Það er athyglisverð tilraun um manninn sem á sér stað um þessar mundir í Kassa Þjóðleikhússins. Þar hefur Una Þorleifsdóttir ásamt teymi sínu búið til dálitla tilraunastofu, flísalagða nánast í hólf og gólf, neonljósaskilti tilgreina meginstef tilraunarinnar og glaðbeittur leikarahópur bregður sér í þau hlutverk sem þarf til að fleyta henni áfram – eða öllu heldur sögunni – eða ætti ég kannski frekar að segja sögunum, því hér eru sagðar sögur margra einstaklinga, brugðið upp svipmyndum úr lífi fjölda fólks sem í fyrstu virðist eiga lítið sameiginlegt, en eftir því sem á líður kemur berlega í ljós að tengingar milli allra eru til staðar, beinar sem óbeinar, óháð því hvort fólkið sjálft veit það eða ekki. Áhorfandinn nýtur þeirra forréttinda að vera hið alsjáandi auga, sem áttar sig á samhenginu áður en yfir lýkur og þar með kemst boðskapurinn til skila: enginn er eyland, allir eru öðrum háðir og hver einstaklingur getur aðra stutt. Eða fellt.
Þegar sá sem hér ritar var ungur kom fram innan leikhúss á norðurlöndum það sem kallað var “sænska grúppuleikhúsið” með leikarann og leikskáldið Kent Andersson og leikstjórann Lennart Hjulström í fararbroddi ásamt hópi leikara í Gautaborg. Kent og Lennart stóðu að baki nýstárlegum sýningum á borð við “Flekann”, “Elliheimilið”, “Sandkassann” og “Hvernig er heilsan”; að minnsta kosti tvö þau síðasttöldu voru sýnd í Þjóðleikhúsinu, þar sem var til staðar hópur sem tók upp vinnubrögð hins sænska grúppuleikhúsfólks og ég held sé óhætt að segja að teygt hafi líka anga sína í verk eins og “Inúk” og “Hrekkjusvín”. Svo eitthvað sé nefnt. Grúppuleikhúsið sænska fól í sér nýja afstöðu verka til samfélagsins og til áhorfenda, það krufði samfélagsástandið sem veitti ekki af og það var hluti af hinni félagslegu byltingu sem varð meðal ungs fólks um gervalla Evrópu undir lok sjöunda áratugarins og í byrjun hins áttunda.
Það var því óneitanlega nokkur fögnuður endurfunda sem undirritaður fann fyrir yfir því að sjá ≈[um það bil]. Það verk er að byggingu, formi og framsetningu líkt verkunum úr smiðju hins sænska grúppuleikhúss, hin húmaníska afstaða af sama bergi sprottin og nándin við áhorfendur sömuleiðis til staðar. En ≈[um það bil] sýnir að vinnubrögðin hafa þróast. Í ≈[um það bil] er ferskur höfundartónn sem vel er haldið utanum í vinnu leikhóps og leikstjóra og í það heila tekið er ≈[um það bil] vönduð, skemmtileg og áleitin sýning, sem enginn ætti að láta framhjá sér fara.
Stefán Hallur Stefánsson í hlutverki sínu.
≈[um það bil] er sýning fyrir þá sem eru orðnir þreyttir á samfélagsástandinu og eru samt ekki alveg búnir að finna leið til lausnar. Ég er ekki frá því að ≈[um það bil] sé til nokkurrar hjálpar hvað það varðar. Sýningin tekur á vandanum, veitir nokkra líkn frá honum en skilur jafnframt eftir sig heilmikið að hugsa um og velta fyrir sér. Kannski upptakt að byltingu og breytingum?
≈[um það bil] hefst og lýkur á einræðu Mána, sem Stefán Hallur Stefánsson leikur; Máni er kennari í hagsögu og fyrirlestur hans er rammi utanum allt annað, sem frá er sagt: ævi hans sjálfs og kærustunnar/eiginkonunnar Margrétar, sem leikin er af Þorbjörgu Helgu Þorgilsdóttur Dýrfjörð. Inn í sögu þeirra fléttast svo aðrar persónur verksins og sögur þeirra: atvinnulausi ungi maðurinn Andrej, leikinn af Snorra Engilbertssyni, Freyja, leikin af Guðrúnu Snæfríði Gísladóttur og svo útigangsmaðurinn Pétur, sem leikinn er af Þresti Leó Gunnarssyni. Auk ofan nefndra fer Katrín Halldóra Sigurðardóttir með nokkur hlutverk og sömuleiðis Oddur Júlíusson og er þá leikhópurinn upp talinn.
Sögurnar ganga allar útfrá ákveðinni stærðfræðijöfnu, sem vel má segja að sé táknræn fyrir okkar samfélag (með fyrirvara um að rétt sé eftir haft): þessi jafna súkkulaðiframleiðandans Casparusar van Houtens, var endurbætt af Lauru Lorenzo (ef trúa skal því sem sagt er í sýningunni!) og gengur út á að skemmtunarvirði upplifunar samanstendur af kostnaðinum fyrir sjálfa skemmtunina plús kostnaðinum við að koma sér á þann stað þar sem skemmtunin fer fram plús virði tímans sem fer í sjálfa skemmtunina. Ef upplifunin af þessum samanlagða kostnaði er jákvæð er skemmtunin góð fjárfesting, ef upplifunin er neikvæð er skemmtunin vond fjárfesting.
