Fjörtíu ár er ekki langur tími þegar farið er Í GEGNUM TÍÐINA og hlustað á þessa tímalausu snilld sem önnur plata hljómsveitarinnar Mannakorn er. Þegar platan kom út í október 1977 fór frekar hljótt um útgáfuna í fjölmiðlum en samt seldist hún vel og selst enn. Árið 1977 var ár mikilla breytinga og framfara. Þá leit fyrsta PC heimilistölvan dagsins ljós og nefndist Commodore PET (“Personal Electronic Transactor”) og var hörkugripur með heil fjögur kílóbæt af minni en kaupendum bauðst fljótlega að uppfæra minnið í átta kílóbæt. Fyrsta MAC tölvan kom líka á markað þetta ár og þóttu þessi nýju tæki mestu furðuverk og galdragripir. Meira að segja kom upp sú kenning að þessir gripir sönnuðu sögurnar um brotlendinu fljúandi disks (Flying Saucer) í Nevada eyðimörkinni í Bandaríkjunum milli 1950 -1960 og að þaðan væri þessi tækni komin enda hefði maðurinn hvorki þroska né getu til sköpunar slíkra galdratækja sem tölva er.
Garún
Hratt er riðið heim um hjarn, torfbærinn i tunglsljósinu klúkir,
draugalegur dökklæddur, Myrkárdjákni á hesti sínum húkir
tunglið hægt um himinn líður, dauður maður hesti ríður, Garún, Garún.
Höggin falla á dyrnar senn, komin er ég til þín enn ó, Garún
öll mín ást í lífinu sem ég elskaði og tilbað alltaf var hún
komdu með mér út að ríða, lengi hef ég þurft að bíða, Garún, Garún,
Tvímennt er úr hlaðinu út á hálu vaðinu, smeik er hún,
Djákninn ríður ástarsjúkur, holar tóftir, berar kjúkur Garún,
tunglið hægt um himinn líður, dauður maður hesti ríður, Garún, Garún.
Garún – https://www.youtube.com/watch?v=8IswLyYg04U
Fyrsta lag plötunar fjallar um galdra lífs og dauða. Þegar lagið var tekið upp vildi svo til að stórsöngvarinn Pétur Kristjánsson var staddur í Hljóðrita og þegar kom að rödd djáknans, litu menn hver á annan og svo á Pétur, sem var kippt snarlega að hljóðnema í gervi djáknans á Myrká.
Magnús Eiríksson talar um Garúnu og trommuleik – https://youtu.be/dOG0u_2LWUU
Mynd Björn Björnsson – KFK: Í gegnum tíðina
Mannakorn
Á sjöunda áratug síðustu aldar var mikil gróska í tónlist og margar stefnur nutu vinsælda. Þar á meðal blús tónlistin og hljómsveitir sem spiluðu blús spruttu upp eins og gorkúlur í Englandi og U.S.A. Hljómsveitir eins og Canned Heat, Fleetwood Mac, Blue Cheers, Cream, John Mayall og fleiri. Hér á landi fékk blúsinn líka sína fulltrúa, þar á meðal fyrirbærið Blúskompaní sem Magnús Eiríksson stofnaði með Jóni Garðari Elíssyni bassaleikara og Erlendi Svavarssyni trommuleikara árið 1968-69. Þeir spiluðu í Silfurtunglinu og á blúskvöldum sem haldin voru í Klúbbinum við Borgartún á fimmtudagskvöldum. Ég keypti mér blátt árskort (Blue Note) að blúskvöldunum og mætti reglulega til að hlusta. Kvöldin urðu eftirminnileg og aldrei varð eitt kvöld öðru líkt því sjaldnast mætti sami mannskapur tvisvar. Meðfram blúspikkinu stofnaði Magnús ballhljómsveit með Baldri Má Arngrímssyni, Birni Björnssyni og Jóni Kristni Cortez. Hljómsveitin sem nefnd var Uncle John´s Band en hét í raun Lísa, lék aðallega á „Vellinum“ fyrir ameríska herinn og á tímabili söng Janice Carol með hljómsveitinni. Lísu skorti alla tíð fastráðinn bassaleikara, þó margir góðir kroppuðu með henni í hjáverkum. Árið 1973 var Baldur Már munstraður að leika í uppsetningu á söngleiknum Jesus Christ Superstar sem sýndur var í Austurbæjarbíó við miklar vinsældir. Þar kynntist Baldur sjálfum Júdasi sem reynist prýðilegur bassaleikari og var hann dreginn með á næstu æfingu hjá Lísu og allir vildu „memm“. Þau umskipti urðu til þess að Lísa var lögð til hinstu hvílu en Hljómsveit Pálma Gunnarssonar vakin til lífs. Þessir fjórir; Magnús, Pálmi, Baldur Már og Björn smullu saman og fljótlega var hafinn undirbúningur að gerð stórrar hljómplötu með íslenskum lögum. Platan fékk vinnuheitið Mannakorn en í Biblíunni er talað um sendingar frá Guði sem Mannakorn.
