Í dag kemur út bókin (Esenis tesenis tera) Viðrini veit ég mig vera – Megas og dauðasyndirnar eftir Óttar Guðmundsson geðlækni, Það er Skrudda sem gefur út. Í bókinni er fjallað um líf og list Magnúsar Þórs Jónssonar, Megasar. Á bókarkápu segir m.a.:
„Í bókinni er æviferill Megasar rakinn og verk hans skoðuð. Óttar veltir því fyrir sér hvað mótaði Megas og hvernig skáldið hefur sett mark sitt á samtíð sína. Hann fjallar um helstu viðfangsefni Megasar, mannlegan breyskleika og dauðasyndirnar sjö sem leika stórt hlutverk í lífi hans og verkum.“
Image may be NSFW.
Clik here to view.
Kvennablaðið birtir hér valda kafla úr bókinni:
Áhugamál og áhrifavaldar
„Magnús var óvenjulegt barn sem lifði á mörkum svefnóra og veruleika. Hann átti það til að fara í draumkennt ástand, missa þráðinn og einbeita sér að óraunveruleikanum. Þessu deildi hann ekki með neinum heldur átti það til að hverfa inn í sjálfan sig.
Magnús var snemma bráðger og teiknaði mikið sem barn. Þetta vakti sérstaka aðdáun móður hans sem þótti mikið til um listræna hæfileika hans. Annað áhugamál hans var seinni heimsstyrjöldin sem reyndar hefur heillað hann alla ævi. Magnús las allt sem hann komst yfir um stríðið og lifði sig af ástríðu inn í hildarleikinn. Hann fékk snemma áhuga á tónlist og lærði að skrifa niður nótur á eigin myndlistarforsendum. Nótnalínur ásamt nótum urðu að myndverki og skyndilega áttaði hann sig á þýðingu alls þessa og las eftir það nótur áður en hann fór að spila á hljóðfæri.
Hann reyndi að læra á píanó en var hyskinn og nennti ekki að æfa sig en var þeim mun meira í teoríunni og nótnalestri. Það var mun skemmtilegra að lesa Bach hljóðlaust en að spila eftir hann. Þegar foreldrarnir inntu kennarann eftir því hvernig gengi, sagði hann að kannski væri hægt að gera úr snáðanum sæmilegan stjórnanda. Magnús var sönglandi dægurlög öllum stundum, fjölskyldunni til mikillar skemmtunar vegna þess að hann ruglaði textunum saman í sífellu.
Helstu áhrifavaldar æskuáranna voru þeir Halldór Laxness og Elvis Presley. Skáldið heillaði með öllu sínu mikla orðaflóði og tónlistarmaðurinn með galdraþulum sínum. Elvis gæddi þulurnar lífi með rödd sinni og túlkun og orðaflaumur Laxness töfraði á kynngimagnaðan hátt. Hann innrætti drengnum mælsku og orðskrúð en jafnframt hnitmiðaða hugsun. Magnús hlustaði á Laxness lesa Gerplu í útvarpið og fylgdist með bókinni á prenti. Hann hjó eftir því að Halldór átti það til að notast við önnur orð í upplestrinum en stóðu í bókinni. Stundum var eins og annað orð bara kæmi upp í hugann og hann léti það flakka. Drengurinn lærði á performansinn sem lýtur eigin lögum þar sem hægt er að breyta texta og leika sér með hið skrifaða orð og betrumbæta það. Löngu seinna komst hann að raun um að þessi tilbrigði Laxness við eigin texta voru úthugsuð og skipulögð en ekki hugdetta andartaksins. Þetta kenndi Magnúsi að vera ófeiminn við að leika sér að eigin hugmyndum og láta ekki loka sig í fangelsi formsins.
Þegar Magnús var 10–11 ára komst Elvis Presley á tindinn og varð heimsþekktur. Presley var sveitastrákur sem sigraði heiminn og glæsileg fyrirmynd sem allir hneigðu sig fyrir í auðmýkt. Laxness og Elvis voru helgir menn þótt ekki væru þeir líkir. HL og EP gera samanlagt HELP svo að hjálpin kom úr tveimur áttum. Það var mikil hreyfing á hverju orði hjá Presley þar sem hljóð og formúlur skiptu meira máli en uppbyggðar setningar. Hann var kominn af undirmálsfólki, menntunarlaus vörubílstjóri sem komst í sviðsljósið og varð aðalmaðurinn. Sigrar Elvis voru fyrirheit um betri heim.
