Inngangur
Í fjölmörg ár hafa Barnavernarstofu borist ábendingar um vafasamar fjölskylduaðstæður ónefnds íslensks húshalds. Í þessari skýrslu verða nokkrar þessara ábendinga skoðaðar og mun Barnaverndarnefnd taka ákvörðun um framhald málsins eftir að skýrslugerð lýkur.
Bakgrunnur foreldra
Kvartanir og ásakanir á hendur foreldrunum er hægt að finna marga áratugi aftur í tímann. M.a. eru þau sökuð um að hafa unnið sem handrukkarar, stofnað til óeirða og ofbeldis á mótmælafundum, og faðirinn jafnvel bendlaður við að hafa haldið nokkrum systkinum sínum föngnum og pyntað upp úr þeim falskar játningar á glæpum. Hefur þetta hegðunarmynstur að nokkru einkennt líf þeirra fram til okkar daga.
Bæði hafa þau ávallt sýnt vopnaburði mikinn áhuga. Svo mikinn að nokkrir sálfræðingar hafa sagt það jaðra við þráhyggju. Nú síðast voru þau sökuð um að hafa smyglað hálfsjálfvirkum skotvopnum til landsins. Aðspurð um málið sögðu foreldrarnir að þau hefðu aldrei heyrt um þessi vopn, þau væru ekki til, og að þau væru gjöf frá frændfólki í Skandinavíu.
Þó svo afbrotaferill og alræmi foreldranna teygi sig langt aftur í tímann þykir Barnavernarnefnd ósanngjarnt og ódrengilegt að halda fortíðinni gegn þeim. Þau hafi ávallt sagst hafa bætt ráð sitt og að allir eigi skilið annað tækifæri. Ekki sé hægt að dæma ævi þeirra út frá þessum einstöku atvikum.
Andlegt ofbeldi
Algengustu ábendingarnar gengu út á andlegt ofbeldi. T.d. áttu foreldrarnir að hafa sent einkunnablöð og læknaskýrslur yngsta barnsins til eldri barna í skólanum; aðila sem þau vissu að lögðu barnið þeirra í einelti. Foreldrarnir eiga einnig að hafa reynt að koma þessum upplýsingum fyrir í fjölmiðlum.
Ítrekað eiga foreldrarnir að hafa logið að börnunum um reglur heimilisins og lög landsins. Þau meini oft leikfélögum barnanna inngöngu, og enn oftar meini þau næstelsta barninu útgöngu. Það sé látið dúsa inni í húsinu daglangt gegn vilja þess út af margvíslegum, undarlegum ástæðum sem við höfum vísbendingar um að séu ekki alltaf sannar. Öll börnin utan eins hafa lent í því að vera læst inni í kústaskáp klukkustundum saman af minnsta tilefni. Foreldrarnir hafa aldrei viljað kannast við þessa meðferð, en bera fyrir sig að stundum séu börnin með athyglisbrest.
Foreldrarnir eiga að vera ákaflega ógnandi og vingjarnlegir á víxl. Þau reyni að hræða börnin til hlýðni með alls kyns gróusögum og hótunum. Nýlegt dæmi er þegar haldin var afmælisveisla fyrir næstyngsta barnið. Þá var öllum bekknum boðið og fyrst um sinn gekk það eftir hefðbundnum hætti. Þegar leið á daginn gerðust foreldrarnir hins vegar reiðilegir og sögðu að það hefði aldrei verið gefið leyfi fyrir þessari veislu, og að allir krakkarnir þyrftu að strípa af sér helstu klæði eða verða sendir í skammarkrókinn. Samkvæmt framburði sumra barnanna eiga foreldrarnir að hafa káfað á þeim áður en þeim var hleypt heim.
Þá eiga foreldrarnir einnig að hafa elt heim nokkra vini næstelsta barnsins og litið inn um glugga og póstlúgur með ógnandi tilburðum, og fjárfest í hugbúnaði sem njósnað gæti um öll síma- og netsamskipti barnanna.
Þetta einstaka, afmarkaða atvik rímar við aðrar ábendingar í gegnum söguna.
Þá geti börnin heldur ekki treyst því að foreldrarnir komi þeim til hjálpar. T.d. hafa tvö barnanna lent í ofbeldi og verið misnotkuð kynferðislega utan heimilisins, en foreldrarnir eiga að hafa hvatt þau til að bara gleyma því. Barnaverndarstofa á erfitt með að trúa þeim ásökunum þar sem foreldrarnir segjast vera í herferð gegn kynferðis- og heimilisofbeldi.
