Benedikt Sigurðarson skrifar:
Bótavæðing almenna húsnæðismarkaðarins er umdeilanleg og getur verið kostnaðarhvetjandi þar sem markaðsaðhald og samkeppni skortir.
Í Danmörku og Svíþjóð og fleiri Evrópulöndum hefur virkt húsnæðisbótakerfi verið við lýði lengi. Slíkt kerfi hefur í þeim löndum átt þátt í að viðhalda stöðugleika á húsnæðismarkaði. Þar er markaður regúleraður og undir eftirlit – stór félög almennings leita hámarkshagkvæmni í byggingum og rekstri og spákaupmennska og leiguhark er lítið vandamál.
Hérlendis er engum slíkum stöðugleika til að dreifa um langt skeið; byggingarkostnaður rýkur hér upp um leið og rýmkast á markaði. Húsaleigubætur sem greiddar eru til leigjenda á almennum markaði og uppsprengdum eru því ekki til að skapa stöðugleika – sennilega þvert á móti – og virka miklu frekar til að viðhalda verðbólgu á leigumarkaði.
Sama er að segja með vaxtabætur sem tengdar eru tekjum – að þær eru einkum líklegar til að auðvelda fólki að standa undir okurvöxtum. Lífeyrissjóðir verkalýðshreyfingarinnar hafa ruglað dómgreind forystufólks stéttarfélaga sem nú hrópa einkum á auknar bætur og niðurgreiðslur frá ríkinu – en sjá ekki þversögnina og hagsmunaárekstrana í starfsemi launþegahreyfingar lífeyrissjóðarekenda.
Bótavæðing er alltaf að einhverju marki kostnaðarhvetjandi og þar sem ekki er regúleraður markaður og samkeppni eða virkt markaðsaðhald umfangsmikils not-for-profit markaðar þá er slík áhersla býsna háskaleg.
Húsnæðisbætur í íslenskum markaðsveruleika hafa fyrst og fremst orðið að réttætingu á ríkisverndaðri verðtryggingu og vaxtaokri – og hafa raunverulega gengið beint til braskaranna og lífeyrisjóðanna.
Mikilvægt er að snúa hér við blaðinu; leggja alla áherslu á kostnaðarlækkandi aðgerðir sem koma öllum til góða. Lægra lóðaverð með ívilnandi frestun til almannafélaga – kemur öllum til góða. Sameiginlegt átak til að auka hagkvæmni í byggingum – með útboðum, raðsmíði og innkaupasamstarfi systurfélaga almennings gæti komið fram sem 12-20% lækkun á byggingarkostnaði.
Aukinn sveigjanleiki í byggingarreglugerð með ódýrari íbúðum og minni séreignarhluta í fjölbýli mun skila sér til allra í formi aukins valfrelsis og stóraukinni fjölgun þeirra sem njóta húsnæðisöryggis. Til að slíkt verði raunveruleiki þarf að byggja verulegan fjölda íbúða fyrir stúdenta og eldri borgara.
Sé litið til nýlegra breytinga á Sænskum byggingarreglugerður þá áætla þeir að unnt verði að byggja 35-40% minni öríbúðir sem verða þá ca 25% ódýrari og aukinn sveigjanleiki í „hópaíbúðum“ með þjónustaðri sameign lækkar stofnkostnaðinn einnig verulega. Af þessu má hiklaust læra og laga okkar reglur að því.
Beinir stofnstyrkir til að minnka lánsfjárþörf almennra íbúða fyrir fátækt fólk eru skilvirkara úrræði heldur en hækkaðar húsnæðisbætur.
Til skemmri tíma væri málefnalegt fyrir ríkisvaldið að skilyrða greiðslu húsnæðisbóta við það að leigu- og vaxtagreiðslur gengju til félaga sem rekin eru án hagnaðarkröfu. Ríkisvaldið á alls ekki að nota skattfé til að niðurgreiða okurvexti og ránsleigu og viðhalda með því ósjálfbærum ávöxtunarkröfum braskara og lífeyrissjóða.
Hér er ekki virk samkeppni í fjármálamarkaði og neytendaréttur er afar veikur. Þess vegna má hiklaust halda því fram að íhlutandi milliganga ríkisins um hagkvæma fjármögnun íbúðarhúsnæðis sé skynsamleg og í almannaþágu. Slíkt má gera með því t.d. að leggja skyldusparnað á sjóðsöfnun lífeyrissjóðanna og ríkið endurlánar það fé með raunsæjum kjörum – verðtryggt án vaxtaálags – til opinna félaga almennings sem rekin eru án hagnaðarkröfu (sjálfseignarfélög/samvinnufélög).
Þannig mundi draga örlítið úr fjárfestingarspennu og hlutabréfaverðbólgu með því að einhverjir milljarðar væru teknir út fyrir sviga og um leið mundi skapast markaðsaðhald þar sem lækkandi raunkostnaður við byggingu hóflegra íbúða slægi á verðbóluna sem komin er af stað í kring um Höfuðborgarmiðjuna.
Ljósmynd eftir Bjørn Giesenbauer Flickr