Einar Már, bróðir, fór að læra á píanó og iðkaði námið af stakri kostgæfni. Magnús hélt áfram að velta fyrir sér nótum og möguleikum þeirra áður en hann fór að spila á hljóðfæri. Hann samdi einfaldan menúett í nótnabókina sína samkvæmt formúlunni en Einar var að læra menúetta eftir Bach og rytminn var auðþekktur. Honum þótti það svo merkilegt að litli bróðir skyldi geta samið tónlist af þessu tagi að hann fór með þetta til kennarans og sýndi honum. Kennarinn renndi augum yfir nóturnar, spilaði lagið og sagði: „Nei, þetta hefði Mozart getað gert svona 5 ára!“ Svo flutti Einar Magnúsi þessi tíðindi. Hann hugsaði með sér: „Nú, Mozart hefði getað gert þetta fimm ára, ég er tólf ára, það er bara sjö ára munur. Ef ég verð fjörutíu og fjögurra ára þá verð ég jafnstór Mozart. Bara sjö árum á eftir honum.“
Smám saman jókst áhuginn á öðrum tónlistarmönnum. Reyndar kom tímabil tónlistarládeyðu þegar Elvis fór til að gegna herþjónustu í Þýskalandi. Um sama leyti var Chuck Berry lentur í fangelsi fyrir að flytja ólögráða stúlku með sér yfir fylkismörk, Jerry Lee Lewis hafði verið flautaður út af eftir að hann giftist 13 ára frænku sinni, Little Richard var orðinn trúarofstækismaður, Fats Domino helgaði sig heimilislífinu, Bill Hailey var tónlistarlega löngu dauður. Það var bara sæta og óspennandi liðið sem eftir stóð.
Elvis kom aftur heim úr hernum og gaf út fjölskylduvæna tónlist og hrapaði um tíma af stjörnuhimni Magnúsar. Þegar Bítlarnir komu var hann lengi að hlaupa upp í þann vagn. Fljótlega gat hann þó ekki neitað því að þetta voru bitastæðir hlutir, fyrst með Bítlum síðan með Rolling Stones. En hann tregðaðist við og bókmenntirnar höfðu náð tökum á honum. Hann fann textunum það til foráttu að í fæstum tilfellum næðu þeir nauðsynlegri dýpt. Þessi tónlist var ekki full af galdraþulum eins og alvöru rokkmúsík átti að vera. Smám saman fór hann þó að leggja við hlustir enda var annað ekki hægt. Rolling Stones og Beatles voru nýlunda og tónlist þeirra greip Magnús eins og aðra.
Hann fór að hlusta á Bob Dylan en trúði því bara ekki að þessi varalitaði, brilljantíngreiddi silkiskyrtugaur hefði samið þessa texta. Eitthvert ljóðskáld með óframbærilegt útlit hlaut að semja fyrir hann. Þetta var bara auglýsingabrella. Smám saman fór hann að hlusta á eldri plötur og átta sig á þróuninni hjá Dylan. Æ síðan hafa þeir Magnús og Dylan fylgst að í tónlistinni enda veit ég ekki um nokkurn mann annan en Megas sem á annað eins safn geisladiska eftir Dylan. Hann hefur gengið inn í fyrirbærið Dylan eins og hverja aðra tónlistarlega þráhyggju enda hafa þeir báðir alltaf farið sínar eigin leiðir og aldrei hlustað á gagnrýnendur sína. Dylan hefur verið í stöðugri endurnýjun og aldrei leyft sér að staðna í gömlum klisjum.