Reyndu aftur
Þú reyndir allt, til þess að ræða við mig.
Í gegnum tíðina ég hlustaði ekki á þig.
Ég gekk áfram minn veg, niður til heljar hér um bil.
Reyndu aftur, ég bæði sé og veit og skil.
Nú hvert sem er, skal ég fylgja þér.
Yfir Esjuna til tunglsins, trúðu mér.
Ég gekk minn breiða veg, niður til heljar hér um bil.
Reyndu aftur, ég bæði sé og veit og skil.
Reyndu aftur – https://www.youtube.com/watch?v=JbOdjLXPCA4
Baldur Már spjallar um lagið „Reyndu aftur“ – https://youtu.be/XGheEJ1HP0E
Mynd KFK – Björn Björnsson: Magnús íhugar mannakornin
Magnús Eiríksson
Það má segja að þetta hafi allt byrjað með veðurham – https://youtu.be/gKMkaSrUyts
Þegar ferill Magnúsar (fæddur 1945) er skoðaður verður maður bæði hissa og undrandi á fjölda þeirra laga sem komið hafa úr smiðju þessa látlausa og prúða pilts. Hátt á annað hundrað laga munu vera skrásett eftir hann hjá STEF, Sambandi tónskálda og eigenda flutningsréttar og þar á meðal eru margar af perlum íslenskrar dægurmenningar. Hljómplatan „Í GEGNUM TÍÐINA“ er sem þverskurður af þjóðarvitund Íslendinga þar sem Magnús kryfur þjóðarsálina inn í merg og bein til að ná kjarnanum. Í lögum hans og ljóðum birtist ljóslifandi barátta mannsins við náttúruöflin, kúgun yfirvalda, fátækt og basl. Þar vegast á guðstrúin og óttinn við hið óþekkta, galdra og fávísi sem blundar í vitund þjóðarinnar og sem skáldið góða Steinn Steinarr lýsti svo vel í sínu Ræfilskvæði.
Ég er réttur og sléttur ræfill, já, ræfill, sem ekkert kann.
Ég hélt þó hér forðum, að guð og gæfan, myndi gera úr mér afbragðs mann.
Ef til vill framsóknarfrömuð, því fátt er nú göfugra en það.
Og ef til vill syngjandi sjálfstæðishetju með saltfisk í hjartastað.
En allt lýtur drottins lögum, í lofti, á jörð og í sjó.
Ég eltist og snýst við minn eigin skugga og öðlast ei stundar ró.
Sem réttur og sléttur ræfill ég ráfa um stræti og torg
með hugann fullan af hetjudraumum, en hjartað lamað af sorg.
Ræfilskvæði – https://www.youtube.com/watch?v=4T3CfxuIL4A
Lagið „Braggablús“ á sér líklega eigið líf í vitund þjóðarinnar því á sínum tíma hitti það á djúpan streng í þjóðarsálinni og sá strengur slitnar ekki þó tíminn líði. Textinn fjallar um tíma seinni heimsstyrjaldarinnar (1939-1945) þegar landið var hernumið af Bretum 1940 og síðar af Bandaríkjamönnum árið 1941. Þá upphófst gósentíð á Íslandi með næga atvinnu fyrir alla hjá hernámsliðinu og fólk af landsbyggðinni flýði fátækina heimafyrir og flyktist suður til Reykjavíkur í von um betra líf. Fljótlega skapaðist húsnæðisekla og leiguverð rauk upp úr öllu valdi. Þeir sem ekki gátu verið með lentu í basli en fengu loks inni í yfirgefnum bröggum hernámsliðsins sem fór héðan 1947. Braggarnir sem herinn reisti víða í bænum voru einföld bráðabirgðahúsnæði þar sem bogadregin stálgrind var reist á steyptan grunn og klædd bárujárni. Að innan var bragginn klæddur svokölluðu „trétexi“ sem voru plötur gerðar úr pappamassa og svo var húsnæðið hitað upp með einum litlum kolaofni (kabyssu). Braggarnir voru ekki hannaðir fyrir íslenskar aðstæður enda héldu þeir hvorki vatni né vindum og þegar vatnið komst í trétexið myndaðist mygla og saggi.
