Kvennablaðið langaði að fræðast um hið töfrandi Möguleikhús, leikhús barnanna. Frá árinu 1990 hefur Möguleikhúsið lagt áherslu á að frumsýna ný íslensk leikverk fyrir börn og unglinga. Fullyrða má að ekkert leikhús hefur sinnt barnastarfi jafn ötullega og Möguleikhúsið á undanförnum árum en í ár fagnar leikhúsið 25 ára afmæli.
Leikhúsið er rekið af hjónunum Pétri Eggerz og Öldu Arnardóttur. Fyrstu árin var leikhúsið rekið sem ferðaleikhús og byggði afkomu sína alfarið á innkomu af seldum sýningum en árið 1994 breyttu eigendur Möguleikhússins gömlu bílaverkstæði í 100 manna leikhús við Laugaveg 105. Leikhúsið við Laugaveg er ekki starfrækt lengur en Möguleikhúsið lifir enn góðu lífi þrátt fyrir erfið ár og mótbyr og gleður börn og foreldra um land allt með nýjum íslenskum leikritum.
Kvennablaðið fékk að trufla Pétur Eggerz, einn stofnandann og eina aðalsprautu leikhússins, þar sem hann var í óða önn að undirbúa nýjustu frumsýningu þeirra á verki sem hann skrifaði og heitir Eldbarnið og er hamfaraleikrit fyrir börn og fullorðna.
Eldbarnið verður frumsýnt í dag, 7. febrúar, í Tjarnabíói.
Pétur þú byrjaðir í bókmenntafræði í Háskólanum, var það hún sem kveikti leiklistaráhugann?
Nei, leiklistaráhuginn vaknaði mun fyrr. Ég var settur nokkuð oft í það í barnaskóla að vera með í leikþáttum sem verið var að sýna, en á þeim tíma tíðkaðist það að kennarar pikkuðu út nemendur til slíkra verka sem var auðvitað mjög óréttlátt gagnvart öðrum í bekknum. Ég var síðan í landsprófi (síðasta árganginum sem tók landspróf!) í Hólabrekkuskóla þar sem var öflugur leiklistarkennari, Sigurður Lyngdal (faðir Reynis Lyngdals kvikmyndaleikstjóra). Hann kom á fót leiklistarklúbbi innan skólans sem ég tók þátt í. Það varð svo aftur til þess að þegar ég kom í Fjölbrautaskólann í Breiðholti, sem þá var nýlega tekinn til starfa, fór ég í það ásamt fleirum að stofna leikfélag sem við kölluðum Aristofanes og ég held að sé enn starfandi.
Eftir að ég lauk stúdentsprófi vissi ég ekki alveg hvert skyldi halda, fletti námskrá Háskólans og komst að því að ég gæti alveg hugsað mér að læra bókmenntafræði. Meðan ég var í náminu þar leiddist ég aftur út í leiklistina og fór á námskeið í leiklistarskóla Helga Skúlasonar. Það má segja að eftir það hafi ekki verið aftur snúið og leiklistaráhuginn fór sífellt að stela meiri tíma frá náminu.
Hvers vegna fórstu svo til London í leiklistarnám?
Ég sótti um í leiklistarskólann hér heima en komst ekki inn. Eftir það ákvað ég að leita hófanna erlendis, fór á námskeið í London og sótti í kjölfarið um í skóla sem hét The Webber Douglas Academy of Dramatic Art. Ég hafði í raun aðeins hugsað þetta sem undirbúning, ætlaði heim og klára það litla sem ég átti eftir í bókmenntafræðinni áður en ég færi út til að sækja um fleiri skóla, en mér að óvörum komst ég inn í skólann. Það litla sem ég átti eftir í bókmenntafræðinni fékk því að bíða, og bíður raunar enn.
Hvernig kviknaði svo hugmyndin af því að stofna þitt eigið leikhús?
Kannski má bara segja að neyðin kenni naktri konu að spinna. Við vorum þrír ungir leikarar sem vildum skapa okkur verkefni. Sennilega hefur reynslan af því að koma á fót leikfélagi í Fjölbrautaskólanum haft þarna einhver áhrif. Ég er að minnsta kosti á því að af öllu því sem ég lærði í þeim ágæta skóla hafi það sem ég gerði í félagsstarfinu veitt mér bestan undirbúning fyrir það sem ég hef síðan tekist á við í lífinu. Svo hefur það sjálfsagt haft sitt að segja að í skólanum í London var lögð mikil áhersla á að maður yrði að bjarga sér sjálfur og skapa sín eigin verkefni. Mér hefur alltaf þótt fremur tilgangslaust að sitja við símann og bíða eftir að eitthvað gerist.
Hver var framtíðarsýn ykkar stofnenda í upphafi, hefði ykkur grunað að leikhúsið yrði svona langlíft?
Ég held að við höfum ekki hugsað um mikið meira en eitt verkefni í einu fyrstu misserin. Það var þó fljótlega sem við settum stefnuna á að einbeita okkur fyrst og fremst að verkum fyrir unga áhorfendur, jafnframt því sem við ákváðum að sníða okkur ætíð stakk eftir vexti. Við höfum haldið þeirri stefnu og gætt þess að setja okkur aldrei í fjárhagslega áhættu eða skuldir með því sem við gerum. Við byrjuðum því smátt, með stuttum uppákomum 17. júní og öðru þess háttar, en síðan óx þetta jafnt og þétt. Það er hins vegar þannig í heimi sjálfstæðra leikhúsa hér á landi að maður getur aldrei leyft sér að trúa því að neitt geti orðið langlíft. Við höfum sjaldnast vitað hvort við getum haldið áfram lengur en næsta hálfa árið og þannig er það enn í dag.
Hvernig fer maður að því að halda úti rekstri barnaleikhúss í 300.000 manna samfélagi sem flytur einungis frumsamin verk? Er þetta ekki einhvers konar Íslandsmet?
Það er nú það. Ætli megi ekki segja að það sem hafi haldið okkur gangandi öðru fremur hafi verið jákvæðar undirtektir áhorfenda. Það skiptir auðvitað máli að þekkja sitt heimafólk og finna hvenær hjörtun slá í takt. En auðvitað er þetta vinna öðru fremur, vinna, vinna og meiri vinna. Þrjóska kemur trúlega þarna einnig við sögu. Við höfum líka oftar en ekki verið einstaklega heppin með samstarfsfólk sem hefur sýnt okkur velvilja og skilning þótt buddan hafi verið létt oft á tíðum. Hvort kalla megi þetta Íslandsmet skal ég ekki segja til um, mér finnst við ekki vera stödd í neinni keppni eða þurfa að slá einhver met. Við erum svo sem ekki þau einu sem hafa sinnt börnum á þessum vettvangi, hér hafa t.d. verið starfandi brúðuleikhús sem ekki hefur alltaf farið mikið fyrir í fjölmiðlum. En ég minnist þess þó ekki að annar sjálfstæður leikhópur hafi starfað samfellt í aldarfjórðung og sett upp jafn mörg ný íslensk verk. Vonandi eiga þó fleiri eftir að fylgja í fótspor okkar.
Hefur þetta alltaf verið lygn sjór að sigla eða hafið þið þurft að glíma við erfið ár? Hvert var erfiðasta ár Möguleikhússins af þessum 25 árum?
Þetta hefur sannarlega ekki alltaf verið lygn sjór og oft mátt tæpt standa. Við byrjuðum með ekkert í höndunum og störfuðum fyrstu árin án nokkurs opinbers stuðnings. Árið 1994 leigðum við húsnæði við Hlemm sem við innréttuðum á eigin kostnað og opnuðum þar fyrsta barnaleikhúsið á Íslandi. Sama ár hlutum við í fyrsta sinn stuðning frá leiklistarráði menntamálaráðuneytisins. Árin þar á eftir óx starfsemin jafnt og þétt og má hiklaust segja að það hafi haldist í hendur við opinberan stuðning. Auk þess að sýna í leikhúsinu við Hlemm fórum við með sýningarnar okkar í leikferðir um land allt og sýndum í skólum og víðar.
