segir sögu kjörtímabilsins strax eftir hrun og þau ægilegu úrlausnarefni sem blöstu við. Bókin segir líka frá því hvernig þingið ónýttist og var í fjötrum málþófs og ólýðræðislegrar andstyggðar sem rekja má til Landsdómsmálsins. Þetta hlýtur að hafa verið skelfilegur tími og ormétinn af gremju og óbilgirni á alla kanta. Vonandi er ástandið betra núna. Það er samt athyglisvert í ljósi núverandi ríkisstjórnar að forustumenn ríkisstjórnarinnar eru fæddir undir oki þessara óskapa og fróðlegt að setja ástandið í dag í samhengi gremjunnar sem þeir sannarlega eru sprottnir úr.
Bókin er athyglisverð fyrir margar sakir og sumar umdeilanlegar. Í henni eru palladómar um hinn og þennan og gildir einu hvort sé um að ræða pólitíska andstæðinga Margrétar eða samherja. Stundum eru reyndar skilin þar á milli býsna óskýr. Styrkur bókarinnar liggur í afslappaðri frásögn og einlægri á köflum. Maður trúir því að Margrét sé að segja satt og lýsa hlutum eftir bestu samvisku. Það er ekkert sjálfsagt þegar kemur að stjórnmálafólki. Oft liggur undir einhver meining sem er mögulega þvert á það sem sagt er.
Þó að bókin sé skrifuð af heilindum og frá hjartanu, var ýmislegt sem ég hnaut um þegar kom að pólitískri sannfæringu Margrétar (enda kannski ekki furða – fólk er sjaldan sammála um allt). Það fór til að mynda í taugarnar á mér að hugmyndir á borð við að „afnema verðtrygginguna“ séu settar fram án allrar ábyrgðar og fleira í þeim dúr. Málið er einfaldlega flóknara en svo að „afnám verðtryggingarinnar“ sé eitthvert pennastrik í fjármálaráðuneytinu. Vandinn er fólginn í örmyntinni sem við notum og innbyggðri verðbólgu sem alltaf mun fylgja örmynt. Það var svolítið skrýtið að kraftmikill og sniðugur hópur eins og Borgarahreyfingin og afsprengi hennar, skulu ekki hafa fattað þetta almennilega. Mér finnst allavega mjög ábyrgðarlaust að gaspra um „afnám verðtryggingarinnar“ eins og um væri að ræða einhverja léttúðuga ákvörðun.
Í bókinni er lýst aðdraganda að stofnun Borgarahreyfingarinnar og hasarnum í kringum það allt saman. Sá lestur er að sönnu spennandi og merkilegur en samt aðallega sorglegur. Það er eins og hið spillta úthlutunar- og umbunarkerfi stjórnmálamenningarinnar sé svo inngróið í okkur að meira að segja mestu og háværustu andmælendur téðs kerfis, séu „víraðir“ eftir nákvæmlega sömu brautum og innræktuðustu fjórflokksmerar. Um leið og peningar komust í spilið var eins og fólk umturnaðist og allt starfið snerist um hvernig þessum peningum var úthlutað. Fólk virðist hafa sturlast yfir smáaurum og skeytt engu um eigin æru þegar kom að því að býtta út opinberu fé. Ótrúlegt að lesa þetta. Það var rifist um hver mátti fara í ferðalög. Það var rifist um hver átti að fá þriggja mánaða verkefni. Það var rifist um hvernig skrifstofu ætti að leigja. Það var rifist um vefsíður. Í stuttu máli var rifist um allt.
Enginn var sammála og þegar klofningsfélagið Samstaða var stofnað, var rifist svo mikið að úr varð eitthvað tragíkómískasta fyrirbæri í íslenskri stjórnmálasögu. Í stuttu máli var Samstaða stofnuð en þá náðist ekki nein samstaða um neitt. Ekki einn einasta hlut og að lokum var Samstaða lögð niður og það náðist ekki einu sinni samstaða um það. Samstaða átti að vera ótrúlega lýðræðislegur flokkur en var í raun flokkur með fasíska uppbyggingu og lausnir flokksins og áræði voru í raun þveröfug við veruleikann. Í restina var Samstaða logandi í illdeilum uns það eina sem eftir sat var ein Rakel sem barði lyklaborð í blárri skímu og drullaði yfir alla í athugasemdakerfum netmiðlanna.
Þetta er svo skrýtin saga að flippaðasti rithöfundur gæti ekki diktað þessa atburðarás upp.
Ég verð að viðurkenna að áður en ég las Útistöður var ég með þá hugmynd í kollinum að þessi bók væri grafskrift allra áhlaupstilrauna á flokkakerfið. Ég hafði lesið útdrætti og saga Samstöðu var mér í fersku minni. Ég veit ekki hvort ég er sannspár með grafskriftarkenninguna, en er alveg viss um að þau sem ætli að stofna nýja stjórnmálaflokka, ættu að lesa Útistöður, þar eru nefnilega mistökin tíunduð og margprófuð.
Mistökin eru sennilega fólgin í lýðræðinu því í nýja flokka fylkjast alls konar rugludallar sem hafa gaman af því að tala. Það sem er svo grátlegt í þessu samhengi er að ekki aðeins hafa téðir rugludallar gaman af því að tala, heldur lyndir þeim ekki við neinn nema sjálfan sig og eru því síður til í að gera málamiðlanir. Þetta er staðreynd og það yndislega við þetta að þessi ódæli hópur er ekkert sérstaklega stór.
– Í mesta lagi 30 manns.
Velkist einhver í vafa um pólitískan styrk hinna fáu og einbeittu, er gott að hafa það í huga að þessi fámenni en háværi hópur hefur staðið í vegi fyrir öllum tilraunum til að bylta flokkakerfinu. Þau eru fyrst inn flokkskránna og byrja strax að eyðileggja. Eina nýja stjórnmálaaflið sem virðist vera að festa sig í sessi á stjórnmálasviðinu er Björt framtíð en þau höfðu vit á að halda rugludöllunum fyrir utan. Og uppskeran er eftir því. Það er gaman að geta þess að núna eru rugludallarnir komnir í nýja hægri flokkinn og ég spái honum dauða nokkrum vikum eftir að hann tekur formlega til starfa.
Hérna læt ég staðar numið í bókarrýni á Útistöðum og gef þessari bók þá einkunn að hún er skyldulesning fyrir alla þá sem hafa gaman af íslenskum stjórnmálum. Hún er vel skrifuð og hún heldur lesandanum við efnið.