Michelle Bird tók saman fyrir hönd margra sem hafa fylgst með og liðsinnt Sabre fjölskyldunni. Christian Rolla á heiðurinn af ljósmyndum sem með fylgja.
Michelle Bird (úr einkasafni)
Áformað var að flytja Sabre fjölskyldunna í lögreglufylgd í varðhaldsaðstöðu innflytjenda nærri Keflavíkurflugvelli mánudagsmorguninn 17. júlí 2017. Daginn eftir var hún bókuð í flug til Noregs. Síðdegis þennan dag fékk ég mörg skilaboð frá fjölskylduföðurnum. Hér eru brot af skilaboðunum þennan dag:
„Af því þær sögðu að þær færu ekki aftur til Íraks, þær fremdu frekar sjálfsvíg, bið ég ykkur vini mína um aðstoð; að þið talið við íslensk yfiirvöld um örlög dætra minna“,
„Já, lögreglan kom og ég sagði þeim að dætur mínar væru flúnar og við vissum ekki hvar þær væru, símarnir þeirra virkuðu ekki og við værum hrædd um að gera eitthvað, því þær segjast aldrei ætla að fara aftur, og ef þær dæju færu þær ekki til baka. Við erum bara að biðja um að lifa eins og fólk en samviska manna dó“
Þriðju og síðastu áfrýjun fjölskyldunnar var hafnað á 51. viku dvalar hennar á Íslandi. Eftir 52. vikna dvöl á landinu gildir Dyflinarreglurgerðin ekki lengur og hælisumsóknir verða að metast samkvæmt öðru ferli. Í því ljósi er auðvelt að ímynda sér hversu erfið ákvörðun Útlendingastofnunar var fyrir Sabre fjölskylduna. Þegar dæturnar flúðu voru engar fréttir sagðar af því að þær fyndust ekki. Þegar lögreglan fann þær og flutti þær nauðugar úr landi rataði það heldur ekki í fréttir. Hvenær fréttir maður af þeim ákvörðunum sem yfirvöld okkar taka? Með hverjum deginum sem líður aukast áhyggjur okkar af fjölskyldunni. Stúlkurnar eru ekki lengur á Íslandi. Þær voru í flóttamannabúðum í Frakklandi en þar í landi er heimilsfang þeirra ekki skráð né heldur nafnið á búðunum, af ótta við mótmælaaðgerðir. Búðirnar voru á stað þar sem mest ofbeldi er í Frakklandi og á skuggalegasta svæði Marseille borgar.
Þær eru núna í flóttamannabúðum í Þýskalandi og vita ekki nafnið á þeim. Í síðasta samskiptum okkar sögðust þær hræddar um að Þjóðverjar myndu flytja þær aftur til Íslands og að Íslendingar myndu flytja þær beint til Íraks. Zhakou og Zhala eru hræddar. Þær óttast um öryggi foreldra sinna og eru svangar. Foreldrarnir eru í felum í Írak enda í nánd við átakasvæði og óttast um líf sitt. Þau hafa áhyggjur af dætrum sínum. Þau geta ekki farið úr húsi. Það er of hættulegt.
Sjálfboðaliði sem lengi hefur starfað fyrir Rauða krossinn segir að flóttamönnum sem hafnað er í Noregi fái aldrei hæli á Íslandi
Samkvæmt Marek sem starfar hjá NOAS (Norsk samtök hælisleitenda) eiga Kúrdar enga möguleika á því að fá hæli. Auðvitað eru einhverjar aðrar ástæður sem hægt væri að taka tillit til en þær eru sjaldnast metnar. Þarna er annað kerfi sem er hannað til að hafna umsækjendum.
Tvöfalt siðgæði
Noregur hefur ákveðið að Írak sé öruggur staður fyrir Kúrdíska hælisleitendur. Þrátt fyrir það mæla stjórnvöld, á fræðslusíðum um ferðalög, gegn því að Norðmenn heimsæki Írak. Þrátt fyrir að Norðmenn eigi hagsmuna að gæta vegna olíu á svæði Kúrda og hafi sent þangað hermenn frá 2011, hafa þeir engan áhuga á því að taka á móti Kúrdum. Kerfið flækist nokkuð þegar Norðmenn hafa hafnað umsókn því þá er þess krafist að umsækjandinn biðji um flutning aftur til landsins sem hann hefur flúið. Ef þú verður ekki við því og sækir um hælisvist í öðru landi án þess að snúa til baka til heimalandsins er litið svo á að þú hafir hlaupið undan merkjum.