Oft hefur næstelsta barnið talað við vini sína um að foreldrarnir hafi rótað til í öllum skúffunum hans og skápum og þuklað á honum í tíma og ótíma. Þau jafnvel brjóti upp hurðina að svefnherbergi barnsins um miðja nótt og byrji að leita í draslinu, oft á meðan annað foreldrið heldur barninu niður. Erfitt getur reynst að sanna slík mál, sem gjarnan eru bara orð gegn orði.
Einnig kom einu sinni upp undarlegt mál þar sem foreldrarnir rifu í börnin fyrir að kríta á gangstétt og skoluðu burt allar teikningarnar.
Tvö barnanna hafa komið til Barnaverndarstofu til að fá hjálp en þau minnt á að rétti farvegurinn fyrir þessi mál sé að þau tali sjálf við foreldrana.
Líkamlegt ofbeldi
Fyrsti grunur um að eitthvað væri að í heimilislífinu kviknaði hjá nágrönnum sem tóku eftir því að alltaf var a.m.k. eitt barnanna með líkamlega áverka. Þegar foreldrarnir hafa verið inntir eftir svörum hefur þeim þótt lítið til koma og sagt þessa áverka vera bæði ekki þeim að kenna og ekkert í samanburði það sem tíðkist erlendis.
Starfsmaður Barnaverndarstofu varð eitt sinn vitni að því að móðirin strunsaði niður á leikvöll í þeim gagngera tilgangi að traðka niður sandkastala yngsta barnsins. Þegar barnið reyndi að verja listaverkið var það borið burt á höndum og fótum. Ekki þykir ástæða til að dvelja á afmörkuðu atviki sem slíku.
Þá hefur ítrekað verið bent á að foreldrarnir refsi börnunum úr hófi fyrir að drasla til eða almennt óhlýðnast fyrirmælum.
Nýlega vakti athygli myndband af framferði foreldranna. Næstelsta barnið kom heim ölvað eftir skólaball og lenti í útistöðum við foreldrana sem brugðust harkalega við og slengdu því í jörðina og læstu inni í kústaskápnum. Atvikið varð það umtalaðasta á samfélagsmiðlum en foreldrarnir kölluðu það „Eðlilega íslenska uppeldisaðferð“.
Eiga foreldrarnir að hafa sýnt hinum börnunum, og jafnvel ókunnugum af götunni í einhverjum tilfellum, svipaða hegðun en erfitt hefur reynst að sanna það. Meiri ástæða þykir til að skoða betur framferði þeirra á fjöldafundum, þar sem þau reglulega mæti vopnuð og ráðist að mannfjölda séu þau málefnunum ósammála. Eða þegar foreldrarnir sitja um bekkjarskemmtanir og heimta að leita á hinum börnunum, oft með hótunum um að læsa þau inni hlýði þau ekki.
Lokaniðurstaða skýrslur
Þó svo foreldrarnir hafi orðið uppvísir að ýmiss konar ofbeldi, andlegu og líkamlegu, í áraraðir auk annars konar brota sér Barnaverndarnefnd ekki ástæðu til þess að grípa inn í eða á nokkurn hátt hefja ítarlegri rannsókn. Telur nefndin að slæmt sé fyrir samskipti fjölskyldunnar að einblína á svo neikvæða þætti sem skyggt geti á hið góða starf sem annars er innt af hendi. Jákvæðari fréttir, svo sem myndir úr litríku fjölskyldualbúminu, skapa traust milli fjölskyldumeðlima, fjölskyldunnar, og nágrennisins. Að tönnlast á minni háttar atvikum eins og líkamsárásum eða misnotkun er bara til þess fallið að mynda sundrung.
Þá hefur nefndin einnig sérstaklega tekið tillit til frásagnar frumburðarins sem segist aldrei hafa lent í neinu veseni með foreldrana. Þau hafi alltaf stutt hann og verndað eftir bestu getu. Líklegast hafi hin börnin eitthvað að fela eða ekki verið að segja alla söguna.
Að lokum vill Barnaverndarstofa minna börn á að hætta þessu væli og sætta sig við að foreldrar þeirra ráði á heimilinu. Séu þau ósátt við reglurnar geti þau bara beðið til átján ára aldurs og keypt sitt eigið hús.