Ingimar Karl Helgason skrifar:
„Þarna sýndi hreyfingin að hún á ennþá erindi og er nauðsynlegt tæki til að ná fram bættum kjörum. Eftir þessi átök hefur virkni hreyfingarinnar vaxið þannig að ég myndi segja að hún væri sterkari í dag en oft áður,“ segir Drífa Snædal, framkvæmdastjóri Starfsgreinasambands Íslands, um verkföll síðasta árs. Hún ræðir um átökin í Straumsvík, samspil verkalýðshreyfinginarinnar og stjórnmálanna, alvarleg brot í iðnaði og ferðaþjónustu, Panamaskjölin og fleira.
„Fyrir sléttu ári síðan var hreyfingin í mestu átökum á vinnumarkaði í áratugi, virknin var mikil, samstaðan rík og umboð samninganefnda sterkt,“ segir Drífa. Hreyfingin hafi sýnt að hún eigi skýrt erindi. Hún sé nauðsynleg til þess að ná fram bættum kjörum. „Eftir þessi átök hefur virkni hreyfingarinnar vaxið þannig að ég myndi segja að hún væri sterkari í dag en oft áður. Hins vegar má alltaf styrkja hana betur í gegnum sterkara samráð við stjórnvöld og félagasamtök og öflugra grasrótarstarf þó það sé víða mjög virkt.“
Sterk hreyfing – sterk löggjöf
Staða starfsmanna álversins í Straumsvík og harkan í þeirri kjaradeilu leiðir hugann ósjálfrátt að því hvar víglínan liggi í samskiptum launafólks við atvinnurekendur.
„Barátta starfsfólksins í Straumsvík var sérstök að því leyti að þarna átti verkalýðshreyfingin í átökum við erlent stórfyrirtæki og gefur vísbendingar um breytingu á eðli baráttunnar í framtíðinni. Þarna sýndi sterk verkalýðshreyfing á Íslandi hvers hún er megnug og vinnulöggjöfin okkar er sennilega með betri löggjöfum í heimi í baráttunni við svona fyrirtæki,“ segir Drífa og bætir við afdráttarlaus: „Það er einfaldlega lögbrot að greiða undir samningsbundnum launum hér á landi og samkvæmt kjarasamningum greiða allir í stéttarfélög. Ef við hefðum ekki þessa umgjörð er ómögulegt að vita hvernig alþjóðlegar samsteypur myndu haga sér hérna. Hins vegar er það verkefni hreyfingarinnar að færa til „víglínuna“ og hún á að sjálfsögðu að vera að sækja fram en ekki aftur eins og krafa var um af hálfu fyrirtækisins.“
Á púlsinum í ferðaþjónustunni
– En hvað má segja um samskiptin við ríkisvaldið. Einkum þátt stjórnvalda í kjarabaráttu síðustu missera og í verkföllum síðasta árs?
„Samskiptin við ríkisvaldið mættu vera betri og mér finnst undarlegt að ríkið nýti ekki verkalýðshreyfinguna meira í samræðum og samskiptum. Þau eru upp og ofan. Til dæmis er það mjög sérstakt svo ekki sé dýpra í árinni tekið að Stjórnstöð ferðamála sé í samstarfi við atvinnurekendasamtök en ekki verkalýðshreyfinguna þrátt fyrir þrotlausa vinnu hreyfingarinnar við að uppræta brot í greininni. Ætli við séum ekki helst með puttana á púlsinum varðandi aðbúnað starfsfólks í greininni. Á öðrum sviðum hafa samskiptin verið góð en það er soldið undir hælinn lagt hvar drepið er niður fæti innan ríkisvaldsins.
Spurð um núning innan verkalýðshreyfingarinnar bendir Drífa á að þar séu hagsmunir stundum ólíkir. Til að mynda innan ASÍ og sömuleiðis milli félaga á almennum markaði og starfsmanna hins opinbera. „Það er stöðugt verkefni að sætta sjónarmið á milli hópa.“
Norðurlönd ekki alltaf fyrirmynd
Stundum er verkalýðshreyfingin gagnrýnd fyrir samkrull við atvinnurekendur. Margir hafa nefnt samkrull í lífeyrissjóðum og umdeildar þreyfingar um svonefnt Salek samkomulag. Hvaða áhrif hefur það á ásýnd verkalýðshreyfingarinnar?