En eftir því sem árin liðu tók opinber stuðningur jafnframt að minnka jafnt og þétt. Árið 2007 gerist það síðan að við hljótum engan stuðning frá menntamálaráðuneytinu og þurftum í framhaldinu að endurskoða allan okkar rekstur. Við urðum að láta frá okkur húsnæðið við Hlemm og einbeita okkur að því að starfa sem ferðaleikhús. Jafnframt stokkuðum við upp allan rekstur leikhússins og einfölduðum. Það bjargaði okkur þó frá því að leggja upp laupana að við nutum enn stuðnings frá Reykjavíkurborg. Þetta var erfiður tími, sárt að horfa á eftir húsnæðinu sem við höfðum vonast til að festa í sessi sem barnaleikhús og finna að það var enginn vilji fyrir hendi hjá leiklistarráði til að sjá starfsemi okkar halda áfram.
Þarna var öllu starfi okkar nánast kippt aftur á byrjunarreit. Við tóku erfið ár þar sem öllum okkar umsóknum til leiklistarráðs var hafnað jafnframt því sem stuðningur Reykjavíkurborgar minnkaði stórlega.
Á síðasta ári fengum við loks aftur stuðning frá leiklistarráði til að setja upp leiksýninguna Hávamál sem við munum frumsýna síðar á þessu ári. Ástæða þess að við náðum ekki að setja hana upp á síðasta ári er að við fengum leikstjóra frá Danmörku til að vinna með okkur og hann skipuleggur sinn tíma aðeins betur en við eigum að venjast hér heima. Hvort það hefur haft áhrif á ákvarðanir leiklistarráðs þetta árið skal ég ekki segja um, en við fengum ekki stuðning frá mennta- og menningarmálaráðuneyti við úthlutanir styrkja þetta árið.
Því höfum við þurft að leita annarra leiða við uppsetningu á Eldbarninu, sýningunni sem við vinnum að um þessar mundir, og höfum m.a. efnt til fjáröflunar hjá Karolina fund þar sem almenningi gefst kostur á að taka þátt í verkefninu með okkur og fá að launum aðgöngumiða á sýninguna. Þetta er því líf í stöðugri óvissu og má ef til vill segja að hvert ár sé það erfiðasta meðan við reynum að koma okkur gegnum það. Þannig vitum við t.d. ekki núna hver framtíðin verður, hvort okkur tekst að halda lífi í Möguleikhúsinu út þetta ár er óvíst. Okkar plön ná ekki lengra en fram á vorið eins og er.
Hversu margir listamenn hafa starfað með Möguleikhúsinu á þessum 25 árum?
Ég hef ekki tölu á því, en þeir eru fjölmargir. Við höfum verið svo lánsöm að þeir sem vinna með okkur hafa yfirleitt verið mjög viljugir að vinna aftur með okkur í nýjum verkefnum en við reynum einnig að fá nýtt fólk reglulega til að vinna með okkur. Þannig eru t.d. tvær ungar leikkonur með okkur í vetur sem ekki hafa unnið með okkur áður en leika burðarhlutverk í þeim sýningum sem þær eru í. En við höfum einnig fengið ýmsa tónlistarmenn, myndlistarfólk, leikstjóra, rithöfunda o.fl. til að vinna með okkur. Sumir hafa verið með í fjölda verkefna, aðrir staldrað styttra við, enda verkefnin misjöfn.
Þannig höfum við t.d. frá árinu 1995 haft umsjón með heimsókum íslensku jólasveinanna í Þjóðminjasafnið og það eru allnokkrir leikarar sem hafa þar hlaupið undir bagga. Þá gerðum við einnig fyrir 15 árum geisladisk með leikþáttum um íslensku jólasveinana þar sem margir stórleikarar af elstu kynslóðinni túlkuðu sveinana. Margir þeirra eru fallnir frá í dag og diskurinn því merkur minnsivarði um þetta góða fólk. Þeir sem hafa unnið með okkur eru því einhverjir tugir, allt afbragðsfólk.
Þú ert gríðarlega afkastamikill höfundur, áttu þér uppáhalds verk eftir sjálfan þig?
Ég hef kannski verið full ragur að líta á sjálfan mig sem höfund, mér finnst ég fyrst og fremst vera leikhúsmaður og handrit sem ég set saman aðeins einn hluti af mörgum sem á endanum verða að leiksýningu. Ég veit t.d. fátt skemmtilegra en að strika burt setningar úr handritum sem ég hef skrifað þegar ég sé að hægt er að koma innihaldinu til skila á annan hátt. Af einhverjum ástæðum þykir mér oft einna vænst um þau verk sem slakasta útreið hafa fengið hjá þeim sem fjallað hafa um þau á opinberum vettvangi. Kannski finnst mér þau öðrum fremur þurfa á stuðningi að halda. Annars er það auðvitað það verk sem maður er að vinna að hverju sinni sem manni stendur næst. Þannig er hugur minn ansi mikið hjá nýjasta verkinu, Eldbarninu, þessa dagana og ég er spenntur að vita hvernig það spjarar sig.
Hver er staða barnaleikhúss á Íslandi í dag og er það að sækja í sig veðrið eða dragast saman?
Það má kannski segja að það sé í senn að sækja í sig veðrið og dragast saman. Á þeim vettvangi sem við störfum hvað mest, þ.e. að sýna leiksýningar í grunn- og leikskólum, hefur orðið samdráttur. Eftir hrunið hefur stórlega dregið úr því að skólar kaupi sýningar, ekki hvað síst hér á höfuðborgarsvæðinu.
Á móti kemur að stóru leikhúsin hafa boðið skólahópum til sín endurgjaldslaust, þannig að þar hefur aukið framboð ókeypis sýninga ef til vill veikt starfsgrundvöll okkar sem reynt höfum að þróa sérstaklega sýningar til að fara með í skólana án mikils opinbers stuðnings.
Það hefur ekki verið mikið um að hópar hafi haldið áfram samfelldu starfi og margir þeirra sem voru áberandi fyrir nokkrum árum hafa að miklu leyti dregið sig í hlé. Á hinn bóginn hafa komið nýir hópar sem setja upp sýningar fyrir börn og fjölbreytnin orðin meiri. Þannig er t.d. hópur sem sett hefur upp danssýningar fyrir börn og um þessar mundir er verið að frumsýna óperu fyrir börn. Þá má ekki gleyma Þjóðleikhúsinu sem hefur stóreflt barnastarf sitt og opnaði sérstakt leikhús fyrir börn, Kúluna, skömmu áður en við þurftum að loka okkar leikhúsi við Hlemm.
Eru Íslendingar duglegir að koma með börnin sín í leikhús?
Já, Íslendingar eru duglegir að koma með börnin sín í leikhús eins og fjöldi sýninga sannar. Mér finnst þó eins og fólk mætti vera aðeins óhræddara við að koma með börnin að sjá ný verk og leikhúsin einnig að setja upp ný verk fyrir börn. Það er gamalkunnug leið að setja upp nýja uppfærslu af einhverju sem foreldrarnir hafa sjálfir séð eða lesið sem börn, því það eru jú yfirleitt foreldrar sem ákveða hvað börnin sjá, ekki börnin sjálf. En það hefur einnig verið markmið okkar að fara með leikhúsið til fólksins, sýna fyrir börnin á þeirra heimavelli um land allt. Þá viljum við einnig með því að sýna í skólum gefa öllum börnum, óháð fjárhag foreldra, búsetu eða annarra utanaðkomandi þátta jafna möguleika á að njóta menningar.
Þið hlutuð viðurkenningu á degi íslenskrar tungu 2010 fyrir stuðning við íslenska tungu. Er tungumálið að breytast í leikhúsinu?
Tungumálið er, og á að vera, lifandi og síbreytilegt jafnt í leikhúsinu sem annars staðar. Það er því hlutverk okkar að vera vakandi, meðvituð um þróun og breytingar, um leið og við ræktum garðinn okkar. Við eigum ekki að setja okkur í sérstakar stellingar þegar við tölum við börnin, ekki tala niður til þeirra eða einfalda málið um of. Mér finnst að tungumálið sem við notum í leikhúsinu eigi að teygja aðeins á málvitundinni, auka skilning og bæta orðaforðann.
Tungumálið er okkar öflugasta tjáningarform og sá sem hefur gott vald á því stendur betur á flestum sviðum mannlífsins. Við í Möguleikhúsinu höfum alla tíð sótt mikið íslenskan sagnaarf í okkar verkum og ég held að það hafi ekki síst haft áhrif á að við fengum þessa viðurkenningu á sínum tíma. Það er mikilvægt að við gleymum ekki þeim bakgrunni sem við erum sprottin úr, menningunni sem hefur gert okkur að því sem við erum og sögu þeirra kynslóða sem sköpuðu það samfélag sem við búum í.
