„Starfið leggst vel í mig og viðbrögðin hafa verið jákvæð sem er gott fyrir Samfylkinguna,“ segir Oddný Harðardóttir, nýkjörinn formaður Samfylkingarinnar spurð hvernig það að setjast í formannsstól leggist í hana sem og hvernig það kom til að hún sóttist eftir forystu í flokkinum. .
„Hvernig kom til að ég fór í framboð? Það var bara skorað á mig.“ –Maður fær ekki þá tilfinningu að þú hafir beinlínis gengið með formann í maganum? „Nei, það var einhver sem orðaði þetta þannig við mig; „Nú stendur þannig á spori að þú verður að fara fram.“ Ég fór sem sagt fram að hvatningu annarra en auðvitað langaði mig líka. Ég þóttist sjá að ég gæti orðið Samfylkingunni að liði í hlutverki formanns.“
Oddný hefur verið alþingismaður síðan 2009 en sat áður í bæjarstjórn og var bæjarstjóri sveitarfélagsins Garðs. Oddný var fjármálaráðherra frá 2011 til 2012. Þá var hún formaður fjárlaganefndar 2010 til 2011 og formaður þingflokks haustið 2011 og aftur frá október 2012 til loka kjörtímabilsins.
Samfylkingin hefur átt erfiða tíma undanfarin ár. Fylgið hefur fallið tiltölulega stöðugt frá tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur og svo í formannstíð Árna Páls Árnasonar forvera Oddnýjar. Þrátt fyrir gott gengi í borgarstjórnarkosningum 2014, þar sem flokkurinn fékk fimm fulltrúa í borgarstjórn, hefur fylgi flokksins dalað.. Í desember 2014 mældist flokkurinn með 20% í fylgiskönnunum Gallup en aðeins 7,7% í lok maí 2016.
Um nauðsyn stórs jafnaðarflokks
– Þú þekkir langavarandi umræðu um vont gengi Samfylkingarinnar vel enda altalað og því er ekki að neita að flokkurinn er ekki í góðri stöðu. „Nei, við höfum náttúrulega fallið í könnunum. Það má ekki gleyma því að þetta eru kannanir, en við fórum líka illa út úr síðustu kosningum. Við náðum okkur aðeins á strik í síðustu sveitastjórnarkosningum. Í lok árs 2014 vorum við að mælast um 20% en féllum svo árið 2015. Þetta er alvarleg staða. Fyrst og fremst er það alvarlegt fyrir íslenskt samfélag að stóri jafnaðarmannaflokkur landsins sé að fá þessa umsögn frá almenningi. Það er mjög mikilvægt að við réttum úr okkur og það fyrst og fremst vegna okkar stefnumála. Þetta eru vondar fréttir fyrir jöfnuðinn sem við berjumst fyrir,“ segir Oddný. „Einhver sagði við mig að ef Samfylkingin væri ekki til þá þyrftum við að stofna hana. Mér finnst auðvitað óskaplega mikilvægt að hér á landi sé til öflugur flokkur jafnaðarmanna og að hann sé í svipuðum færum og flokkar jafnaðarmanna á Norðurlöndum.“
– Sögulega séð hefur Ísland verið land án stórs jafnaðarmannaflokks sem og stórs frjálslyndisflokks. Hvað veldur því að Samfylkingin, jafnaðarmannaflokkurinn, hefur átt svona erfitt uppdráttar? „Kannski er þessi staða líka skýring þess að Ísland mælist ekki betur en það gerir í samanburði við hin Norðurlöndin. Kannski er þetta ástæðan fyrir því að staðan er sú sem hún er,“ segir Oddný og bendir á stöðu ungs fólks máli sínu til stuðnings sem og skort á stjórnmálasiðferði.
„Við erum rík þjóð og þótt jöfnuðurinn hafi aukist á síðast kjörtímabili þá jókst ójöfnuður mjög mikið á árunum fyrir hrun,“ segir Oddný. „Við stöndum mjög illa í öllum spillingarmælingum borið saman við önnur NorðurlöndÆtli staða þeirra mála spili ekki inn í stöðuna eins og hún er nú. Ungt fólk er að flýja land þótt það sé hagvöxtur hér. Ég held að það sé fyrst og fremst vegna þess að ekki er búið nægilega vel að ungu fólki hér á landi. Það er ekki hægt að bera saman barnabætur hér á landi og á Norðurlöndunum. Þar eru barnabætur hugsaðar til þess að bæta stöðu barnafólks og jafna í samræmi við þá sem ekki eiga börn. Hér er horft á bæturnar sem fátækrastyrk. Á því sést engin breyting í ríkisfjármálaáætlun Bjarna Benediktssonar, fjármálaráðherra.“
Oddný bendir á að ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks virðist ekki leita hugmynda, innblásturs né stefnu frá öðrum Norðurlöndum. „Þessi ríkisstjórn horfir til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins við mótun barnabóta – ekki Norðurlandanna þar sem þessir hlutir ganga bara mjög vel. Það má leita skýringa á stöðu velferðarmála hér á landi að ekki er leitað til Norðurlanda að lausnum. Skýringin á því er að hér er ekki sterkur jafnaðarmannaflokkur og því verðum við að breyta“
Oddný segir að hennar markmið verði að tala máli jafnaðarstefnunnar og sannfæra fólk um að flokknum sé treystandi til að berjast fyrir samfélagi í anda hennar. „Ég vil sannfæra fólk um að okkur sé treystandi til að bera þessa góðu stefnu og endurreisa í krafti samhjálpar en ekki hugmyndum hægrimanna eins og samkeppni um sjúklinga. Ég ætla að sannfæra fólk um að okkur sé treystandi til að tryggja jafnrétti til náms. Að við séum flokkurinn sem getur fylgt eftir húsnæðisbreytingum og komið með alvöru lausnir fyrir ungt fólk. Það verður að klára nýju stjórnarskrána sem er verkefni sem við byrjuðum og viljum ljúka.“ Oddný segir endurreisn heilbrigðiskerfisins vera stóra kosningamálið og stóra verkefni næsta kjörtímabils. Hún bendir á að aðkallandi verkefni sé að takast á við áskoranir sem fylgi miklum vexti ferðaþjónustunnar. „Okkur er treystandi til að taka til í þeim málum.“ – Hvað ertu þá að tala um? „Stefnuleysi ríkisstjórnarinnar í þeim málum er að stefna ágóða samfélagsins vegna ferðaþjónustu í voða. Hér er ferðaþjónustan orðin stærsta atvinnugreinin og grein sem hefur skapað okkur gjaldeyri sem við þurfum á að halda. Við erum samt ekki að rukka ferðamenn um neysluskatta heldur erum við að gefa þeim afslátt þegar þeir kaupa hér gistingu og afþreyingu. Við eigum auðvitað að hætta því og byggja upp innviðina. Núna er staðan þannig að það er allt of mikið álag á heilsugæsluna og sjúkraflutninga á ákveðnum landsvæðum til dæmis á Suðurlandi. Það horfir til vandræða fyrir íbúana og þjónustu við þá. Álagið á lögregluna er orðið til vandræða og svo eru vegirnir að molna. Í þessum málum verður að gera stórátak og okkur er best treystandi til þess.“ Oddný segir ferðaþjónustuna hafa áhrif á fasteignaverð og húsnæðismál. Þau áhrif bitni á ungu fólki og láglaunafólki. „Það er enginn að halda um taumana þarna.“
Fundar með stéttarfélögum
„Mitt fyrsta verk sem formaður er að hitta forystumenn stéttarfélaga og hagsmunasamtaka. Allt samtök sem berjast fyrir bættum kjörum og auknum jöfnuði. Þetta eru bræður okkar og systur í baráttunni. Ég vil ná samhljóm með þeim og fara yfir málin. Heilbrigðismál verða, eins og ég hef áður sagt stóra mál næsta kjörtímabils og kosninganna, og þess vegna er ég að sitja fundi með landlækni, stjórnendum Landspítalans og stéttarfélögum. Við verðum að fara yfir þessi mál með þeim og vinna að úrbótum. Við viljum finna samhljóm með fólki til að vinna með okkur að samfélagi í anda jafnaðarstefnunnar.“