„Mörg stærstu framfaramál síðustu tíma hafa verið unnin í samstarfi við atvinnurekendur og það er svo sem ekkert að því þegar hagsmunirnir fara saman. Hins vegar þarf alltaf að gæta að valdahlutföllunum þegar atvinnurekendur og launafólk er annars vegar,“ segir Drífa. Ekkert launungarmál sé að Salek samkomulagið sé umdeilt innan verkalýðshreyfingarinnar. Það skýrist af vantrausti á aðferðinni, að fyrir hendi séu forsendur til þess að auka kaupmátt með „hófsömum“ launahækkunum. „Þar er gjarnan litið til Norðurlandanna en þegar kerfið byggðist upp þar var það byggt upp á trausti og völd verkalýðshreyfingarinnar í samfélaginu voru miklu meiri heldur en hafa verið nokkurntíman verið hér. Staðan á Norðurlöndunum er önnur nú og launafólk á í vök að verjast og sitja undir stöðugum kröfum um launalækkanir sbr. í Svíþjóð og Finnlandi. Hinar stöðugu vísanir í norræna módelið eru því varasamar og til að ná einhverjum takti í stöðugri og jafnri framþróun þarf eitthvað fleira að koma til. Traustið er ekki mjög mikið og síðustu ár hafa sýnt að við búum við allt annað en stöðugleika.“
Stuldur á velferð
Verkalýðshreyfingin hefur ekki verið mjög áberandi í samfélagsumræðunni í kjölfar Panamaskjalanna, sem sýna að efnafólk héðan á eða átti mörg hundruð félög í skattaskjólum. Gögnin taka raunar aðeins til skattaskjólsfélaga sem Landsbankinn gamli stofnaði fyrir fólk. Er það ekki eitt af hlutverkum verkalýðshreyfingarinnar að stíga fram í baráttu gegn skattasniðgöngu og svikum, ekki síst þegar alþingismenn og ráðherrar eru afhjúpaðir fyrir slíka þátttöku?
„Ég er sammála því að verkalýðshreyfingin hefði mátt vera háværari eftir Panamalekann og ég reikna reyndar með að þau mál fléttist inn í verkalýðsmál í framhaldinu. Þó verður að gæta sanngirni og vil ég minna á að Eining-Iðja á Akureyri, sem er eitt stærstu félaganna innan SGS sendu frá sér mjög afdráttarlausa ályktun frá aðalfundi um þann stuld á jafnrétti, velferð og jöfnuði sem skattaskjól eru í raun. Ályktunin fékk samt ekki þá umfjöllun sem hún á skilið. Að auki hafa fleiri tjáð sig um þessi mál, þar á meðal ég,“ segir Drífa ákveðin.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
Ólíkar skattbreytingar
– Hvað finnst þér um tengsl stjórnmálahreyfinga og verkalýðshreyfingar? Það virðist blasa við öllum að nýfrjálshyggju og einkavæðingarflokkarnir standa ekki með launafólki heldur fjármagnseigendum. Þarf ekki hreinlega að styrkja þau sögulegu bönd frekar en hitt?
„Verkalýðshreyfingin á að vera í stöðugu samtali við alla stjórnmálaflokka og reyna að hafa áhrif alls staðar. Það hefur stundum tekist með ágætum en til að samtal geti átt sér stað þurfa báðir að vera tilbúnir til þátttöku. Ég hef í mínum störfum átt samtal við fólk úr öllum flokkum og vildi gjarnan gera meira af því. Sú pólitík sem vinstriflokkar standa fyrir gagnast launafólki betur heldur en hægripólitík og það sást mjög vel á þeim skattkerfisbreytingum sem annarsvegar voru framkvæmdar í tíð vinstristjórnarinnar og hins vegar þeim skattkerfisbreytingum sem núverandi ríkisstjórn hefur staðið fyrir. Þar kristallast hugmyndafræðin svo vel og skattkerfið er besta tæki sem til er til að skapa jöfnuð og tryggja velferð allra. Auðvitað á verkalýðshreyfingin sérstaklega að styrkja böndin við þá stjórnmálaflokka sem eru tilbúin til að vinna að jöfnuði og velferð launafólks.“
Mansal í umræðunni
Fyrirtæki í byggingariðnaði og ferðaþjónustu hafa ítrekað verið staðin að kjarasamningsbrotum og ýmsu ennþá verra en það. Hvað finnst þér að stjórnvöld eigi að gera betur og hefðu átt að gera, sem og verkalýðshreyfingin.
„Stjórnvöld þurfa að þétta eftirlitsstofnanir sínar, skattinn, Vinnumálastofnun og vinnueftirlitið og við þurfum að styrkja okkar eftirlit. Það er verið að gera það á öllum vígstöðvum og að því leyti erum við reynslunni ríkari frá síðasta uppgangi. Við erum farin að ræða mansal sem eitthvað sem gerist raunverulega hér á landi en þegar til dæmis Kárahnjúkar voru byggðir þá var þetta hugtak ekki inni í umræðunni þó fullt tilefni væri til. Annað sem þyrfti að gera er að koma upp keðjuábyrgð þannig að það sé ekki hægt að fría sig ábyrgð á undirverktökum. Þetta eru svona fyrstu skrefin til að koma í veg fyrir ástand sem við kærum okkur ekki um á vinnumarkaði í örum vexti.“
Samstaðan veganesti
– Þegar þú horfir nokkur ár fram á veginn, ertu bjartsýn fyrir hönd launafólks?
„Já, ég er alltaf bjartsýn og launafólk sýndi það á síðasta ári að það var tilbúið til að standa saman og berjast fyrir bættum kjörum. Það er ágætis veganesti fyrir áframhaldandi öflugt starf verkalýðshreyfingarinnar,“ segir Drífa Snædal, framkvæmdastjóri Starfsgreinasambands Íslands.
Birtist fyrst í 1. maí blaði Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs.