Þetta ávarp var flutt 4. október 2013 á ráðstefnu Hjallastefnunnar í Hörpu.
Kæru vinir og vinkonur,
Mig langar til að nota tækifærið og tala um foreldrahlutverkið og hversu oft það hefur vafist fyrir mér. Mér finnast foreldrar eiginlega vera í veikasta stéttarfélagi sem um getur og hef af því töluverðar áhyggjur. Við foreldrar erum alltof lítið meðvituð um það hver áhrif við gætum, ef við bara þyrðum, haft á skólakerfið í heild sinni.
Mér finnst við hafa látið yfir okkur ganga að skólar séu með ákveðnu sniði, að námsefni sé gamalt og úrsérgengið, að námsumhverfi sé ósveigjanlegt, að skóli sé óumbreytanlegur.
Við höfum líka með tímanum farið að trúa að við höfum hvorki þekkingu né vit til að hafa áhrif þar á. Við höfum fallist á að skóli sé sérfræðingasamfélag sem hefur umsýslu með börnum og foreldrum sé hollast að halda sig utandyra.
Kennarar í hinu almenna skólakerfi kvarta yfir slælegri þátttöku foreldra á foreldrafundum og ég spyr mig afhverju það er. Ég held það sé að hluta til vegna þess að skólar kalla ekki eftir raunverulegri samvinnu foreldra og skóla umfram það sem snertir hegðun og frammistöðu nemenda og framlag við skemmtanir. Hvað innviði skólans varðar, uppbyggingu, starf og námsefni er í rauninni ekki óskað eftir neinni þáttöku eða hugmyndum frá foreldrum.
Ein af ástæðum þess hversu mér fannst ég vanmáttug sem foreldri – og þá sérstaklega með eldri dætur mínar – var kannski sú að þegar ég fór með þá elstu á leikskóla upplifði ég að mér fannst einhverja vandlætingu. Míns álits var ekki krafist á nokkrum hlut utan að fylla út eyðublöð sem staðfestu að hún hefði ekki ofnæmi fyrir neinum fæðutegundum, hversu lengi hún hefði vistun o.s.frv.
Ég hlaut tiltal fyrir að mæta ekki með tveggja ára barn alltaf á sama tíma vegna þess að það riðlaði skólastarfinu, þó voru morgnar oft þeir tímar sem ég gat starfsins vegna einna helst notið samvista við barnið. Til mín var talað af kurteislegu yfirlæti og ég fékk að heyra það að kannski væri barninu gott að dveljast skemur í skólanum síðdegis en raun bar vitni. Þetta var auðvitað ekki það sem ég vildi heyra og undan sveið. Ung einstæð móðir og bullandi karríeristi. Uppskeran var samviskubit sem ekki sér fyrir endann á. En nóg um það.
Þegar við komum til Íslands eftir sjö ára búsetu í Bandaríkjunum og með tvö ný lítil börn í farteskinu áttum við ekki innangengt í Leikskóla Reykjavíkur. Okkur bauðst að setja Ameríkanana litlu í skiptinemaprógramm Hjallastefnunnar á Laufásborg. Þar er yngsta barnið okkar hann Steini enn en systir hans Júlía er nú nemandi í Barnaskóla Reykjavíkur. Dætur okkar eldri eru tvær, önnur í grunnskóla í Reykjavík og sú elsta er í menntaskólanámi hér en les að mestu utanskóla.
Að fá inni fyrir börnin í Laufásborg var eins og finna fyrirheitna landið. Við höfðum rambað á hjarta í samfélaginu sem var með skrefum sínum að vinna að betra samfélagi öllum til handa. Þar sem fólk talar af virðingu og sanngirni hvert við annað, þar sem hlýjan og ástúðin skín af starfsfólkinu, þar sem maður finnur að manni sem foreldri er treyst, að álit manns er metið og það sem mest um vert, ég get leitað ráða og finnst ég vera að tala við jafningja sem bera hag barnsins míns fyrir brjósti og telja ekki eftir sér að leiðbeina án yfirlætis.
Það er líka eftirtektarvert að með einhverjum undraverðum hætti virðast kennararnir á Laufásborg sem ég þekki nú betur en kennarana í barnaskólanum enn sem komið er vera hamingjusamir í vinnunni. Kappsamir og það lítur út fyrir það að starfsfólkið fái að njóta sín í starfi. Leggja sín lóð á vogarskálarnar og hafa mótandi áhrif á skólastarfið allt. Í skólanum fer fram raunveruleg samvinna. Samvinna á milli foreldra og nemenda og starfsliðs. Þó styrk hönd Margrétar Pálu sé óneitanlega yfir öllu hefur henni tekist að vera hin ákjósanlegasti yfirmaður. Yfirmaður sem ekki drottnar heldur treystir og hvetur. Margrét Pála er byltingarmanneskja. Þannig fólk verður aldrei óumdeilt. Byltingarfólk veltir við steinum, býr til nýhugsun, talar umbúðalaust, stendur af sér mótlæti, því það hefur hugsjónir og getu til verka sem breyta samfélagi og skoðunum fólks.
Undir stefnu Hjallastefnunnar er unnið skólastarf sem ekki er steypt í stein. Vaxandi skóli. Skóli sem getur lagað sig að nemendum, tækni og framþróun umhverfisins. Skóli sem er sjálfur að læra. Hvað er eðli náms? Uppgötvun.
Skóli sem heldur því fram að öll börn séu sérþarfabörn. Heyriði, hvað þetta er sjálfsagður hlutur þegar það er sagt upphátt? Sérþarfabörn!
Erum við ekki öll sérþarfabörn? Hefðuð þið ekki viljað að einhver hefði komið auga á hæfileika ykkar þegar þið voruð börn og að ykkur hefði gefist kostur á að þroska þá með ykkur umfram aðra hluti sem kannski voru ykkur bara alls ekki til gagns? Að þið hefðu fengið hvatningu í hverju skrefi, væruð kölluð snillingar! og þið hefðuð haft vissu um að ef eitthvað misfærist þá myndi heyrast: Það gengur bara betur næst! Það er nefnilega í mistökunum sem galdurinn fæðist, þú þarft að læra að meta mistökin í þeirri vissu að á endanum takist þér ætlunarverk þitt.
Samræmd próf af öllu tagi virðast einkum til þess fallin að láta nemendur gera villur og virðast reyndar samin með það sérstaklega í huga og þær villur eru dýrkeyptar í okkar samfélagi. Við framleiðum með samræmdum prófum tapara að ósekju og erum engu nær um þarfir þeirra eða getu. Því enginn segir við nemanda sem fellur á samræmdum prófum í lok grunnskólans: Það gengur bara betur næst.
Jensa kennari á Laufásborg sagði frá því á einum foreldrafundi að hún hefði verið ósátt við námsefni sonar síns og færði fyrir því sterk rök. Hún var að tryggja áframhaldandi áhuga drengsins á viðfangsefninu og vissi að það skipti sköpum hvað barnið væri að fást við. Hún hafði gengið á fund kennara og komið með tillögur að öðru námsefni sem hentaði syni hennar betur og eftir tölvert karp hefði fengið það í gegn.
Ég hlustaði á hana segja frá þessu eins og hún hefði fundið upp ljósaperuna!
Veturinn áður hafði 12 ára dóttir mín sem er tvítyngd haft lítið fyrir stafni í enskutímum og var gjarnan send á bókasafnið. Hún hafði ekkert við að vera og HÚN, ekki við, hafði margoft farið fram á það við kennarann sinn á fá eitthvað að gera en á það var ekki hlustað. Við höfðum viðrað þetta á foreldafundi en ekki haft nægilega eftirfylgju með orðum okkar … sjálfsmatið aftur … til að eitthvað væri gert.
Ég komst að því síðsumars að svipað var ástatt um fleiri börn í sama skóla og eftir nokkur bréfaskrif foreldra og samtal við umsjónarkennara hefur það verið fengið í gegn að tvítyngd börn fá nú aðeins skárri viðfangsefni í viðkomandi skóla. Skref í framfaraátt.
Í Hjallastefnunni er því haldið á lofti að foreldrar séu sérfræðingar í sínum börnum. Auðvitað! Þetta eru svo sjálfsagðir hluti þegar það er sagt upphátt! Mig vantaði bara tiltrúna til að ég gæti gert betur!
Með þennan innblástur fá foreldrar byr undir báða vængi til að gera betur.
Við það að vera foreldri í Hjallastefnunni – sem er náttúrlega skemmtilegasta andspyrnuhreyfing landsins – hefur margt breyst á heimili okkar hjóna til hins betra hvað samskipti við börnin okkar varðar. Þetta hefur haft áhrif á framkomu okkar og framsetningu hlutanna. Við höfum fengið að gjöf raunveruleg tæki til að gera betur sem foreldrar.
Þetta hefur verið nám fyrir okkur engu síður en börnin okkar og staðfestir þá trú okkar að með tilvist Hjallastefnunnar og annarra skóla sem kjósa að fara með opnum hug, óhefðbundnar leiðir í skólamálum þá sé samfélagið á réttri leið. Í starfi með börnum hefst byltingin, þar verða leiðtogarnir til.
Við erum að lifa byltingu. Við erum þátttakendur í hægfara en markvissri byltingu. Byltingu sem er nauðsynleg til að umbylta skólamálum á Íslandi samfélaginu öllu til heilla. Sú bylting krefst þátttöku foreldra í öllum skólum landsins.