Er hið opinbera að standa sig gagnvart barnaleikhúsi og frjálsum leikhópum kannski almennt?
Það hefur í raun ekki mikið breyst hvað stuðning hins opinbera varðar frá því við hófum okkar starf fyrir aldarfjórðungi. Enn fæ ég t.d. ekki séð að mótuð hafi verið nein stefna um hvernig eigi að standa að stuðningi við sjálfstæð leikhús sem hafa sannað tilverurétt sinn og haldið uppi samfelldu starfi um árabil né hvort gæta skuli þess sérstaklega að ákveðinn hluti styrkja renni til leiksýninga fyrir börn.
Það er kannski helst að lesa megi þá stefnu úr styrkúthlutunum síðustu ára að sjálfstæð leikhús eigi ekki að starfa of lengi eða festa sig almennilega í sessi. Svörin sem veitt hafa verið þegar við höfum leitað skýringa á hvað hafi valdið því að stuðningur leiklistarráðs við Möguleikhúsið sé jafn lítill og raun ber vitni á síðustu árum eru fá. Viðkvæðið er einna helst að það sé nú enginn áskrifandi að styrkjum og við eigum fyrst og fremst að vera þakklát þegar við fáum einhverja aura.
Staðan er því sú að við erum alltaf á byrjunarreit og vitum aldrei hvort einhver rekstrargrundvöllur verði fyrir rekstri leikhússins næsta árið. Það gefur augaleið að þetta gerir alla framtíðarsýn mjög erfiða og eins er ákaflega erfitt að byggja afkomu sína á þess konar rekstri. Þá virðist einnig vera sú almenna skoðun að það eigi að kosta minna að reka barnaleikhús en önnur leikhús.
Í raun er því þó þannig farið að barnaleikhús er mun háðara utanaðkomandi stuðningi en leikhús fyrir fullorðna. Við getum ekki verðlagt aðgöngumiða jafn hátt og þegar um sýningar fyrir fullorðna er að ræða en þurfum engu að síður að greiða jafn mikið fyrir alla vinnu og vörur. Ég fæ t.d. ekki að greiða lægra verð í BYKO ef ég er að kaupa efni sem nota á í barnaleiksýningu en ef það væri í sýningu fyrir fullorðna.
Það er svo merkilegt að við erum alltaf að tala um að börnin okkar eigi aðeins það besta skilið, en samt viljum við ekki þurfa að greiða jafn mikið fyrir það sem að þeim snýr og þegar við erum að borga fyrir okkur sjálf.
Hversu mikilvægt er leikhús/leiklist sem hluti af uppeldi barna og menntun?
Ég held ég leyfi mér að vitna beint í það hvernig við svörum þessari spurningu á heimasíðu Möguleikhússins, en þar segir: „Leikhúsupplifun er nauðsynlegur þáttur í menningaruppeldi og þroska barna og unglinga. Með greiðum aðgangi að leikhúsi fá börn og unglingar með lifandi hætti notið tungumálsins frá unga aldri sem og lært ný hugtök og heiti. Þannig styrkir leikhúsið málvitund og málþroska barnanna.
Með aðferðum leikhússins er hægt að taka á viðkvæmum málefnum og vekja umræðu á þáttum sem varða okkur í dag. Með því að skoða hlutina frá sjónarhorni sem hentar börnum má hjálpa þeim að öðlast skilning á málefnum sem tekin eru fyrir hverju sinni og auka þroska þeirra. Í leikhúsinu hafa börnin tækifæri til að læra jafnræði, umburðarlyndi gagnvart öðrum og skilning á högum annarra auk þess að virkja ímyndunarafl og sköpunargleði sína. Leikhúsið gerir áhorfendur víðsýnni og reynslunni ríkari og vekur þá til umhugsunar á jákvæðan hátt.“
Segðu okkur aðeins frá nýjasta verkinu þínu, Eldbarnið, og hvers vegna Skaftáreldar urðu fyrir valinu, hefur það eitthvað með núverandi atburði að gera í Holuhrauni?
