Alzheimerssjúkdómur

Á vef Decode.is er að finna ýmsan gagnlegan fróðleik og Kvennablaðið fékk leyfi til að birta efni af vef þeirra. Hér er að finna myndbönd og greinarskrif frá fræðslufundi um Alzheimers sem Decode stóð fyrir í fyrra.

„Alzheimerssjúkdómur (Alzheimer’s disease) er ólæknandi hrörnunarsjúkdómur í heila sem stafar af dauða heilafruma. Einkenni sjúkdómsins koma oftast fram á efri árum en aldur og erfðaþættir valda mestu um áhættu á að fá hann.

Algengi og einkenni

Með hækkandi lífaldri þjóða eykst tíðni Alzheimerssjúkdómsins og er hann ásamt öðrum minnissjúkdómum ein helsta byrði á heilbrigðisþjónustu um víða veröld.

Talið er að um 5 – 7% fólks 65 ára og eldra þjáist af sjúkdómnum. Fyrstu einkenni Alzheimerssjúkdóms geta verið öryggisleysi, kvíði og þunglyndi samfara hægt vaxandi minnisleysi. Minnistap eitt og sér nægir hinsvegar ekki til að staðfesta greiningu hans, heldur verður önnur vitræn geta, s.s. mál, verklag, ratvísi, skynjun eða dómgreind, einnig að vera skert að einhverju marki.

Þrátt fyrir aukinn skilning á eðli og þróun Alzheimerssjúkdóms eru engin meðferðarúrræði til sem slá að heitið getur á framvindu hans. Við lyfjaþróun er leitað þrepa, svokallaðra lyfjamarka, í efnaskiptum líkamans þar sem lyf geta haft áhrif á starfsemi líkamsfrumna og unnið gegn sjúkdómum.

Rannsóknir Íslenskrar erfðagreiningar

Með rannsóknum sínum leitar Íslensk erfðagreining (ÍE) lyfjamarka með því að finna gen (erfðavísa) sem áhrif hafa á gang sjúkdóma. Gen ákvarða gerð og myndun prótína (eggjahvítuefna). Prótín stýra starfsemi frumna líkamans og eru því lyfjamörk. ÍE hefur um langt árabil leitað lyfjamarka sem gætu nýst til að þróa lyf gegn Alzheimerssjúkdómi. Sú vinna hefur aukið þekkingu á orsökum og framvindu hans. Í samstarfi ÍE og öldrunarlækna á Landspítalanum, Jóns Snædal, Pálma V. Jónssonar og Sigurbjörns Björnssonar, hefur á þriðja þúsund Alzheimerssjúklinga tekið þátt í rannsóknum á erfðum sjúkdómsins. Árið 2011 birtu vísindamenn ÍE og samstarfsmenn þeirra niðurstöður úr fjölþjóðarannsókn sem benti á nokkrar algengar breytingar á erfðaefni sem voru tengdar aukinni áhættu1 á Alzheimerssjúkdómnum og beindu athyglinni að lífefnaferlum sem gætu verið lyfjamörk (1).

Verðlaun bandarísku Alzheimerssamtakanna

Árið 2012 skýrðu vísindamenn ÍE síðan frá rannsókn þar sem þeir fundu stökkbreytingu sem verndaði gegn sjúkdómnum(2). Einstaklingar sem bera hana eru fimm sinnum ólíklegri en einstaklingar úr viðmiðunarhópi til að greinast með Alzheimerssjúkdóm. Breytingin var í geni sem vitað var fyrir að tengist þekktum efnaferlum í heilavef Alzheimerssjúklinga og lyfjaframleiðendur höfðu beint sjónum að við rannsóknir sínar. Niðurstöðurnar vöktu mikla athygli lyfjafyrirtækja og vísindastofnana um allan heim og staðfestu enn frekar að prótín þessa gens gæti verið áhrifaríkt lyfjamark. Mikilvægi þessara uppgötvunar var síðan staðfest með veitingu verðlauna bandarísku Alzheimerssamtakanna til Kára Stefánssonar í júlí 2014.

Niðurstöður styðja við lyfjaþróun

Stökkbreytingin, sem hér um ræðir, heftir niðurbrot prótínsins APP (amyloid beta A4 precursor protein) en uppsöfnun á niðurbrotsefnum þess í taugafrumum er talin valda frumudauða sem leiði til Alzheimerssjúkdóms. Árið 2013 birtu vísindamenn ÍE niðurstöður Alzheimersrannsóknar, sem sýndi að stökkbreyting í geni annars prótíns, sem kallast TREM2 (Triggering Receptor Expressed on Myeloid Cells) þrefaldar líkur á Alzheimers sjúkdómi (3). TREM2 kemur hugsanlega við sögu þegar þegar líkaminn fjarlægir niðurbrotsefni APP prótínsins úr heilavef. Hér er því á ferðinni annað álitlegt lyfjamark fyrir þróun Alzheimerslyfja.“

Erindi Jóns Snædal: