Júlíus Blómkvist Friðriksson skrifar:
Geðhvarfasýki er merkilegt fyrirbæri. Markmið þessa pistils er ekki að fá vorkunn eða hjálp heldur einfaldlega að setja fram fræðslu um hvað virkilega felst í sýkinni frá mínu sjónarhorni.
Ég man eftir því þegar Högni, forsprakki Hjaltalín, steig fram á sjónarsviðið árið 2012 með frásögn af veikindum sínum og hvernig þau höfðu haft áhrif á líf hans. Mér þótti sú grein nokkuð góð og veitti mér innblástur. Ég var þá staddur á geðdeild FSA, tiltölulega nýkominn með einhvers konar greiningu en ég fékk ekki staðfestingu á geðhvarfasýkinni fyrr en sumarið 2013 þegar ég upplifði mitt fyrsta alvöru maníukast.
Ég hef lengi haldið því fram í mikilli einföldun að geðhvarfasýki virki eins og stækkunargler á gervallt tilfinningarrófið. Allt yrði einhvern veginn ýktara og ofsafengnara. En ég hef komist að því með tímanum að það er svo miklu, miklu meira sem gerist.
Ég var að vinna sem sundlaugarvörður á Steinsstöðum í Tungusveit, Skagafirði, hjá föður mínum sem rekur ferðaþjónustu þar. Ég hafði eytt mörgum mánuðum í að vinna mig hægt og rólega upp úr gífurlegri niðursveiflu og virkilega ónýtu sjálfsáliti, vanvirkni á hæsta stigi, eins og geðlækna- og sálfræðidúóið mitt sagði á sínum tíma „Þetta er svipað eins og maður sé að synda um í seigfljótandi sýrópi.“ Þ.e.a.s. þunglyndið.
Ég er rosaleg útivistartýpa en í um það bil ár hafði ég ekki hreyft mig neitt að ráði. Mér leið eins og gamlingja. Bæði síþreyttur og stirður alls staðar eftir að hafa farið frá því að hreyfa mig rosalega mikið, (reyna við heimsmet í planka og fara reglulega í ræktina) yfir í það að gera ekki neitt.
Mér fannst endilega að ég gæti ekki lagfært hlutina, að ég gæti ekki komið mér aftur í form. Framtíðin var gjörsamlega vonlaus, en einn daginn rann það upp fyrir mér að eitt ár væri ekkert sérstaklega langur tími og ég gæti, án efa, komið mér upp. Það tæki bara tíma. Ég fór aftur að æfa, byrjaði á armbeygjum, svo planka, svo upphífingum og loks bættist sund/hlaup við.
Þá fór eitthvað að gerast í huga mér, lífið varð bjartara, ég hafði tilgang, ég hafði engu að tapa. Allir vegir virtust opnir! Ég fór að tala meira við ferðamennina sem gistu á tjaldstæðinu eða fóru í sund. Ég byrjaði meira að segja að reykja! Þvílíkur uppreisnarseggur sem mér fannst ég vera. Á þessu stigi gat ég látið út úr mér allt sem mér datt í hug og að mér fannst kom ég orðunum vel frá mér, ég var skiljanlegur og ef til vill skýrari en ég hafði nokkurn tímann verið.
En smám saman fór pabbi að hafa áhyggjur af mér, hann skildi ekki þessa rosalegu jákvæðni sem geislaði frá mér, talgleði og framkvæmdaæði. Honum hefur jafnvel þótt þetta frekar ógnvænlegt hvernig ég lét, vegna þess að hann skildi ekki alveg hvað var raunverulega að gerast.
Ég hafði aldrei verið í alvöru sambandi áður og miðað við aðstæður þá var ég í nokkuð góðum gír. Einn daginn kom gullfalleg kona í sund til mín, hún einfaldlega geislaði frá sér einhverju sem ég hafði ekki fundið fyrir áður. Henni yrði ég að kynnast. Hún borgar sig inn og skellir sér í heita pottinn. Á meðan hún var inni í klefa að gera sig til fyrir sundið rennur upp fyrir mér að ég megi einfaldlega ekki missa af þessu, það var eitthvað svo ofboðslega sérstakt við hana, eitthvað eldheitt.
Ég tek sjænaðan zippókveikjara upp úr vasanum og kveiki mér í rettu, set á mig mitt besta andlit og spjalla við hana. Við enduðum með að spjalla í heila tvo tíma og eftir að hún fór þá gerðist eitthvað djúpt innra með mér. Hugurinn fór á flug, jákvæðnin alveg í botni og framkvæmdagleðin margfaldaðist. Mér leið eins og ég hefði allt í einu ríkari ástæðu til þess að lifa lífinu með sómasamlegum hætti aftur, loksins gat ég séð lengra fram á við í stað mistaka fortíðarinnar.
Ég blés í mig kjark til þess að finna hana í símaskránni, ég einfaldlega varð að tala við hana aftur, hitta hana, ég varð að fá meira! – Við spjölluðum saman í síma og byrjuðum saman eftir einhvern tíma. Hún átti tvær dætur þannig að á þeim tímapunkti var eðlilegasta leiðin að gerast stjúpforeldri.
Eftir þetta hélt hugurinn áfram að leita til skýja. Ég ætlaði að læra þýsku, lesa 20 bækur á stuttum tíma, fara til Reykjavíkur, skipta um banka og flytja að heiman, t.d. til Ólafsfjarðar. Það var sumt sem ég náði að framkvæma en flest fór inn á milli þilja eða gleymdist jafnvel. Ég svaf ekki í 2–3 daga, borðaði rosalega mikið og var með rosalega stórar og miklar hugmyndir.
Það sem ég gleymi næstum því að nefna er þegar ég var svona hátt uppi í mínum eigin draumaturni, með öll plön á hreinu, hvað ég ætlaði nákvæmlega að gera, þá leit það út fyrir öðrum eins og ég væri jafnvel kolklikkaður. Ég áttaði mig á sjálfur hvert stefndi þannig að ég fór aftur inn á FSA, ekki í neyðarinnlögn í þetta skiptið reyndar, heldur til þess að vinna að því að skilja þá greiningu sem ég fékk svo í hendurnar. Hvað er það að vera með geðhvörf?
Eftir þetta fór ég á lyf og lífið hélt áfram á þokkalega góðum veg. Ég komst að því hvað það þýðir að vera kominn með „opinbera“ greiningu. Fordómar fólks spretta verulega hratt upp. Það verður hrætt við fyrirbærið, reitt og/eða afskrifar málið vegna vanþekkingar. Til dæmis eins og staðan er í dag þá er fræðslan um andleg veikindi ekkert rosalega góð, hvern talar maður við ef maður vill vita meira um svona eldfimt mál, sem geðheilbrigði er, síðast en ekki síst fólk af „gamla“ skólanum sem hefur ekki hugmynd hvað það almennilega er.
Áður fyrr voru geðvandamál kölluð hreinn og klár aumingjaskapur en núna erum við með alls konar greiningar og dót sem segir okkur aðeins betur hvað sé að ske með sálina/hugann/heilann, hvernig svo sem maður vill orða það. Að vera talinn geðveikur var/er sums staðar talið skemma mannorð einstaklings eða heillar fjölskyldu. Þar af leiðandi var slíkt jafnvel þaggað niður.
Nú eftir að hafa prófað ýmislegt, flutt að heiman, verið stjúppabbi, upplifað fjölskyldulíf, sambandsslit, prófað ný lyf til að viðhalda einhvers konar jafnvægi og síðast en ekki síst blessað geðheilbrigðiskerfið sem hefur ekki staðið sterkum fótum til lengri tíma, þá er ég handviss um að við getum gert miklu betur.
Saman, hönd í hönd, getum við skapað samfélag sem útskúfar ekki einstaklinga vegna sjúkdóma eða veikinda. Með fræðslu um geðsjúkdóma þarf að vinna gegn fordómum um þá, bæði í skólum og úti í samfélaginu. Ég vona að þessi pistill hafi verið skref í rétta átt.
Takk fyrir!