Hugmyndin að baki þessu verki hefur verið nokkuð lengi að gerjast. Á vissan hátt má rekja upphafið alla leið til æsku minnar þegar ég var í sveit austur í Meðallandi á bæ sem stendur við jaðar Skaftáreldahrauns. Þessi nálægð við hraunið og sögurnar sem lifðu í sveitinni af þessum atburðum vöktu hjá mér áhuga sem síðan hefur lifað með mér.
Ég held það hafi svo verið kringum 2007 sem ég fór að velta fyrir mér hvort ekki væri rétt að fjalla um þessa atburði í leikverki fyrir börn. Á þeim tíma fannst mér við Íslendingar vera svo sjálfumglaðir og finnast við svo ósnertanlegir að mér þótti við hæfi að rifja upp þennan hluta sögu okkar til áminningar um eðli þess lands sem við byggjum og hversu allt getur umturnast á einu andartaki.
Síðan kom hrunið 2008 og þá fengu þessir atburðir nýja vídd. Hægt var að spegla margt úr þeim manngerðu hamförum í sögunni af náttúruhamförum 18. aldarinnar, bæði hvernig almenningur var grátt leikinn og eins misjöfn viðbrögð þeirra sem völdin hafa. Enn bættist síðan nýtt sjónarhorn við þegar fór að gjósa í Eyjafjallajökli 2010. Allt í einu höfðu allir mjög skýra mynd af því hvernig öskufall getur lamað samfélagið og hversu varnarlaus við erum gagnvart slíkum hamförum.
En eftir því sem ég fór að kynna mér sögu Skaftárelda og móðuharðinda betur komst ég ekki hjá því að sökkva mér niður í hin stórmerkilegu skrif séra Jóns Steingrímssonar, bæði ævisögu hans og Eldritið. Það varð til þess að mér fannst ég verða að gera sérstaka sýningu um hann, eldklerkinn sjálfan. Þar með var komin sú hugmynd að vinna annars vegar verk fyrir fullorðna sem fjallaði um Jón Steingrímsson og Skaftárelda og hins vegar verk fyrir börn þar sem þessir sömu atburðir væru skoðaðir frá sjónarhorni barns. Við frumsýndum síðan Eldklerkinn haustið 2013 við góðar undirtektir og sýndum nokkuð víða. Um mitt ár 2014 hófum við síðan undirbúning að uppsetningu Eldbarnsins, en þá gerist það að það fer að gjósa í Holuhrauni, sem bætti enn nýju sjónarhorni við.
Á leikhús að vera pólitískt, jafnvel fyrir börn?
Það má ef til vill svara þessu með því að spyrja hvað sé átt við þegar talað er um pólitík. Erum við ekki alltaf pólitísk þegar við tökum afstöðu til þess hvernig við viljum að það samfélag sem við búum við sé byggt upp og þegar við höfum skoðanir á hvernig við eigum að koma fram hvert við annað?
Leikhús, hvort sem það er fyrir börn eða fullorðna, á að vera óhrætt við að fjalla um alla þætti mannlífsins Það á að hjálpa okkur að staðsetja okkur í tilverunni um leið og það veltir við steinum og fær okkur til að spyrja spurninga. Hins vegar á leikhús hvorki að vera á einn veg eða annan, það á að vera alls konar alveg eins og mannlífið.
Hvernig blasir framtíðin við Möguleikhúsinu? Önnur 25 ár?
Framtíðin er óráðin. Í augnablikinu get ég ekki svarað því hvort Möguleikhúsinu takist að halda lífi út árið, hvað þá næsta aldarfjórðunginn. Auðvitað vona ég að við höldum áfram og helst vildi ég geta séð merkinu haldið á lofti um ókomin ár.
Við erum enn að sýna yfir hundrað leiksýningar ár hvert um land allt og finnum að áhugi áhorfenda og þörfin fyrir svona leikhús er söm og fyrr. Reynslan kennir mér þó að vera hæfilega bjartsýnn. Ég tel fullreynt að áhugi sé hjá opinberum aðilum að styðja svo við rekstur sjálfstæðs barnaleikhúss að hægt verði að reka það til frambúðar á þeim forsendum.
Þetta snýst því um hversu lengi maður sjálfur hefur úthald og er tilbúinn að lifa frá degi til dags í stöðugri óvissu um framhaldið. En meðan áhuginn er til staðar, þráin til sköpunar er söm og fæturnir bera mann milli staða reikna ég með að reynt verði til þrautar að halda áfram.