„Er Ísland spillt samfélag?“ spurði faðir félaga míns á gamlársdag. Spyrjandinn er þýskur blaðamaður og umræðuefnið var Kárahnjúkavirkjun, hrunið og stjórnarskrárbreytingar. Satt best að segja gat ég ekki svarað neitandi. Fékk mig einfaldlega ekki til þess. Svarið er samt ekki einfalt já.
Spilling er til alls staðar og iðulega í efstu lögum allra samfélaga. Þar sem eru gæði er freistni og þar sem er freistni er spilling. Hvort samfélagið sé spillt er flóknara að svara.
Já, án fyrirvara – er ódýr alhæfingarafgreiðsla sem setur alla undir sama hatt og dregur engan til ábyrgðar. Það veikir umbótaöfl og gagnast alltaf þeim sem spilltastir eru að tala í slíkum þumalputtareglum.
… er Ísland spillt samfélag? Já, en það er ekki öll sagan og það þýðir ekki að allir séu alltaf spilltir. Ísland er samfélag hversdagssiðleysis, tækifærismennsku og brasks. Vandinn við íslenska spillingu er í raun tvíþættur. Fyrir það fyrsta þá eru nokkurn veginn allir, nema einstaka furðufuglar, til sölu og í öðru lagi – sem er eiginlega verra – þá eru allir frekar ódýrir.
Spilling getur nefnilega verið fórnarkostnaður friðar og stundum ákveða einstaklingar, samtök og jafnvel heilu samfélögin að horfa í hina áttina og líta framhjá vanköntum, eða spillingarhvötum, svo kaupa megi sátt, frið og skilvirkni. Þarna er um leið kominn freistnivandi. Hvað má horfa framhjá miklu til að kaupa frið – og hagstæða útkomu heilt á litið – áður en spillingin hefur náð slíkum hæðum að ekki er hægt að horfa framhjá því að hún hefur náð að smita allt?
Hvenær verður fórnarkostnaðurinn of mikill? Hvenær er spillingin einfaldlega orðin of ódýr?
Það er nefnilega ein leið til að draga úr braski, frændsemi, þjófnaði og siðleysi, sem er að gera það einfaldlega of dýrt og áhættumikið að taka þátt í slíku. Í samfélögum, flokkum og stofnunum er þessu markmiði náð með uppeldi. Með þátttakendum (borgurum, flokksfélögum og starfsfólki) er alinn ótti við afleiðingar þess að vera staðinn að verki. Þeim er innrætt siðferði til að greina rétt frá röngu, traust og virðing gagnvart öðrum þátttakendum til að svíkja ekki lit og sjálfstraust til að verðleggja sig hátt þegar siðferðið brestur. Það er nefnilega ekki hægt að koma í veg fyrir alla spillingu en dýr spilling getur haft í för með sér afleidd gæði sem ódýr spilling mun aldrei gera.
Spurningin, „Er Ísland spillt samfélag?“ er kannski ekki rétta spurningin heldur ættum við að velta fyrir okkur hvaða hvatar liggja að baki spillingu á Íslandi.
Frændsemi er algeng hér á landi, fólk í ábyrgðarstöðum hefur tilhneigingu til að gera lítið úr ábyrgð sinni, tækifærismennska er mikil, náttúruauðlindir eru miklar ásamt því að kerfið í kringum þær ýtir undir rentusókn, og svo að Ísland er raunar ekki samfélag sem verðlaunar dugnað og getu.
Landlæg tækifærismennska þjakar íslenskt samfélag. Það er olía á eld spillingar. Stór hópur Íslendinga virðist ekki mega sjá horn á fimmþúsundkalli án þess að öll gildi og sjálfsvirðing fari út um gluggann. Það er svo hér sem það verður vandamál hvað allir eru ódýrir.
Bara fýlupúkar og besservisserar gera kröfur. Þeir sem ekki kyngja sannfæringu sinni fyrir tímabundinn ávinning eru furðufuglar. Alvöru fólk setur á svið leikrit og er svolítið fyndið og sniðugt. Alls konar fyrir aumingja og peningar fyrir alla. Ráðvendni og heiðarleiki er gamaldags. Framtíðarsýn og reglufesta er til vansa. Því allir vita að vindhanar, auglýsingafólk og smáborgarar eru máttarstólpar samfélagsins – ekki vinnandi og hugsandi heiðarlegt fólk.
Zúistar ætla að endurgreiða þér sóknargjöldin from Nútíminn on Vimeo.
Þegar við urðum Zúistar
Zúistar eru hópur ungra pilta sem kunna að spila á tækifærissinnaða þjóðarsál – veifaðu nokkrum þúsundköllum. Zúistar eru dæmi um það þegar ákveðið er að umgangast lög og reglu sem tækniatriði fyrst.
Strákarnir grófu upp eldgamla trú og ‘boðuðu’ niðursoðna útgáfu af henni. Zúistar sóttu um skráningu trúfélags og fylltu út eyðublöðin með þá fyrirætlun að komast í skattfé og deila svo sjálfir út. Trúfélagið er allt hannað framhjá kerfinu en ekki í anda þess. Því þótt maður geti haft ýmsar hugmyndir um skynsemi þess að ríkið fjármagni húmbúkk og trúarinnrætingu þá er núverandi kerfi ekki hannað með það í huga að hópur fólks drifinn áfram af tækifærismennsku tengi framhjá.
Það heitir spilling vegna þess að allar þær gjörðir sem ganga í berhögg við almannahag, grafa undan trausti almennings á ráðvendni yfirvalda, samfélagssáttmála og stofnana sem starfa eiga í þágu almennings eru spilling. Það er nákvæmlega það sem Zúistar eru að gera.
Misnota hriplekt kerfi sem komið hefur verið upp til stuðnings trúarbrögðum til þess að gagnrýna kerfið. Þótt vissulega geti maður séð pönkið og húmorinn í Zúistum og hópnum að baki gjörningnum þá vekur hreint út sagt furðu að 3.200 manns skrái sig í félagið.
Eflaust er hópur fólks sem afsakar sig með með því að gjörningurinn sé pólitískur. Hér sé verið að mótmæla ríkisstyrkjum til trúarbragða. Það stenst illa skoðun. Á Íslandi eru fyrir samtök sem árum saman hafa barist gegn núverandi kerfi og það með góðum árangri. Siðmennt eru þau samtök sem fengu lögum um trúfélög breytt svo að veraldleg lífsskoðunarfélög teljist einnig með. Siðmennt eru einnig samtökin sem börðust fyrir því að trúboð yrði fjarlægt úr aðalnámskrá, þau halda úti reglulegum bréfaskriftum til þingmanna þar sem gildi trúfrelsis og veraldlegs ríkisvalds er áréttað. Siðmennt eru þau samtök sem hvöttu þingmenn til að afnema guðlastsákvæði úr íslenskum lögum og börðust fyrir breytingum á trúfélagaskráningu barna.
Píratar tóku málið upp nýlega, guðlast var afnumið og Pírötum var eignaður heiðurinn – þótt hann sé vissulega ekki þeirra heldur Siðmenntar.
Siðmennt er semsagt félag samviskusams fólks sem berst fyrir breytingum og hefur gert síðan 1990. Félagið fær sjaldan heiðurinn, breytingar gerast hægt vegna þess að Siðmennt er ekki valdastofnun en það sem mestu skiptir er að félagið hefur raunverulega barist fyrir breytingum. Þótt Siðmennt eigi vissulega ekki einkarétt á baráttunni og öllum sé frjálst að stunda baráttu með sínum hætti þá er samanburðurinn milli Siðmenntar og Zúista augljóslega þeim fyrri í hag.
Þegar Siðmennt fékk stöðu sína sem lífsskoðunarfélag settu þau fyrirvara við það að taka við fé frá ríkinu með því að árétta þá skoðun Siðmenntar að ríkið eigi ekki að sjá um skráningu né innheimtu félagsgjalda. Samhliða því að taka við fénu hefur Siðmennt samviskusamlega veitt alla þá þjónustu sem trúfélög eiga að veita. Siðmennt aðstoðar foreldra sem ekki vilja að börnin þeirra fari í messur á skólatíma með því að hafa tilbúin stöðluð bréf öllum til afnota. Félagið skipuleggur reglulega greinarskrif og hefur veitt einstaklingum sem telja á sér brotið persónulega og einstaklingsbundna aðstoð. Siðmennt eru semsagt að öllu leyti samviskusöm samtök sem berjast af staðfestu fyrir breytingum.
Kannski er Siðmennt lítið pönk, ekkert ofsalega fyndið og ólíklegt til að trenda á Facebook í sólarhring og falla svo í gleymsku. Bara fólk sem er heiðarlegt og sjálfu sér samkvæmt – ekki fullkomið en ekki viljandi að grafa undan tiltrú fólks á ráðdeild.
Zúistar eru þveröfugt og það sem verra er að ávinningur þess er óljós. Zúistar munu væntanlega aldrei fá féð sem þeir telja sig lagatæknilega eiga tilkall til. Zúistar hafa nefnilega sérstaklega hannað samtökin í andstöðu við lögin og skyldur sínar. Núverandi kerfi er ætlað lífsskoðunar- og trúfélögum ekki einstaka áhugamálum eða frístundastyrkjum. Kerfið er ætlað veraldlegum lífsskoðunum eða trúfélögum með virka starfsemi. Nú má auðvitað teygja hugtök eins og ‘virkni’ og ‘lífsskoðun’ sundur og saman. Lög eru líka tilgangur ekki bara bókstafur. Ríkinu er ekki ætlað að styrkja gegnumflæðisfélag sem hirða ætlar peninga í annað en þeim er úthlutað. Það er spilling – alveg sama hvaða nafni það er nefnt.
Það er svo grátbroslegt að meðal aðstandenda Zúista-leikritsins er ungt fólk úr stjórnmálaflokkum, sama unga fólk og á víst að laga stjórnmálin …
Hin krafan sem sett er á trú- og lífsskoðunarfélög er að þau sjái um athafnir fyrir félagsfólk en strákarnir sniðugu sjá nú við því. „Til að árétta þá skoðun [Zúista] að trúfélög eigi ekki að sjá um athafnir sem hafa lagalega þýðingu þá er verðskrá Zúista höfð í hærri kantinum þannig að ólíklegt sé að mikið verði leitað til félagsins.“ Hvað er svo verðskrá í hærri kantinum? 100 milljónir … á athöfn.
Aðeins róttækustu afstæðuhyggjusinnar og lagatæknar neita fyrir að Zúistar ætla sér hvorki að vera virkir né stunda athafnir. Það tæki um 18 ár fyrir einstakling á meðallaunum að vinna sér inn fyrir nafnagjafarathöfn eða giftingu. Þá aðeins ef sá hinn sami borðar ekki, greiðir ekki skatta og þarf hvergi að búa. Hvað ætli þurfi að halda margar athafnir á öld til að teljast virkt félag? Það kæmi mér verulega á óvart ef króna af ríkisfé fer til félagsins.
Gerist það eigum við Íslendingar við stærri vanda en nokkurn grunar.
Stönt Zúista mun mögulega ná fram breytingum á lögunum en væntanlega verður það aðeins í þá átt að þrengja skilyrðin, auka kvaðir eða gera skráningu lífsskoðunarfélaga erfiðari. Slíkt mun grafa undan félögum eins og Siðmennt. Það svo styrkir þá sem af eldmóð berjast fyrir ríkisfé til trúarbragða.
Til hvers var þá leikurinn gerður? Var kannski markmiðið bara að grafa undan, ekki að ná árangri? Flipp og auglýsingamennska en ekki breytingar? Kannski koma sjálfum sér svolítið í fréttir enda stutt í prófkjör? – kosningar nálgast.
Samfélag vantrausts
Hvað er ég að segja hér? Að Zúistar séu hin versta spilling – jafnvel merki um algjört siðferðisþrot íslensks samfélags? Ekki alveg. Zúistaævintýrið og hreint út sagt ótrúlegt gagnrýnisleysi meginstraumsfjölmiðla gagnvart þeim er fyrst og fremst afleiðing þess að Ísland er samfélag vantrausts. Hversdagssiðleysið og tækifærismennskan er afleiðing þess að á Íslandi er einfaldlega fullkomlega málefnalegt að treysta engu og engum. Því sem næst allir eru loddarar. Raunar er sama hvert þú snýrð þér; ástæðulaust er að treysta nokkrum eða nokkru.
Zúista-stöntið er hvorki verra né alvarlega en annað. Raunar er þetta svolítið pönk en í íslensku samhengi verður að viðurkennast að Zúistar eru endurtekið efni. Endursýning á sama kæruleysi og vanvirðingu gagnvart lögum og reglu og almenningur hefur lært að elska.
Níhilísk tækifærismennska, flipp og smá brask er kannski alveg jafn gott og hvað annað. Hvers vegna að vinna að hægfara breytingum, bréfaskriftum eða viðvarandi þátttöku sem breytir einhverju til lengri tíma? Slíkt vekur bara falskar vonir og opnar fyrir vonbrigði.
Hvað með stjórnmálamenn?
Næst má spyrja sig hvort treysta eigi stjórnmálamönnum og flokkum? Hvaða raunverulegu rök eru fyrir því að treysta stjórnmálahreyfingum í dag? Árið 2009 bauð enginn flokkur fram á þeim forsendum að ekki mætti breyta stjórnarskránni. Þótt Sjálfstæðisflokkurinn hafi viljað ganga skemmst þá er það hrein og klár sögufölsun að neita fyrir það að flokkurinn gaf endurskoðun undir fótinn. Nú er hins vegar öllum ljóst að markmið flokksins var ávallt að eyðileggja og grafa undan ferlinu. Raunar var það ljóst fyrir því flokkurinn á sér einfaldlega langa sögu þess að blekkja, drepa á dreif og grafa undan lýðræðisumbótum. Sjálfstæðisflokkurinn eins og aðrir flokkar boðaði að stjórnarskrána „þurfi að endurskoða og að hún þurfi ætíð að vera í endurskoðun, hér eftir sem hingað til. Lögð er áhersla á mikilvægi þess að vandað sé til verka við breytingar á stjórnarskrá og tryggð sé aðkoma þjóðarinnar.“ Framsóknarflokkur og Samfylking gerðu stjórnlagaþing að stóru kosningamáli. VG lofaði raunar hvorki breytingum né andstöðu við nýja stjórnarskrá. Málið virðist allavega ekki hafa verið efst á baugi hjá flokknum. Upp úr búsáhaldabyltingunni varð svo til stjórnmálahreyfing sem í raun byggði á lýðræðisumbótum einum saman; ný stjórnarskrá, aðkoma almennings að ákvörðunum, kosning um inngöngu í ESB og jafnari dreifing gæða.
Það skiptir raunar ekki máli hvaða flokk maður kaus eða stjórnmálaskoðun þú aðhylltist –almenningur var svikinn. Þeir sem engu vildu breyta voru einfaldlega í minnihluta. Þótt íhaldsöfl Íslands – fólkið sem alltaf stendur í vegi fyrir umbótum með útrétta hönd öskrandi nei – hafi verið í minnihluta þá unnu þau í raun.
Í samfélagi vantrausts og uppgjafar kýs fólk með veskinu – ekki vegna framtíðarsýnar. Í samfélagi vantrausts lifir flokkur eins og Framsóknarflokkurinn góðu lífi og endurnýjar stanslaust umboð sitt með tækifærismennsku og lygum. Fíkniefnalaust Ísland 2000, Vatnsrennibrautagarður, göng í gegnum Öskjuhlíð, skuldaniðurfelling, flugvöllinn úr Vatnsmýrinni og ný stjórnarskrá eru allt dæmi um lygar og tækifærismennsku flokksins. Samt kýs stór hópur flokkinn aftur og aftur. Hvers vegna?
Greining lata mannsins væri væntanlega á þá leið að Íslendingar séu heimskir, fólk sé fífl og þrælslundin sé allt að drepa. Persónulega tel ég þó að vandinn liggi líka í því að aðrir flokkar virðast oft ekki hafa meira fram að færa. Það er einfaldlega of erfitt að átta sig á hverjir eru í alvörunni tilbúnir að berjast fyrir eigin sannfæringu og gefnum loforðum og hverjir ekki. Þess vegna er kannski alveg eins gott að skrá sig bara í Zúista, kjósa Sigmund Davíð og sprengja allt upp í rifrildi.
Samfylkingin hefur árum saman logað í illdeilum vegna þess að flokkurinn deilir enn um hvurslags flokkur Samfylkingin á að vera. Viðvarandi svindl og smölun í prófkjörum flokksins hefur grafið undan trausti á flokknum. Endalaus eftirgjöf og meðvirkni flokksins með íhaldsöflum gerir það að verkum að fullkomlega málefnalegt er að treysta ekki Samfylkingunni. Núverandi flokksformaður eyddi síðasta kjörtímabili í að snobba fyrir íhaldsöflunum og grafa undan umbótaöflum í flokknum. Innan Samfylkingarinnar er hópur fólks sem virðist telja það sérstakt markmið flokksins að endurreisa arfleifð Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur, fyrrverandi formanns Samfykingarinnar og utanríkisráðherra. Hvers vegna ætti umbótasinnaður kjósandi að kjósa Samfylkinguna? Jafnvel þeir sem trúa því að stjórnmálaferill Ingibjargar Sólrúnar njóti ekki sannmælis eða réttmætrar virðingar hljóta að sjá að málið er ekki nægilega mikilvægt til að leggja heilan flokk undir.
Óumbeðinn tók Árni Páll Árnason, formaður flokksins, það á sig að slátra baráttunni fyrir nýrri stjórnarskrá. Til hvers? Hvert var markmiðið? Var markmið Árna Páls kannski aldrei að standa við loforð um endurskoðun stjórnarskrár? Hvaða merki eru þess að Árni Páll hafi raunverulega staðið með baráttunni fyrir nýrri stjórnarskrá? Ég sem fylgdist vel með á síðasta kjörtímabili man aðallega eftir því áhugamáli Árna Páls að grafa undan Jóhönnu Sigurðardóttur, þá formanni og forsætisráðherra, í von um að vinna sjálfur sætið. Aftur má spyrja sig, til hvers? Hvers vegna er það markmið einhvers að vera formaður flokks frekar en að setja sér markmið til breytinga? Hvernig er Árni Páll Árnason betur settur sem formaður flokks í útrýmingarhættu en sem þingmaður flokks með forsætisráðuneytið?
Samfylkingin hafði sem sagt tækifæri á að verða viðvarandi umbreytingarafl en eins og annað tortímdi flokkurinn sér í innanflokksspillingu, stólakaupum og persónulegum metnaði einstaklinga sem hefur ekkert með árangur eða breytingar að gera.
Svona er hægt að ganga á hvern einasta flokk og uppgötva hræsni, tækifærismennsku, vanhæfni og hreinræktaðan vilja til svika. Það er ekki svartsýni að treysta engu og það er ekki langrækni að telja sig svikinn, sama hvaða hugmyndir þú aðhyllist. Það er fullkomlega málefnalegt því dæmin eru fjölmörg. Um leið er vantraustið svo skaðlegt því það styrkir einfaldlega stöðu tækifærissinna, gerir spillingu hversdagslegri og einangrar heiðarlegt fólk.
Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur sigruðu í síðustu kosningum með lygum og loforðum sem aldrei stóð til að standa við. Kjósa átti um ESB-áframhald. Þannig var málið núllað og kjósendum gert ljóst að óhætt væri að kjósa flokkana þrátt fyrir ESB-andstöðu efsta lagsins því þau myndu jú bara virða vilja almennings. Þetta var auðvitað ekki niðurstaðan og stóð aldrei til að standa við.
Lækka átti skuldir almennings um 200–300 milljarða og það án þess að ríkið borgaði. Þetta var auðvitað ekki niðurstaðan enda stóð aldrei til að standa við þetta. Nú þrætir Framsóknarflokkurinn bara fyrir töluna og segir hana aldrei hafa verið nefnda. Öll vitum við að það er lygi og skrum en það var kannski barnaleg einfeldni að trúa þessu fólki. Í samfélagi vantrausts er það almenningur sem skammast sín fyrir að trúa en ekki lygararnir fyrir að ljúga.
Heilbrigðiskerfið átti að byggja upp og alls ekki einkavæða. Fullt af peningum fyrir heilbrigðiskerfið. Þetta hefur ekki verið uppfyllt. Samið var við lækna um að vinnuálag, kjör og fjármögnun heilbrigðiskerfisins yrði í samræmi við stöðuna á Norðurlöndum. Þetta hefur ekki verið staðið við og stendur ekki til. Þess í stað voru bara sett lög á hjúkrunarfræðinga og sýndarframlag sett í tækjakaup.
VG tortímdi sjálfu sér í tuði og átökum sem stundum snerust um grundvallaratriði en oftast ekki. Borgarahreyfingin tvístraðist og þingmenn flokksins sögðu upp baklandinu. Í bók Margrétar Tryggvadóttur, Útistöður, er því lýst vel hvernig vantraust og deilur um tittlingaskít grófu undan starfi hreyfingar sem vinna átti að umbótum.
Besti flokkurinn © Jón Gnarr
Hægt er að ganga á línuna. Árið 2010 var uppgjöf reykvísks almennings og vantraust svo mikið að Jón Gnarr og félagar í Besta flokknum fengu sex fulltrúa í borgarstjórn. Besti flokkurinn var ádeiluflokkur sem ýkti og spilaði upp úrkynjun hefðbundinna stjórnmálaafla. Þótt persónulega myndi ég telja Besta flokkinn hafa staðið sig nokkuð vel við að stjórna borginni og mögulega náð fram talsverðum breytingum í íslenskum stjórnmálum er erfitt að horfa framhjá hvers lags skrum flokkurinn var.
Besti flokkurinn var dæmi um fjarvistasönnunarstjórnmál eins og þau gerast verst. Lofa engu og því sem er lofað má svo svíkja. Flokkurinn er hvorki hitt né þetta. Fyrst og fremst vinahópur, listgjörningur og grín. Fyrir kosningar var Besti flokkurinn níhilismi í sinni fyndustu mynd.
Besti flokkurinn er líka dæmi um hvernig hægt er að stunda góð og skynsamleg stjórnmál. Þótt hægrið hafi aldrei kallað Jón Gnarr annað en ‘trúð’ í neikvæðri merkingu þá var borginni vel stýrt af Besta flokknum. Jón Gnarr nálgaðist málefnið að ákveðinni auðmýkt og viðurkenndi þekkingarleysi sitt. Ólíkt borgarstjórnartíð Hönnu Birnu Kristjánsdóttur, þingkonu Sjálfstæðisflokksins og afkvæmi alls sem er að íslenskum stjórnmálum, var reynt að nálgast málefnin opið og gagnrýnið en höfðinu ekki alltaf stungið í sandinn. Besti flokkurinn fékk nánast gjaldþrota Orkuveitu Reykjavíkur í hausinn og tókst á við, tók óvinsælar ákvarðanir og svaraði fyrir þær. Jón Gnarr gerði tilraun til að skýra hlið yfirvalda án hroka og án þess að leita strax í skjól umsátursþankagangs.
Besti flokkurinn hafði því öll tækifæri til að verða viðvarandi umbreytingarafl í íslenskum stjórnmálum. Flokkurinn er ekki sá fyrsti og ekki sá síðasti. Hann skilaði árangri. Flokkurinn var ekki fullkominn, missteig sig oft og var raunar aldrei nægilega lýðræðislegur flokkur – fyrst og fremst gjörningur, klíka og listaverk. Í samfélagi vantrausts var Besti flokkurinn tækifæri til þess að ávinna sér traust. Hægfara breyting unnin í sátt en ekki með hnefavaldi meirihlutans. Ég segi sátt og á þá ekki við meðvirkni gagnvart núverandi stöðu. Sátt sem byggist ekki á þeirri meginstraumstrú að hinir valdamiklu séu alltaf í rétti. Nei, sátt og málamiðlanir sem byggja á þolinmæði og málamiðlun en á sama tíma staðfestu um grundvallaratriði. Hreyfingu sem má treysta til að krefjast umbóta en um leið treysta til að tortíma ekki sjálfri sér vegna tækniatriða. Hreyfing sem skilur leikjafræði.
Vandinn er samt sá að Besti flokkurinn var aldrei neitt af þessu. Besti flokkurinn var bara Jón Gnarr, hann á hann og hann ákvað að leggja hann niður. Hvers vegna? Jú, Jón Gnarr er tækifærissinni – afkvæmi íslensks samfélags. Hann sá tækifæri fyrir sig og vini sína og greip það. Besti flokkurinn var sem betur fer ekki það ódýr að afleidd gæði hafi verið engin. Þau voru aðeins tímabundin. Um tíma var borgin ágætlega rekin, um tíma voru íhaldsöflin upptekin en þegar á reyndi þá var flokkurinn ekki eign kjósenda eða þeirra sem lögðu á sig ómælda vinnu. Nei, Besti flokkurinn var bara Jóns. Það stóð aldrei neitt annað til. Þegar Jón Gnarr var búinn að nota flokkinn var Besti flokkurinn frekar lagður niður en að afhenda næstu kynslóð. Jón Gnarr átti hann jú.
Keisarinn er ekki í neinum fötum og leikritið var alltaf skrifað með þann endi. Nú vinnur keisarinn hjá 365 (þar sem hann vann reyndar áður), framleiðir þátt með sjálfum sér og skaffar vinum sínum vinnu.
Eftir standa þau sem fjárfestu í alvörunni í Besta flokknum – kjósendur – með tómar hendur og aftur á byrjunarreit. Það spilar svo í hendur íhaldsafla, hvaða nafn sem fólk vill gefa þeim. Keisarinn stendur uppi með heimildamynd í heimsdreifingu, góðan prófíl, bókaútgáfu, ræðuhöld og góð laun, handrit að grínþætti og ágæta vinnu. Hið ómælda traust, vinna og tími sem almenningur lagði flokknum til færði þeim aldrei neina eign. Besti flokkurinn var verkefni einyrkja þar sem aðrir gáfu vinnuna sína.
Jón Gnarr á þetta og hann má þetta. Núna á 365 svo Jón Gnarr og þá mega þeir nota hann til að vara við Netflix og öðrum útlendum hættum. Þeir borga honum laun, þeir eiga þetta og þeir mega þetta. Alveg eins og bankastrákarnir fyrir hrun. Alveg eins og Sjálfstæðisflokkurinn og útgerðin.
Því í samfélagi vantrausts og tækifærismennsku er allt einkaeign nema vantraustið – það er sameign.
Er Ísland spillt samfélag? Já, því miður … Og verst er að fullkomlega málefnaleg rök má finna fyrir því að treysta raunar engum því þegar á reynir eru líkurnar á að allir séu loddarar svo miklar.
Eins og annað þá spilar vantraustið upp í hendur tækifærissinnaðra og spilltra loddara.