Þegar hann kom og hélt sína fyrstu tónleika í Laugardalshöll fyrir 15 árum síðan komu fram reiðir spekingar í blöðunum. Þeir voru miður sín af hneykslun vegna þess að hann spilaði ekki Hey Mr. Tambourine Man eins og hann gerði forðum. Þeir töldu sig svikna vegna þess að hann hafði þróast og þroskast en þeir ekki. Magnús hefur lært mikið af Dylan bæði hvað varðar textagerð og tónlist og sótt til hans fyrirmyndir. Aðallexían hefur þó verið sú að halda sínu striki og treysta á eigið hyggjuvit og innsæi og hlýða köllun sinni í hvívetna.“
Fyrsta platan
„Megas hafði hug á því að koma út plötu en trúði aldrei að það yrði að veruleika. Þegar hann byrjaði að syngja fyrir Fylkingarfélaga voru menn sammála um að engir útgefendur fengjust til að gefa út þessa tónlist. Sumir vildu reyndar láta Rússa gefa út plötu með Megasi enda áttu menn inni eina pressun hjá þeim. Sóleyjarkvæði var framleidd af Rússum á þeirra kostnað svo að mönnum fannst við hæfi að þeir gæfu Megas út líka en af því varð ekki.
Megas var farinn að yrkja mikið og búinn að finna þær fyrirmyndir sem áttu eftir að fylgja honum næstu áratugina. Hann dáðist að Beckett, Burroughs, James Joyce, Lewis Carroll og Kafka og ekki hvað síst markgreifanum de Sade sem hann hafði að nokkru leyti kynnt sér sérstaklega. Skáldskapur hans ber þessum áhrifum gott vitni. Oftar en ekki orti hann um endalausa leit mannsins að einhverju sem ekki er til eða eltingaleik við blekkinguna. Margar hetjur Megasar bíða allt sitt líf eftir einhverju sem aldrei kemur. Hann hafði áhuga á íslenskum dægurlagatextum og öðrum tækifæriskveðskap sem hann átti eftir að skrumskæla og stæla. Ekki má heldur gleyma séra Hallgrími Péturssyni og Stefáni Ólafssyni sem höfðu áhrif á ljóðlist Megasar.
Námsmannanýlendan í Ósló var frjósamur jarðvegur fyrir bundið mál og tónlist Megasar. Menn voru heillaðir af sænskum vísnasöngvurum eins og Fred Åkerström og Cornelis Vreeswijk og fleirum og sáu í Megasi íslenska vonarstjörnu af ámóta kalíberi. Menn töldu brýnt að koma tónlistinni hans út á plötu en lítið gerðist fyrr en Steingrímur Gunnarsson kom og fann músíkanta, tvo gítarleikara, annar að læra arkitektúr, hinn í tannlækningum, og æfingastúdíó og þá var hægt að byrja. Steingrímur var þekktur hægri maður og mjög drífandi. Vinstra liðið var fullt áhuga og talaði mikið en kom engu í verk. Þeir voru ekki búnir að halda fund um málið þegar hann var búinn að útvega hljóðfæraleikara og stúdíó. Þeir voru Inge Rolland (þverflauta), Tore Tambs-Lyche (hljómgítar og kontrabassi), og Öivind Ekman Jensen (hljómgítar). Megas valdi lög sem voru stutt og melódísk en sleppti öllum langhundum. Þessum ungu Norðmönnum fundust lögin merkileg þótt þau væru einföld og sögðu að eitthvað mikilfenglegt hlyti að búa á bak við þau. Platan var tekin upp á 20 tímum sem Megasi fannst langur tími fyrir plötu sem var ekki nema 40 mínútur að lengd. Stúdentafélögin í Noregi skyldu bera kostnaðinn sem reyndar var ekki mikill. Safnað var áskriftum að plötunni bæði í Noregi og hér heima.
Á ýmsu gekk í byrjun. Í fyrstu sendingunni hafði norskt heimatrúboðspopp blandast saman við tónlist Megasar. Honum fannst því platan hafa breyst þegar hann setti hana á fóninn, bæði rödd og innihald. Eftir þessi mistök í pökkun og flokkun fór nokkur tími í að leiðrétta málið svo að platan kom ekki fullgerð fyrr en um haustið án plötuumslags.
Megas samdi við Kassagerðina og hannaði allan umbúning plötunnar. Jón Gunnarsson málvísindamaður skrifaði textann á umslagið, Haraldur S. Blöndal tók myndir. Megas stillti sér upp fyrir framan hlandhúsið við Hegningarhúsið við Skólavörðustíg, við Hallgrímskirkju og styttuna af Jónasi Hallgrímssyni. Þetta var í engum takti við tíðarandann vegna þess að aðrir tónlistarmenn létu taka fallegar myndir af sér við Tjörnina en þarna var valin önnur nálgun. Þessi staðsetning var ákveðin stefnuyfirlýsing. „Ég á ætt mína og óðul á þessu pissúari en ekki með elítunni í sólskini á Austurvelli,“ sagði Megas sjálfur.