– Hvað með hinn almenna félagsmann? Það hefur væntanlega ekki verið mjög gaman að vera flokksmaður undanfarið og geta ekki borið höfuðið hátt. „Það er ljóst að blása þarf baráttuanda í brjóst hins almenna jafnaðarmanns. Þannig fáum við þá til að leggja sitt af mörkum í baráttunni fyrir okkar stefnu. Þetta gerist ekki nema við tölum skýrt. Okkur er gjarnan legið á hálsi að vera heldur flókin í orðum og framsetningu. Nú ætlum við að hætta því og tala bara skýru máli því þannig eigum við að haga okkur. Fólk þarf að finna að okkar stefna er eitthvað sem það getur mátað við sitt daglega líf.“ – Ertu að boða jafnaðarmannaflokk sem nennir að tjá sig um hversdagsúrlausnarefni fólks? „Já, það sem brennur á fólki og hinum vinnandi manni. Íslendingar eru búnir að segja hvað þeim finnst skipta mestu máli núna og það eru heilbrigðismál, menntamál og húsnæðismál. Þetta eru stóru málin og núverandi ríkisstjórn hefur tekist að klúðra þessum málum algjörlega.“
Að finna sína hugmyndafræði
Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks er afar hugmyndafræðilega drifin ríkisstjórn. Dæmi um traust þeirra á eigin hugmyndafræði er að jafnvel þegar þrír ráðherrar eru staðnir að því að eiga fyrirtæki í skattaskjóli þótti fjármálaráðherra – sem er einn þeirra ráðherra – tilefni til að tala máli alþjóðlegrar skattasamkeppni. – Þarf Samfylkingin ekki að horfast svolítið í augu við sjálfa sig og viðurkenna að átökin í samfélaginu eru vegna þess að það eru hugmyndafræðileg átök um hverskonar samfélag fólk vill búa í?
„Jú, nákvæmlega það þarf að horfast í augu við. Það góða við hversu hægrisinnuð núverandi ríkisstjórn er að þessi skörpu skil hafa verið dregin fram. Við eigum ekki að vera hrædd um að tala um það. Við megum ekki vera hrædd við að tala um hluti eins og hvers vegna við erum með tekjuskattskerfi. Það er ekki bara fjáröflunartæki ríkissjóðs. Skattkerfið er líka skilvirkt kerfi til að jafna stöðu fólks. Þetta verðum við að vera óhrædd við að ræða.. Sama á auðvitað við um þann skandal að fjármálaráðherra hafi nýtt sér skattaskjól. Fjármálaráðherra í skattaskjóli er brjálæðislegur skandall sem má ekki líðast. Við erum óhrædd við að tala um slík siðferðismál.“
Oddný bendir á að yfirskrift landsfundar Samfylkingarinnar hafi verið eitt samfélag fyrir alla. „Það er ekki að ástæðulausu að okkar landsfundur snerist um það markmið að hér verði eitt samfélag fyrir alla. Það er einfaldlega ekki staðan núna. Við búum í samfélagi þar sem sumir geta nýtt sér annan gjaldmiðil en almenningur vegna þess að það er betra fyrir þá. Sumir geta farið með peningana sína í felustað til þess að þurfa ekki að taka þátt í rekstri samneyslunnar. Það verður einfaldlega að skapa hér eitt samfélag fyrir alla.“
Vill byggja upp sjálfstraustið
– Segðu mér frá sjálfstrausti Samfylkingarinnar. Til þess að geta barist fyrir hugmyndum og gildum þarf fólk að hafa nægilega mikið sjálfstraust til að óhreinka sig einstaka sinnum og taka slagi til að vinna að árangri. Eru ekki málefnaleg rök fyrir því að vantreysta Samfylkingunni? „Mér finnst það ekki. Við erum með bestu stefnu í heimi. Þannig er það, jafnaðarstefnan er besta stefna í heimi og það er kallað eftir henni út um allan heim. Þar á meðal eru hagfræðingar OECD ríkjanna. Þar vilja menn nýta skattastefnu jafnaðarmanna til að halda uppi velferðarkerfinum og jafna stöðu fólks. Við stöndum mjög traustum fótum þegar kemur að stefnunni okkar. Við þurfum ekkert að vera með minnimáttarkennda gagnvart henni, langt því frá. Það hefur verið barið á okkur, því er ekki að neita. Það hefur verið nánast þjóðaríþrótt að tala um hvað Samfylkingin sé ómöguleg. Ég get ekki fallist á að málefnaleg rök séu fyrir því að treysta ekki Samfylkingunni,“ segir Oddný og bætir í. „Þvert á móti eru málefnaleg rök fyrir því að treysta Samfylkingunni og ekki síst núna þegar framundan er þetta stóra verkefni að endurreisa heilbrigðiskerfið. Þar er hægt að treysta okkur.“
– Það er samt ekki bara þannig að þjóðin hafi sameinast um að níðast á Samfylkingunni, innan Samfylkingarinnar hefur verið einskonar sjálfsmorðssveit sem hefur lagt mikla rækt við að berja á flokknum.
„Já, já, það má alveg segja að innan flokksins hafi verið tilhneiging til meinlætalifnaðar, í þessum málum, en það er búið.“
Hún segir oft gleymast að Samfylkingin ásamt VG mátti takast á við rústabjörgun hrunsins. „Samfylkingin ásamt VG fékk það hlutverk að endurreisa samfélagið eftir hrun. Það var augljóst mál að við þurftum að gera mjög margt sem var ekki til vinsælda fallið. Þegar horft er á stóru myndina þá tókst þetta býsna vel. Mér finnst nú áður en menn fara að gagnrýna allt sem við gerðum væri fróðlegt að bera saman hvernig við brugðumst við kreppunni samanborið við Írland þar sem hægristjórn tók á málum.“ Oddný segir írsk stjórnvöld meðal annars hafa lækkað atvinnuleysisbætur, stytt tímann sem sækja má slíka aðstoð og hækkað skatta jafnt á alla. „Þarna sjást svo skýrar línur. Við fórum þá leið að lækka skatta á þá sem minnst höfðu handa á milli og hækka skatta á þá sem betur voru staddir. Á Írlandi hækkuðu þau skatta á alla jafnt. Við hækkuðum atvinnuleysisbætur og lengdum tímann sem hægt var að sækja þær. Á Írlandi var atvinnubótatíminn styttur, bæturnar lækkaðar og ýmsar takmarkanir settar á. Fyrir vikið þá fóru þeir sem voru með lægstu tekjurnar mjög illa út úr kreppunni á Írlandi en þeir sem voru með hæstu tekjurnar fóru ágætlega út úr henni. Stöplaritið er akkúrat öfugt hjá okkur. Þeir sem voru ríkastir greiddu mest en minnst þeir sem voru fátækastir. Allir urðu auðvitað samt fyrir skertum kjörum af völdum hrunsins. Sagan mun dæma okkar verk og þótt allir hafi farið illa út úr kreppunni og sumir verr en aðrir, þá var ríkisstjórn Samfylkingar og VG með þessari leið að passa þá sem voru verst settir og skylda hina ríkari til þess að borga meira til samfélagsins.“
– Sýnir það ekki hvað þú tekur við slæmu búi að árið 2016 sért þú að tala fyrir ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur en ekki um ríkisstjórn forvera þíns? „Núna er ég að gera það vegna þess að þú spyrð.“
– Ég neita því ekki að ég er að leiða samtalið þangað en það er ekki úr lausu lofti gripið að Samfylkingunni hefur ekki tekist mjög vel að taka upp hanskann fyrir sjálfa sig.
„Jú, jú og ég segi fyrir mig hafandi verið fjármálaráðherra í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur, formaður fjárlaganefndar í stjórnarmeirihlutanum og formaður þingflokksins að ég er mjög stolt yfir flestum okkar verkum á síðasta kjörtímabili. Ég er mjög ánægð að ríkisstjórn jafnaðarmanna en ekki ríkisstjórn hægrimanna, með sínar áherslur, hafi séð um endurreisnina. Það var samfélaginu til góðs. Þú tekur líka eftir því að við erum gagnrýnd og kastljósinu er beint að okkur en ekki VG. Þau fara ágætlega út úr þessu að því er virðist. Það eru gerðar miklar kröfur til jafnaðarmanna og það var erfitt fyrir okkur að fara í gegnum tíma þar sem við þurftum að skera niður í velferðarmálunum. Við urðum samt að gera það á þessum tíma. Það gleymist að við fengum ekki að byggja upp í anda jafnaðarstefnunnar í kjölfar síðustu kosninga. Þeir sem stýrðu okkur í hrunið voru kosnir eftir að við höfðum lagað til. Við eigum auðvitað erfitt með að kyngja því. Allar þessar erfiðu ákvarðanir og átökin sem við stóðum í voru gerð í þeirri von að við fengjum að taka ávinninginn og deila út til almennings í anda jafnaðarstefnunnar.
Það er ógeðslega erfitt að horfa upp á ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks taka ávinning okkar vinnu og rétta ríku fólki sem þarf ekkert á því að halda.“