Dyflinarreglugerðin heimilar ESB löndum að senda hælisleitendur til þess lands þar sem fingraför voru fyrst tekin við innkomu á ESB svæðið. Það eru engin bein flug til Íslands frá Írak, Sýrlandi eða Afganistan, Sómalíu, Albaníu og Sri Lanka, né frá öðrum stríðshrjáðum svæðum. Nærri alla hælisleitendur er hægt að senda til upprunalands á grundvelli Dyflínarsamkomulagsins.
„Kerfinu hefur verið hagrætt þannig að það er ekki hægt að sigra það og lögmenn hafa engin tæki. Aðeins þeir fáu sem geta kallað eftir hörðum stuðningi aðgerðarsinnar eiga einhverja möguleika. Jafnvel þá eru möguleikarnir litlir“.
– Oktavía Hrund Jónsdóttir frá flokki Pírata
Yfirvöld bera enga ábyrgð
Ég kynntist Sabre fjölskyldunni sem sjálfboðaliði fyrir Rauða krossinn. Eftir að annari áfryjun þeirra á höfnun á hælisvist var hafnað , heimsótti hún mig og var eyðilögð og óttaðist um líf sitt. Á liðnu ári hafa margir af vinum mínum og kunningjum á Íslandi og í Evrópu komið til Íslands til að aðstoða Sabre fjölskylduna. Við erum hópur 10-15 vina sem kynntist fjölskyldunni og reyndi að breyta kerfinu sem var hannað til að bregðast þeim.
Herra forseti
Þegar Sabrefjölskyldan fékk sinn hræðilega úrskurð skrifaði ég forseta Íslands og tilkynnti honum að áformað væri að flytja fjölskylduna úr landi þann daginn og að dæturnar hefðu látið sig hverfa og að foreldrarnir hefðu miklar áhyggjur af því að þær tækju eigið líf. Hann svaraði því til að hann hefði ekki vald til að bregðast við málum einstaklinga en væri reiðubúin itl að funda með Solaris og Rauða Krossinum en ég ætti samt að vera í sambandi við tilheyrandi starfsmenn og ráðuneyti.
Solaris og Rauði krossinn vissi þá allt um stöðu fjölskyldunnar og hætuástandið sem hún var í og gerði allt sem í þeirra valdi stóð til að styðja hana eftir opinberum leiðum.
Samtal við ráðuneytisstjórann
Ráðuneytisstjórinn í dómsmálaráðuneytinu sagði að það tæki ráðherrann nokkrar vikur að svara erindinu. Ég lagði áherslu á að jafnvel bið í tvær vikur gæti skipt sköpum þar sem stúlkurnar sem flúðu væru aðeins 18 og 20 ára. Sú yngri þjáist af geðröskun og foreldrar hennar óttast að hún sé í sjálfsvígshættu. Þær myndu grípa til allra úrræða til að hindra að þær yrðu sendar til baka í aðstæður sem þær meta sem lífshættulegar. Hún hlustaði og benti mér á að tala við spitalann. Lét mig vita að ég gæti ekkert meira gert.
Flokkur Pírata
Kæra Oktavía, í ljósi þessara óvenjulegu aðstæðna og þróun mála, hvernig getum við náð sambandi við íslensk yfirvöld til þess að koma á framfæri upplýsingum um andlega erfiðleika stúlknanna? Oktavía myndi taka þetta upp við sinn þingmann og sem vonandi kynnti þetta þinginu.
NOAS
Margir vinir, fulltrúar frá Solaris og aðrir, höfðu samband við lögmann þeirra, lögreglu og aðra embættismenn. Lögmanni Sabre fjölskyldunnar var tilkynnt að lögreglan leitaði stúlknanna og taldi að foreldrar hennar hefðu verið fluttir úr landi. Við leituðum eftir aðstoð frá NOAS í Noregi. Þau samtök geta þó aðeins fylgst með hælisleitendum ef þeir fá til þess umboð og fá uppgefið DUF númer þeirra. Það vantaði í umsóknargögnin. NOAS svaraði í tölupósti að gögnin væru gagnslaus nema þau væru skönnuð og þeim skilað í PDF formi.
Á sama tíma eru fréttir sagðar af manni, hælisleitanda, að því talið er, sem framdi sjálfsvíg með því að kasta sér í Gullfoss.
Facebook færsla frá Elínu Matthildi Kristinsdóttur eftir að stúlkurnar hurfu:
Elín Matthildur
„Maður getur farið, á vegum rauða krossins, að hitta hælisleitendur og stytta þeim stundir við erfiða bið. Gert ýmislegt sem gefur til baka, sungið saman, prjónað, æft íslensku, borðað saman… Það er gaman meðan á því stendur og skilur heilmikið eftir sig. Maður tengist sumum meira en öðrum og fer þá jafnvel að eiga samskipti á eigin vegum -þar sem það er ekki í anda rauða krossins að gera meira fyrir suma en aðra -sem ég skil og á oft við -í anda jöfnuðar og hlutleysis.
En já… ég er búin að reyna, af afar veikum mætti, að vera einni fjölskyldu innan handar undanfarna mánuði. Sem ég náði sérstökum tengslum við. Ég skrifaði bréf sem var lagt fram við mál þeirra um að ég myndi vera í baklandinu þeirra, eins og fjölskyldumeðlimur. Dæturnar tvær eru á sama aldri og miðjurnar mínar.
Þau fengu endanlega neitun um daginn. Ég treysti mér ekki til að vera viðstödd dómsúrskurðinn. Fjölskyldan varð miður sín, eins og við var að búast, og full örvæntingar. Hefðu þurft læknisaðstoð til að ná áttum. Þær systur flúðu og fóru í felur daginn sem átti að sækja þau til að brottvísa þeim. Gátu ekki höndlað það eða sætt sig við að vera teknar. Enginn veit hvert þær fóru eða hvar þær eru. Ekki svo ég viti. Ekki foreldrarnir heldur, sem óttast að þær taki eigið líf. Undrast það reyndar ekki enda sé það skárri kostur en að vera rænt og nauðgað, eins og bíður þeirra í heimalandinu. Þessar aðstæður hafa umbreytt þessum kátu, forvitnu og feimnu stúlkum í algjört flak vonleysis og örvæntingar. Ég hef verið í sambandi við þau undanfarið en veit ekkert um afdrif þeirra síðustu daga. Líklega var foreldrunum brottvísað, án dætranna. Kannski eru stelpurnar fundnar og búið að henda þeim öllum úr landi. Enginn veit. Tengslanetið rofnaði. Var tætt í sundur. Það eina sem ég veit er að þau eru einhvers staðar, hrædd og örvæntingsrfull, búin að gefa upp alla von og misst alla trú á mannúð.
Ég hef horft upp á takmarkalaust þakklæti víkja fyrir botnlausri örvæntingu, von breytast í algjört vonleysi og trú á samkennd verða að brostnum vonum. Þau trúa ekki því skilningsleysi sem þau mæta og það er skelfilegt að geta ekkert gert. Ekki nokkurn skapaðan hlut. Jú, skrifa á undirskriftalista, skrifa dómsmálaráðherra bréf og senda rafrænt knús og hjörtu til fjölskyldunnar. Sem ég geri. Af veikum mætti, því ég veit að þeir tilburðir eru allir jafn veikir og vanmáttugir og breyta engu.
Svona er heimurinn í dag. Svona er Ísland í dag.“
Aishling Muller, listamaður skrifar:
Reyndu að sjá sjálfan þig í þessum kringumstæðum …hryllilegt..ekki satt?
Aishling Muller
„Það var mikil áskorun fólgin í því fyrir mig að gera stutta heimildarmynd um Sabre fjölskylduna. Ekki bara vegna tungumálaerfiðleika, því enskukunnátta fjölskyldunnar er lítil, heldur var ég í basli með að halda tilfinningalegri fjarlægð frá ástandinu. Ég sté inn í veröld sem var mér svo framandi en á sama tíma svo raunveruleg, þar sem afleiðingar í hverju skrefi gátu ráðið úrslitum um framtíð fjölskyldunnar og einnig haft áhrif á þá fjölmörgu sem hafa blandað sér í mál hennar til að leita að úrlausnum.
Skömmu eftir að vinnunni lauk við að afla myndefnis með fjölskyldunni fóru að flæða inn skilaboð um að mál fjölskyldunnar væri í áfrýjunarferli og að ákvörðun um framtíð fjölskyldunnar á Íslandi væri væntanleg. Ég reyndi að sýna stuðning úr fjarlægð. Ég fékk mig ekki til að vera með þeim á þessari stund þar sem mér fannst staða þeirra svo óréttlát og röng. Þetta var eins og tilfinningaleg lömun.
Frá mínu sjálfselska sjónarhorni fann ég þörf á að að vernda sjálfa mig í minni litlu bólu til þess að verða ekki útsett fyrir neikvæðum tilfinningum vegna niðurstöðunnar. Líklegast gerum við þetta öll; við lítum undan og höldum áfram okkar daglega amstri eins og þessi stórmál í heiminum séu ekki til.
Þetta er svona sú afstaða að ef þú sérð það ekki, hefur það ekki áhrif á þig en er ósköp auðveld leið einstaklinginn en hefur svo alvarlegar afleiðingar fyrir okkur sem tegund.
Morgunin sem áfrýjunin var afgreidd vissi ég að á hverri stundu var von á skilaboðum um niðurstöðunar. Niðurstaðan kom og hún var neikvæð; fjölskyldan var beðin um að undirbúa brottflutning sinn en það var ferli sem við töldum að tæki allt upp í 3-4 vikur. Næstu daga varð þó ljóst að þetta yrði skemmra ferli og að fjölskyldna hefði í raun aðeins um vikufrest þangað til hún yrði sótt af lögreglu og höfð í haldi frá kvöldi þar til hún yrði flutt úr landi til Noregs.
Ég verð að viðurkenna að ég hafði andstyggð á þessum aðferðum og sá ekki nokkra ástæðu til þess að setja fjölskylduna í varðhald. Er þetta vanaleg aðferð í þessu ferli og þó svo sé, gerir það hana eitthvað skárri?
Í þessum kringumstæðum finnst mér þessi aðferð ómanneskjuleg; að setja fólk í varðhald og láta því líða sem annars flokks fólk, skömmu eftir að hafa fengið þær vondu fréttir að það eigi að líkindum að nauðungarflytja það í óstöðugt ástand til svæðis Kúrda í Írak.
Nú bendir allt til þess að flutningur til Noregs standi fyrir dyrum og þaðan að öllum líkindum til Íraks sem þýðir að þau yrðu aftur í kringumstæðum þar sem þau óttast um líf sitt eins og í upphafi sögunnar.
Ég er listamaður sem þekkti fjölskylduna ekkert þegar ég ákvað að taka viðtöl við þau fyrir mánuði síðan. Ég eyddi töluverðum tíma með fjölskyldunni á 18. ára afmælisdegi yngstu dótturinnar og tók viðtöl við þau um allt sem á daga þeirra hafði drifið undanfarin tvö ár. Þau flúðu frá Írak til Noregs og þaðan til íslands þar sem þau höfðu dvalið í 51 viku.
Þegar ég tók verkefnið að mér hafði ég ákveðið að halda mér fjarri pólitískum þrætum og öllu því sem snéri að lagalegum þáttum áfrýjunarferilsins þar sem mér fannst mitt hlutverk það eitt að gefa fjölskyldunni rödd og tækifæri til að deila sinni persónulegu reynslu. Ég þekkti ekkert lagarammann í svona málum og fannst að það væri réttast að halda mér til hlés í þessu ferli. Mögulega er þetta „naív“ nálgun en mögulega gerir þetta kleift að skoða þetta sem erfiða mannlífssögu utanfrá; að horfa til þessarar fjölskyldu og þjáninga hennar vegna raunverulegrar óvissu, hættu og óöryggis.
Á meðan dagarnir liðu streymdu til mín skilaboð frá öllum þeim sem voru upteknir við að gera sitt besta og allt sem þeir gátu á meðan talið var niður að lokadögunum fyrir brottvísun og flutning úr landi. Ég fann að margir þeirra voru í tilfinningaróti og leið illa yfir örlögum fjölskyldunnar og reyndu allt sem þau gátu til að létta þeim lífið.
Þó að ég væri ekki með beinum hætti þáttakandi í þeirri vinnu hafði það engu að síður áhrif á mig; hvernig er hægt að komast hjá því þegar um er að ræða fjögurra manna fjölskyldu sem fékk verstu fréttir sem hægt er að hugsa sér. Í næstum ár höfðu þau verði í skjóli á Íslandi og búið við það öryggi sem hælisleitendum stendur til boða. Þau höfðu öruggt húsnæði, mat á borðum, klæðnað; öllum grunnþörfum þeirra var sinnt. Síðan er fótunum skyndilega kippt undan þeim og þeim tilkynnt að þau verði að öllum líkindum flutt til heimalandsins í Kúrdistan þar sem þau óttast um líf sitt og fjölskyldumeðlima. Samkvæmt þeim er líklegt að þegar þessar línur eru lesnar séu þau í felum eða haldi sig innandyra af ótta við að stíga út í umhverfi þar sem vopn eru allstaðar til reiðu og reglulega notuð af mönnum sem bera litla virðingu fyrir lífinu. Mátið ykkur í þessar kringumstæður í eitt augnablik…skelfileg tilhugsun..ekki satt?
Aðeins nokkrum dögum áður en tíminn rann út fékk ég þau skilaboð að ungu stúlkurnar, 18 og 20 ára, hefðu yfirgefið fjölskylduna og hlaupist á brott, rétt áður en lögreglan átti að sækja alla fjölskylduna til að undibúa brottvísunina.
Ég undraðist að ég var í raun ekki hissa þegar ég mátaði mig í þeirra spor og hugleiða hvað ég hefði gert í sömu stöðu. Nokkrum dögum áður hafði verið unræða um yngri dótturina, Zhölu, þar sem hún hafði glímt við andlega örðugleika í kjölfar úrskurðarins um að til stæði að flytja þau aftur til Noregs.
Hún þjáðist eins og fjölskyldan öll vegna ákvarðana sem teknar eru fyrir hana. Zhala er ekki í góðu jafnvægi vegna tilhugsunarinnar um þennan feril brottvísunar ofaná allt það sem hún hefur þurft að upplifa. Ég tók viðtal við hana daginn sem hún varð 18 ára og það er í raun kraftaverk að hún og fjölskyldan hafi náð að lifa sæmilega eðlilegu lífi á Íslandi þrátt fyrir allt það sem henni hefur mætt. Skilaboðin hlóðust inn þar sem allir voru að reyna að finna hvar dæturnar gætu haldið sig og hvort þær væru öruggar enda hafði verið rætt um sjálfsvígshættu í tenglsum við líðan yngri dótturinna.
Undir yfirborðinu var fjölskyldan tætt og þjökuð af óvissunni sem mun fara stigvaxandi á næstu vikum. Mörg þeirra glíma við heilusfarsvanda sem má með beinum hætti leiða til þess sem þau hafa mátt þola. Eldri dótturin hefur sagt mér í viðtölum að hún vilji ekki deyja eða sjá fjölskyldu sína meidda eða drepna en eins og staðan er núna upplifir hún það sem raunverulega hættu.
Það hlýtur að vera erfitt að eiga líf sitt undir lagatæknum sem taka ákvarðanir án þess að geta leyft sér að skoða hvert mál fyrir sig. Ég get ekki einu sinni ímyndað mér hvernig áhrif það hefur.
Frá mínum bæjardyrum er fólk einfaldlega fólk sem á hvert og eitt sjálfstæða sögu og stöðu sem í mörgum tilfellum eru siðferðislega ósanngjarnar. Svo margir í Heiminum eru hlaupandi í allar áttir og leita ólíkra leiða til þess eins að finna haldreipi sem hægt er halda í og kalla eðlilega tilvist. Það eina sem fólk leitar að er öryggi og uppfyllingu grunnþarfa til að komast af á þessari plánetu sem við teljum heimkynni okkar. Þetta á ekki bara við um Sabre fjölskylduna heldur alla þá sem hafa fæðst inn í aðstæður stríðshrjáðra þjóða á átakasvæðum. Eftir að hafa kynnst fjölskyldunni verð ég döpur yfir örlögum hennar, vitandi að kringumstæðurnar eiga aðeins eftir að verða verri og skelfilegri fyrir þær.
Eins og staðan er núna er engin töfralausn í boði sem getur bætt úr málum. Bejan og Zhala (mamman og pabbinn) hafa verið flutt til Kúrdíska hluta Íraks og stúlkunar hafast nú við í Evrópu. Sá stuðningur sem þau höfðu af hvert öðru er ekki lengur til staðar. Þegar ég lít um öxl yfir síðasta mánuð, þegar ég steig inn í líf þeirra, upplifi ég mikil vonbrigði með mannkynið; þegar ég átta mig á því hversu margir eru að glíma við sama vandann. Það er ekki létt að útskýra dýpt faðmlagsins sem ég fékk frá móðurinni í fjölskyldunni sem var eina leiðin til tjáningar sem við náðum okkar á milli ofaná að deila máltíð.
Þetta voru raunverulegar stundir fyrir mig og hana þar sem við settum til hliðar stétt, menningu og bakgrunn og tengdust á mannlegan hátt með stuðningi og þakklæti frá einni manneskju til annarar.
Sabre fjölskyldan sýndi þeim alltaf þakklæti sem unnu að þeirra málum streitulaust. Ég held að það sé óhætt að segja að hver og einn einasti okkar sem eyddi einhverjum tíma með þessari fjölskyldu í viðleitni til að færa henni einhvern stöðugleika og frið upplifir nú sorg.
Persónulega hef ég engar raunupplýsingar um þennan heim sem þau þurfa að mæta þar sem mínar upplýsignar eru allar frá skekktum uppsprettum fjölmiðla. Ég hef enga reynslu að byggja á sem gerir mér kleift að komast nándar nærri skilningi á því sem þau eru að glíma við, en það sem ég get ímyndað mér hreyfir við mér með djúpstæðum hætti. Lífið á okkar tímum er sannarlega ósanngjarnt og óréttlátt en samt geta svo mörg okkar setið í okkar notalegu heimilum með okkar merkingarlausu fyrsta heims vandamál og valið að beina blinda auganu að því sem raunverulega er að gerast í heiminum.
Hvert og eitt okkar getur ekki breytt heimnum en við getum lagt okkar litla lóð á vogarskál og reynt að stuðla að jákvæðum breytingum jafnvel þó að okkar aðgerðir skapi aðeins skammlífan stuðning og ró í ólgusjó átakanna.
Þessi tafla sýnir að Ísland samþykkti 16 af 36 hælisumsóknum árið 2016. Ef okkar upplýsingar eru réttar og Ísland hefur aldrei samþykkt umsókn og áfrýjun frá hælisleitanda sem kom í gegnum Noreg, átti Sabre fjölskyldan enga von og öll þeirra viðleitni var fyrir bí. Samkvæmt þessari töflu fengu aðrir flóttaenn frá Írak hælisvist. Voru þeir kvótaflóttamenn? Sóttu þeir um utan Íslands? Þessar upplýsingar, gagnsæjar og á Ensku, eru nauðsynlegar fyrir fólk sem flýr heimaland sitt og sækir um hæli. Það verður að skilja hvaða möguleikar eru til staðar í þessum háskaleik þar sem lífið er að veði. Hefði Sabre fjölskyldan vitað fyrirfram að hún ætti enga möguleika hefði hún ef til vill eytt tíma sínum og kröftum í hælisumsókn í öðru landi. Nú eru þau í verri stöðu en á upphafsreit. Fjölskyldan er sundruð. Dæturnar eru á eigin vegum í fyrsta sinn og ólíklegt að þau fái viðundandi aðstoð sem þær hafa sára þörf fyrir í yfirfullum flóttamannabúðum þar sem þær eru núna.“