Karl Garðarsson, þingmaður Framsóknarflokksins, pakkaði í vörn fyrir forsætisráðherrann á dögunum. RÚV var að hans mati óvinur númer 1 fyrir það að hleypa meintum andstæðingum hans að hljóðnemanum.
Meðal þeirra var ég í fjölmiðlaspjalli á Rás 2 föstudaginn 18. mars síðastliðinn.
Karl Garðarsson er gamalreyndur blaðamaður, eins og ég, og á að þekkja fagleg grundvallarviðmið blaðamennskunnar. Hann veit þar af leiðandi að blaðamennska felst meðal annars í gagnrýnu viðhorfi til helstu óvina siðmenntaðra samfélaga. Þau hafa ekkert að gera með það hvort menn styðja Framsóknarflokk, VG eða hvaða flokk sem vera skal. Þau birtast meðal annars í eftirfarandi:
- Blaðamennska veitir fólki upplýsingar, sem gera það frjálst.
- Skuldbinding hennar er fyrst og fremst við sannleikann.
- Hollusta hennar er við borgarana.
- Eðli hennar er leit að staðfestingum.
- Hún er sjálfstæð gagnvart þeim, sem fjallað er um.
- Hún er óháður vaktari valdsins.
- Hún er torg gagnrýni og málamiðlana.
- Hún reynir að gera það mikilvæga áhugavert og viðeigandi.
- Hún er víðtæk og í réttum hlutföllum.
- Hún má beita eigin samvisku.
Á tímum mikillar samþjöppunar auðs og valda, eins og á sér stað hér á landi þessi misserin, reynir mjög á ofangreindar grundvallarreglur. Enda er spilling, aðstöðubrask, frændhygli, lýðskrum, óheilindi, undirmál og ógagnsæi óvinur okkar allra.
Frjálsir fjölmiðlar gegna hér lykilhlutverki. Frjálsir eru þeir ekki nema þeir geti óhindrað fylgt ofangreindum reglum. Sannast sagna ættu blaðamenn að hafa þessar reglur yfir á hverjum morgni áður en þeir mæta til vinnu.
Óþol kjósenda
Í umræddum morgunþætti á Rás 2 fór ég meðal annars yfir rannsókn sem gerð var í Svíþjóð af tveimur fræðimönnum um afsagnir ráðherra þar í landi. Rannsóknin birtist árið 2008.
Fræðimennirnir (Jakobsson og Lövmarck) reyndu að greina hvers vegna almenningur og fjölmiðlar í Svíþjóð sýndu ráðherrum mikið óþol þótt sakir þeirra væru ef til vill litlar. Margir þeirra sögðu af sér, eins og tveir ráðherrar í fyrstu ríkisstjórn Fredriks Reinfeldt árið 2006, strax á fyrstu vikum í starfi. Menntamálaráðherrann hafði til dæmis ekki greitt afnotagjaldið af sænska ríkissjónvarpinu árum saman. Þetta eyðilagði trúverugleika ráðherrans og ríkisstjórn Reinfeldts kallaði þar af leiðandi yfir sig vandræði. Reinfeldt bjargaði málinu með því að kalla ráðherrana á teppið og víkja þeim frá. Flokksformaður Moderaterna (Reinfeldt) hugsaði um traust og trúverugleika gagnvart þjóðinni þegar í upphafi ferils síns á forsætisráðherrastóli og skipti út tveimur ráðherrum.
Ég nenni ekki að rekja vandræði Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, forsætisráðherra, og sambærilegar ávirðingar hans sem snerta traust og trúverðugleika. Það hafa aðrir gert vel og vandlega.
En hvað er það sem gengur fram af almennum borgurum í máli íslenska forsætisráðherrans? Því gera þeir kröfu um afsögn?
Fræðimennirnir tveir, sem áður var vitnað til, greindu fjórar siðareglur sem virtust skipta almenning mestu máli þegar afstaða var tekin gegn ávirðingum sænsku ráðherranna:
- Fólk í valda- og virðingarstöðum á að gæta hófsemi í opinberum athöfnum sínum
- Fólk í valda- og virðingarstöðum á að sýna gott fordæmi
- Fólk í valda- og virðingarstöðum á að hafa óflekkað mannorð
- Fólk í valda- og virðingarstöðum á að vera heiðarlegt
Jakobsson og Lövmarck töldu að ef ráðherra bryti gegn tveimur eða fleiri af þessum boðum væru þeir í vondum málum.
Sigmundur Davíð hefur ekki sýnt gott fordæmi í embætti forsætisráðherra.
Sigmundur Davíð hefur ekki gengið heiðarlega til verks sem forsætisráðherra.
Sigmundur Davíð er þar af leiðandi í vondum málum.
En er einhver flokksformaður sem kallar hann á teppið og víkur honum líkt og Reinfeldt þurfti að gera á sínum tíma sem flokksformaður Moderaterna?
Eitt íslenskt dæmi
Ég ætla ekki að rekja pólitíska refskák að baki afsagnar Guðmundar Árna Stefánssonar sem líklega er eini íslenski ráðherrann sem sagt hefur af sér í kjölfar umfjöllunar um meint embættisglöp sem sýndust þó ekki merkileg.
Guðmundur Árni Stefánsson, Alþýðuflokki, sagði af sér embætti félagsmálaráðherra í ríkisstjórn Davíðs Oddssonar árið 1994. Mál hans tengdist Birni Önundarsyni tryggingaryfirlækni sem orðið hafði uppvís að skattsvikum. Guðmundur Árni gegndi stöðu heilbrigðis- og tryggingarráðherra þegar mál tryggingayfirlæknisins lagði undir sig fjölmiðlana. Sá hafði fengið gildan starfslokasamning.
Ríkisendurskoðun, eftirlitsstofnun sem heyrir undir Alþingi, sagði meðal annars eftirfarandi um málið: „Umrædd ákvörðun ráðuneytisins um greiðslur samkvæmt framangreindu uppgjöri við starfslok Björns er að mati Ríkisendurskoðunar mjög umdeilanleg í ljósi þeirra upplýsinga, sem fyrir lágu um eðli og stöðu máls hans … Af framansögðu mátti ráðherra vera ljóst, að mjög ólíklegt væri að hugsanleg ákvörðun hans um að bjóða Birni að segja upp starfi sínu eða víkja honum ella úr starfi myndi baka ríkissjóði bótaskyldu.“ Ríkisendurskoðun taldi mál ráðherrans árið 1994 „aðfinnsluverða meðferð á almannafé“.
Þetta var allt og sumt. En Guðmundur Árni kaus að segja af sér
Leiðarahöfundur Morgunblaðsins sagði 12. nóvember 1994 um þetta mál:
„Með afsögn Guðmundar Árna Stefánssonar nú verða því þáttaskil. En jafnframt er ljóst að héðan í frá munu ráðherrar, þingmenn, embættismenn og raunar æðsta stjórnsýsla landsins yfirleitt, og þar er enginn undanskilinn, búa við meira aðhald af hálfu almennings, fjölmiðla, Ríkisendurskoðunar og Alþingis en tíðkazt hefur til þessa.“
Reyndist Styrmir sannspár árið 1994?