Hljómar þetta flókið? Bíðið bara – ef þessi jafna er yfirfærð á okkur mannfólkið ætti að vera auðvelt að sjá, hvort við séum einhvers virði eða ekki. Ætli fleiri en undirrituðum renni ekki kalt vatn milli skinns og hörunds við tilhugsunina?
Guðrún Snæfríður Gísladóttir í hlutverki sínu.
Sýningin hittir í gersamlega mark með sögum sínum af hagsögukennaranum Mána og Margréti konu hans, útigangsmanninum Pétri og systur hans sem lenti í bílslysi, Andrej atvinnulausa og móður hans og öllum hinum sem birtast í leiknum. Í hinni hagfræðilegu tilraun um manninn fáum við að sjá hvað hendir manninn þegar mammóna – gyðja auðs og aura – tekur völdin. Hún breytir manninum, hún breytir persónum leiksins, hún breytir okkur áhorfendum.
Sá sem hér skrifar hefur aldrei verið nær því að ganga upp á svið og ráðast með valdi inn í atburðarásina. Þegar Oddur Júlíusson í hlutverki aðlaðandi og sjarmerandi kynnis leggur þraut fyrir útigangsmanninn Pétur og býður honum peninga fyrir vikið fer adrenalínið af stað – og hann reynir í raun og veru að gera okkur, alsaklausa áhorfendur, meðseka um ruddalegan glæp! Og niðurstaðan er sláandi: þrátt fyrir að mér fyndist það sem fram fór á sviðinu óþolandi óhæfa, gerði ég ekkert. Ekkert! Það er sumsé hægt að skammast sín fyrir að bara sitja og horfa á, grípa ekki inn í, leiðrétta ekki ranglætið, sem birtist fyrir augum manns, bara örfáa metra í burtu?
Ég hvet alla áhorfendur sem sjá munu ≈[um það bil] að vera þessum gagnrýnanda fremri, sýna mátt sinn og skerast í leikinn! Þið munuð skilja, hvað ég á við, þið munuð sjá hvar siðferðisstyrks ykkar er þörf þegar að því kemur!
Þröstur Leó Gunnarsson í hlutverki sínu.
Flest er vel unnið í ≈[um það bil]. Textinn er þannig gerður af höfundar hálfu að miklu skiptir að hverri replikku sé beint í rétta átt; hér er leikið með formið og hin öru hlutverkaskipti, samtölin við áhorfendur og þegar orðum er til þeirra beint ásamt hröðum skiptum á staðsetningum í tíma og rúmi verða að vera skýrt afmörkuð. Leikstjórn Unu Þorleifsdóttur er hnitmiðuð hvað þetta varðar og leikhópurinn allur samstilltur. Það verður ekki annað sagt um leikhópinn í heild en að hann er frábær; hver einasti karakter er listilega meitlaður og gerður eftirminnilegur með einföldum meðulum.
Leikmynd og búningar Evu Signýjar Berger koma á stundum á óvart og þjóna þó ávallt sýningunni og þeirri grundvallarhugmynd sem leikstjórnin gengur útfrá, rétt einsog lýsing Halldórs Arnar Óskarssonar. Hið sama er að segja um tónlistina og hljóðmyndina, sem ýmist er ísmeygileg eða áleitin og setur áherslupunkta í hin mismunandi atriði á hárfínan máta. Það er vel gert og þjónar vel byggingu verksins og leikstjórninni.
Ekki verður hjá komist að gera athugasemd við þýðinguna, sem er á köflum stirðbusaleg og mætti vera nær talmáli okkar tíma. Þá hefði verið gustuk að þrífa úr þýðingunni nokkur sænskuskot sem þar leynast – til dæmis segir Freyja Guðrúnar Gísladóttur á einum stað “Einhver önnur fékk aldrei hunangsilm í hárið …” og það verður ekki skilið af samhenginu hver þessi “einhver önnur” er. Enda er hér ranglega þýtt úr sænsku talmáli. Í sænsku er stundum talað um “en annan”, sem bókstaflega þýðir einhver annar (eða önnur) en í raun er maður að tala um sjálfan sig í þriðju persónu. Svona villur hefði átt að hreinsa úr handriti, þær eru ljóður á góðri sýningu. Þá er mér óskiljanlegt af hverju ekki var notast við titilinn ≈[um það bil jafn mikið og] (eða ≈[um það bil sama sem]) sem er nær hinu sænska heiti.
En þetta er minni háttar athugasemd í stóra samhenginu. Svo gripið sé til líkingamáls sjálfrar sýningarinnar, þá er skemmtunarvirði upplifunarinnar algerlega í plús! Það er jákvæð fjárfesting að kaupa sér miða, fara á staðinn og nota tíma til að sjá ≈[um það bil].
Þjóðleikhúsið: ≈[um það bil]
Höfundur: Jonas Hassen Khemiri
Þýðing: Eiríkur Örn Norðdahl
Leikstjóri: Una Þorleifsdóttir
Leikmynd og búningar: Eva Signý Berger
Lýsing: Halldór Örn Óskarsson
Tónlist: Gísli Galdur Þorgeirsson
Hljóðmynd: Gísli Galdur Þorgeirsson og Kristinn Gauti Einarsson
Leikarar: Guðrún Snæfríður Gísladóttir, Katrín Halldóra Sigurðardóttir, Oddur Júlíusson, Snorri Engilbertsson, Stefán Hallur Stefánsson, Þröstur Leó Gunnarsson, Þorbjörg Helga Þorgilsdóttir Dýrfjörð.