Platan var gefin út í 600 eintökum sem seldust upp í Bóksölu stúdenta þrátt fyrir fremur neikvæða gagnrýni. Hún bar einfaldlega nafnið Megas. Fólk áttaði sig strax á því að platan var einstök og yrði fljótlega ófáanleg, enda létu margir þau orð falla að hún yrði „raritet“ og myndi hverfa af markaðnum og aldrei sjást framar.“
Gagnrýni og viðtökur
„Frægasti dómurinn var skrifaður af Ómari Valdimarssyni blaðamanni. Honum fannst platan svo leiðinleg að hann varð að gera leikfimisæfingar jafnframt hlustuninni til að halda sér vakandi. Hann hnýtti jafnframt í stúdentafélögin í Noregi fyrir að fjármagna plötuna og sagði námsmenn ekki geta kvartað undan blankheitum úr því að þeir settu pening í svona rugl. Hann segir að engin músík fyrirfinnist á plötunni og Megas sé ekki söngvari fyrir fimmaura og auk þess blæstur á máli. Lögin eru því ekki lög og Megas hvæsir textunum í takt. Aftur á móti bregður fyrir laglegum hljóðfæraleik. Ómari finnst illa farið með pappírinn sem textarnir eru prentaðir á. Hann leggur til að LÍN kaupi upplagið af plötunni og gefi hana íslenskum stúdentum í Noregi.
Haukur Ingibergsson á Mogganum sagði Megas stæla Bob Dylan bæði í söng og textum. Þessi dómur var fremur neikvæður og bar vott um litla hrifningu Hauks. Í uppgjöri plötuársins 1972 segir hann um þjóðlagaplötur, „auk þess má þar nefna furðulega plötu frá manni nokkrum sem kallar sig Megas“. Þjóðviljinn var með nokkuð jákvæðar umsagnir um plötuna en enga eiginlega gagnrýni. Opinber umræða um plötuna var neikvæð en henni var vel tekið af stúdentum og námsfólki.“
Ríkisútvarpið
„Á þessum árum var einungis ein útvarpsstöð í landinu og ein rás. Allir músíkantar reyndu sitt ýtrasta til að koma plötum sínum í spilun hjá útvarpinu. Einstakir þáttastjórnendur gátu skipt sköpum fyrir framgang eða fall hljómplatna á markaðnum.
Platan Megas var fyrst spiluð í útvarpinu um verslunarmannahelgina 1972. Henni var rennt í gegn með þeim ummælum að sennilega myndi hún aldrei heyrast aftur á þeim vettvangi. Stuttu eftir útkomu plötunnar fór Megas upp í útvarp til að fá spilun í morgunútvarpinu. Jón Múli Árnason tók á móti plötunni en sagðist ekki geta spilað hana fyrr en hann hefði kynnt sér textana. Svo fór platan að heyrast nokkuð stopult en var eftir nokkra hríð bönnuð algjörlega.
Tónlistarráð útvarpsins hélt neyðarfund í nóvember eftir að dagskrárgerðarmaður spilaði lagið Blómalandið, þar sem minnst er á kaupmennina Silla og Valda, þegar Sigurliði Kristjánsson (Silli) var nýdáinn og stóð enn uppi. Menn vöknuðu upp við vondan draum og samþykktu að gera plötuna óaðgengilega með öllu og spila hana aldrei meir. Bæði söngur og textar þóttu bæði óþrifalegir og dónalegir. Eftir þetta var tónlistardeildinni í nöp við Megas. Margt lagðist á eitt. Popparar voru almennt ekki viðurkenndir og textar hans þóttu ósæmilegir. Þrátt fyrir þetta hljómuðu sum lögin stöku sinnum í útvarpinu fyrir tilverknað manna sem létu ekki segja sér fyrir verkum. Þetta bann varð þó Megasi til framdráttar enda þótti fínt að vera bannaður í útvarpi vegna samfélagslegra skoðana.“