Sumarhúsið og garðurinn og Töfrastaðir standa fyrir athyglisverðum fyrirlestrum og námskeiði með Stephen Barstow sem er með óvenjulega söfnunaráráttu en hann safnar plöntum og borðar þær. Hann er höfundur bókarinnar „Around The World in 80 Plants,“ sem kom út árið 2014. Námskeiðin eru dagana 5. og 7. september  og eru byggð á persónulegri reynslu Stephens en garðurinn hans í Þrándheimi er 2300 fermetrar að stærð, þar af er einn þriðji hluti hans náttúrulegur skógur. Í garðinum vaxa ótal ætar plöntur sem hann segir frá og kostum þess að rækta fjölærar plöntur.

Stephen ræktar um 2000 ætar plöntur í garðinum sínum í Noregi og ber nafnbótina „The Extreme Salad Man“ eftir að hafa slegið óformlegt heimsmet í fjölda jurtategunda í einni salatskál. Þessi sérfræðingur í ætum plöntum ætlar að kenna Íslendingum allt um það hvaða fjölbreyttu fæðutegundir þeir geta ræktað í eigin garði.

Vistræktun og Slow-food

Stephen fjallar líka um skógargarða og svo býður hann þátttakendum í ferðalag um heiminn þar sem hann fjallar um plöntur og sögur tengdar þeim. Eftir að hafa haldið þessi námskeið um nokkurt skeið þá er það reynsla hans að námskeiðin gefa bæði hefðbundnu garðyrkju- og skrúðgarðyrkjufólki innblástur, sem og öllum þeim sem hafa áhuga á vistrækt, hægfæði eða slow food, sælkeramat, skógargörðum og gróðurnytjum.

Hann segir að það sem komið honum ánægjulega á óvart er að heyra frá skrúðgarðyrkjufólki sem komið hefur á námskeiðin og uppgötvað sér til undrunar að þeirra uppáhaldsfjölæringar eru ætir. Sem dæmi þá eru brúskur (Hosta) og dagliljur (Hemerocallis) ætar.

Bókin hans Stephen

Stephen, sem er fæddur og uppalinn í Englandi, flutti til Noregs árið 1981 vegna vinnu sinnar sem haffræðingur. Hann settist að í Malvik, sem er skammt frá Þrándheimi, og hóf að rækta grænmeti í eigin garði. Upphaf ræktunarinnar kom til vegna þess að úrvalið í norskum matvöruverslunum var frekar einhæft sem kom sér illa fyrir Stephen sem er grænmetisæta. Nú vaxa um 2000 ætar plöntutegundir í garðinum hjá honum og þykir ólíklegt að nokkur einstaklingur hafi ræktað jafn fjölbreyttan ætigarð. Stephen, sem fékk norsku ræktunarverðlaunin Plantearvprisen árið 2012 fyrir frumkvöðlastarf sitt við ræktun jurta.

Stephen hef einu sinni áður komið til Íslands, í febrúar 1993, þegar hann tók þátt í ráðstefnu um áhrif loftslagsbreytinga á hafið. Hann þekkir ágætlega til þeirra plantna sem vaxa á Íslandi því flestar þeirra vaxa líka í Noregi og í bókinni hans er minnst á nokkrar plöntur sem ég tengi sérstaklega við Ísland. Til dæmis smánetlu (Urtica urens), hvönn (Angelica), túnsúra (Rumex acetosa), ólafssúra (Oxyria digyna), kornsúra (Bistorta vivipara) og villilaukur (Allium oleraceum).

Varðveisla frætegunda

Stephen hefur unnið verkefni fyrir norsku erfðalindamiðstöðina (sem á ensku heitir The Norwegian Genetic Resource Centre og á norsku Genressurssenteret), sem felst í því að safna og skrásetja gamlar norskar, og í sumum tilfellum norrænar, jurtir, grænmeti og einnig nýjar  nytjategundir úr norska gróðurríkinu. Hann vinnur einnig með samtökunum Norwegian Seed Savers (Planteklubb for Grønnsaker, Potet og Urter) en meðlimir vernda fornar grænmetistegundir með því að rækta þær.

Í klúbbnum eru nokkrir íslenskir meðlimir. Í tengslum við verkefni hans hefur hann tekið þátt í nokkrum norrænum námskeiðum varðandi erfðaauðlindir plantna þar sem hann hefur kynnst alls konar íslenskum fræðimönnum og ræktunarfólki. Hann segir að starfsfólk Grasagarðs Reykjavíkur hefur verið einkar almennilegt við hann og hef hann fengið send fræ og mismunandi lauka (Allium) úr safni garðsins. Hann hefur líka fylgst með rannsóknum Per Arvid Åsen í Noregi á klausturjurtum á Íslandi.

Síðastliðin 32 ár hefur Stephen prófað að rækta meira en 6000 plöntutegundir í garðinum en í dag áætlar hann að tegundirnar sem vaxa þar núna séu um 2000.  Hann sáir um 200 nýjum tegundum á hverju hausti. Hann hefur aðallega skipst á fræjum við aðra í gegnum netið og nýtir fræ eigin garði. Garðurinn hans er orðinn nokkuð þétt setinn en þar eru enn nokkrar plöntutegundir í garðinum sem ekki eru ætar og þær víkja fyrir nýjum ætum tegundum.

Vetrarsalat

 Stephen kaupir aldrei grænmeti né ávexti, fyrir utan tómata einstöku sinnum.

Hann þurrkar mikið af ávöxtum sem þroskast í garðinum og þá borða borðar hann þegar fersku eplin klárast. En hann lifir ekki eingöngu á garðinum en hann borðar stundum fisk og kaupir mjólkurvörur, bygg, rúg, hafragrjón og hnetur. Hann segir að það hafi orðið algjör bylting hvað hvað varðar eigin ræktun og þakkar hann það nýju samskiptamiðlunum. Á síðustu fimm árum segir hann að fólk hafi, og þá sérstaklega ungmenni, orðið mun opnari fyrir því að nota plöntur og jurtir sem mat. Það er uppsveifla í matarræktun, jafnvel í borgum.

Hann þakkar góða heilsu og orku mataræðinu. Honum finnst fjölbreytt mataræði og þá sérstaklega mataræði í takt við árstíðirnar vera vanmetið. Hann á það til að grínast með mataræði sitt í fyrirlestrum sínum og segir þar að 80 tegundir á dag, haldi heilsunni í lagi, læknunum frá – en öllu gamni fylgir alvara segir hann jafnframt. Hann er 60 ára og hjólar flesta daga 17 km í vinnuna og hann er sannfærður um að fjölbreytt mataræði hans sé mikilvægt fyrir heilsu hans og orku.

Öfgasalat, hvernig skyldi það nú bragðast? 

Árið 2003 setti Stephen óformlegt heimsmet í fjölda jurtategunda í einni salatskál þegar hann bjó til salat með 538 plöntutegundum og vann sér þar með inn nafnbótina „Extreme Salad Man“ eða öfgasalatmaðurinn. En hvernig smakkaðist þetta óvenjulega salat sem tók 20 klukkustundir að útbúa?

Stephen segir að það séu 12 ár síðan ég gerði þetta salat. Samt sem áður þá man hann að þeim sem smökkuðu það fannst það gott. Enginn munnbiti smakkaðist eins þar sem plönturnar voru svo ólíkar – sumar voru sætar, aðrar súrar, sumar mildar, aðrar bitrar og enn aðrar saltar! Hann segist reglulega búa til „öfgasalat“ en nota þá bara 50-100 tegundir.

Auk Stephens flytja þau Auður I Ottesen ritstjóri Sumarhússins og garðsins og Ingólfur Guðnason garðyrkjubóndi Engi stutt erindi. Þau gefa innsýn inní ræktun á ætum plöntun frá fornri tíð fram á okkar dag.

Kjötsúpa, hvönn og njólastappa, er inntakið í erindi Ingólfs en hann er einn okkar helsti sérfræðingur í matarvenjum fyrr tíma. Hann ræktar, selur og nýtir sjálfur til matar fjölda tegunda ætra planta.

Ræktunaráhugi og fjölbreytnin í grenndargörðunum er inntak erindis Auðar sem nefnist: Grenndargarðar, heimaræktun og upplifun.

Auður hefur kennt á undaförnum árum ræktun krydd- og matjurta og ræktað í samvinnu við aðra í grenndargarði á vegum Garðyrkjufélags Íslands og haft frumkvæði að grenndargarði á Selfossi.

Fyrirlestrar 5. september með Stephen Barstow, Auði I Ottesen og Ingólfi Guðnasyni

Staður: Salur Garðyrkjufélags Íslands, Síðumúla , Reykjavík. Stendur frá klukkan 13:00-17:00.

Sýning – Æt sumarblóm og fjölæringar

Skráning: Auður I Ottesen audur@rit.is, 578 4800, 824 0056.

Verð kr. 9.800 innifalin eru námsgöng og hressing.

 Síðara námskeiðið haldið á vegum Töfrastaða Námskeið 7. september með Eivind Bjørkavåg og Stephen Barstow

Námskeiðið hefst klukkan 10:00 með erindi um Vistrækt flutt af Eivind Bjørkavåg vistræktarhönnuður frá Noregi. Hann skýrir út hvað vistrækt er og af hverju hún skiptir máli á Íslandi. Gefur dæmi um aðferðir sem virka til að bæta ræktunar skilyrði og hugarfarið sem þarf til að ná árangri.

Klukkan 11:00 heldur Eivind áfram og skýrir út hvað felst í PDC námskeið í vistrækt, (Permaculture Design Certificate). Nemendur úr sem ljúka 14 daga PCD námskeiði í Hlíðardalskóla segja frá upplifun sinni á námskeiðinu og segja frá hvað þeir hafa lært og hvernig það mun hafa áhrif á framtíðar áform þeirra.

12:00 Léttur hádegisverður sem matreiðslumaður Töfrastaða galdrar fram.

13:00 Stephen Barstow mun lýsa reynslu sinni af ræktun í garði sínum í Þrándheimi þar sem hann er með í ræktun um 2000 tegundir ætra plantna.

„Brjótum reglurnar sem segja okkur hvað sé hægt“ kallast erindið sem hann flytur. Hann segir einnig frá plöntum sem hann telur að munu þrífast vel á Íslandi og hvernig sinna eigi þeim.

16:00 er námskeiðinu formlega lokið en samræður halda áfram og menn læra hver af öðrum.

Sé áhugi að skrá sig á bæði námskeiðin er veittur 10% afsláttur af þeim báðum

Staður: Hlíðardalsskóla í Ölfusi frá klukkan 10:00-16:00.

Skráning í síma 7700066, netfang permamoli@gmail.com

Verð kr. 16.800

Sé áhugi að skrá sig á bæði námskeiðin er veittur 10% afsláttur af þeim báðum.

(Texti byggður að hluta á viðtali Snæfríðar Ingadóttur blaðamanns við Stephens Barstow sem birtist í 3. tlb tímaritsins Sumarhússins og garðsins og notaður með leyfi. Myndir eru fengnar hjá Stephen.)