Braggablús
Ein í bragga, Magga, gægist út um gluggann,
bráðum sér hún Skugga-Baldur skunda hjá
enn einn túrinn, stúrinn, olíu á skúrinn
er erfitt nema fyrir fjandans aura að fá.
Í vetur betur gekk henni að galdra, til sína glaða og kalda karla
sem oft gáfu aur, en Magga í sagga, situr ein í bragga,
á ekki fyrir olíu, er alveg staur.
Fyrst kom Bretinn, rjóður, yndislega góður,
þá bjó hún Magga á Borginni í bleikum kjól.
Svo kom Kaninn, þaninn, kommúnistabaninn,
þá kættist Magga ofsalega og hélt sín jól
svo færðist aldur yfir eins og galdur
og ávallt verra og verra var í karl að ná
nú er Magga stúrin því olíu á skúrinn
er erfitt nema fyrir fjandans aura að fá.
Braggablús – https://www.youtube.com/watch?v=RFDcaLuPOC8
Þegar Magnús Eiríksson var 15 ára gamall (1960) vann hann í sumarvinnu sem aðstoðarmaður á olíubíl hjá BP (British Petrol) olíufélaginu sem seinna varð Olís. Vinnan fólst meðal annars í því að keyra út olíu í braggahverfin í Reykjavík sem notuðu þá flest olíu til upphitunar:
Magnús talar um Braggablús – https://youtu.be/KAkCoitFZ-w
Mynd KFK – Björn Björnsson: Bassinn syngur fyrir Pálma
Pálmi Gunnarsson
Ég heyrði fyrst í Pálma á blúskvöldi Klúbbinum á útmánuðum 1969, að mig minnir. Á fimmtudögum var mætt snemma á þriðju hæðina að finna sér gott sæti í rökkvuðum salnum og beðið átekta. Fólk tíndist inn og sumir fóru á barinn en aðrir létu sér vatn eða kók duga, líkt og ég gerði. Á sviðinu var einn daufur kastari sem lýsti upp sviðið að hluta, þannig að sumir hljóðfæraleikaranir voru nánast eins og skuggamyndir, svo erfitt var að átta sig á hver var að spila það kvöldið. Klukkan ellefu kom trommarinn og settist við settið og svo komu hinir koll af kolli. Ég tek það fram að á þessum árum fór ég örsjaldan á böll og þekkti því ekki íslenska tónlistarmenn nema af þeim plötum sem ég keypti og hlustaði á. Blús kom ekki út á plötum hérlendis og kynningar í blöðum og útvarpi voru litlar sem engar, þannig að blúskvöldin voru eins og leynifundir því engan þekkti ég í sjón og allt kvöldið fór í að giska hver væri á trommum, bassa og gítar eða öðrum þeim hljóðfærum sem blúsað var á.
Nema röddin, hún kemur alltaf upp um hljóðfærið að baki og þetta kvöld heyrði ég ekki rödd Pálma Gunnarssonar. Hinsvegar fór ég að pæla í röddum og hvernig maður þekkir sumar raddir betur en allt annað, til dæmis raddirnar í útvarpinu og voru sumir þulir eins og bestu vinir sem maður heilsaði og kvaddi með virktum. Sama með leikara, þvílík dásemd var að heyra Þorstein Ö. Stephensen fara með texta og nema áherslurnar, framsögnina og leikrænu tilburðina sem hann hafi við í túlkun sinni. Þessar vangaveltur um Þorstein Ö. komu upp í hugann þegar lögin með Pálma runnu í gegn, því Pálmi er ekki bara góður söngvari, hann er líka frábær túlkandi líkt og raddirnar forðum í útvarpinu. Hlustaðu bara á „Reyndu aftur“ og þú nemur allt sem ekki kemur fram í textanum, allt hið dulda sem birtist í framsögn, túlkun og leikrænum áherslum.
Sölvi Helgason
Hver var það sem hló að sínum lítilsigldu löndum
sem skildu ekki skáld og förumenn?
Klæðalítill, fátækur á köldum Íslands ströndum
hann kemur fram í huga okkar enn.
Var hann helgur maður eða latur frækingshundur,
var hann sendur til að vekja nýja von?
Hvað var það minn kæri sem þú vildir okkur segja,
þú frægi skrýtni Sölvi Helgason?
Líkt og Kristur forðum varstu rossfestur af lýðnum
sem til leti taldi heimspeki og list.
Hög var hönd og hugur þinn og að þér hændust börnin
og marga heita konu fékkstu kysst.
Varstu helgur maður eða aðeins flækingshundur,
varstu sendur til að vekja nýja von?
Hvað var það minn kæri sem þú vildir okkur segja,
þú frægi skrýtni Sölvi Helgason?
Oft þú hafðir himininn að þaki þínu um nætur
og þráðir aðeins frelsi og ferðagrið.
Undir aldrei búandhokri, festir hvergi rætur
því hugur stefndi út á önnur svið.
Upp til hárra fjalla þar sem fálkar einir fljúga
þú fluttir þína bæn og þína von
Og þó að lýður segði að þú þreyttist seint að ljúga
varstu heill og sannur Sölvi Helgason.
Varstu heill og sannur Sölvi Helgason.
varstu heill og sannur Sölvi Helgason
Sölvi Helgason – https://www.youtube.com/watch?v=MPwCdPxfJss
Mynd Björn Björnsson: Baldur Már og Jónas R. Jónsson snúa tökkum í Hljóðrita
Baldur Már Arngrímsson
Þegar fyrri plata Mannakorns manna var í vinnslu og ég að mála mynd á framhlið umslagsins, þá var Baldur Már einskonar talsmaður hljómsveitarinnar, því öll samskipti við Mannakorn fóru í gegnum Baldur Má. Sama var upp á teningnum þegar „Í GEGNUM TÍÐINA“ rann um Hljóðrita inn á hljómplötu og síðan hef ég stundum velt því fyrir mér hvort tónlistarmenn séu svona almennt til hlés vegna feimni eða hvort þarna séu hinir frægu poppstælar sem gera mennina mikla eins og fjöllin bláu.
Ég hitti Baldur Má fyrir nokkru og við spjölluðum um plötuna „Í GEGNUM TÍÐINA“. Baldur var sem forðum, blátt áfram, einlægur og gefandi. Fyrst sagði hann mér ögn frá upptökutækni áranna þegar fyrstu tvær Mannakornsplöturnar komu út; Mannakorn og Í GEGNUM TÍÐINA – https://youtu.be/D-SE1xMbdCg
Svo spurði ég hann um tilurð hljómsveitarinnar– https://youtu.be/lYa5xkmEU5Q
Mynd KFK – Björn Björnsson: Talið í
Björn Björnsson
Það er eiginlega ekki fyrr en nú með tilkomu Facebook að ég kynnist trommaranum Birni Björnssyni að einhverju leyti. Áður var hann bara einhver skuggi bak við trommusettið sem sagði mest lítið og virtist alltaf vera að bíða eftir að telja í. Þá vissi ég ekki að Björn er góður ljósmyndari og hann á heiðurinn af litmyndunum af Mannakorn sem fylgja greininni. En ég vissi þá að Björn Björnsson er góður trommuleikari og sem slíkur vandaður í vinnubrögðum. Stíllinn virkar einfaldur og látlaus en er í raun útpældur og á pari við hina bestu í þessu fagi.
Göngum yfir brúna
Sagt er að sumir vilji verksmiðjur
út við sérhvern tanga og fjörð.
Sagt er að aðrir vilji stóriðjur
út um sína fósturjörð.
Göngum yfir brúna, milli lífs dauða,
gín á báðar hendur, gjáin dauðadjúpa
Landið okkar sem var laust við skít
verður leigt gegn gulli í hönd.
Af græðgi gerumst við svo einskisnýt
að okkur gleypa önnur lönd.
Göngum yfir brúna milli lífs og dauða,
gín á báðar hendur, gjáin dauðadjúpa
Aföllu sem við gerum rangt og rétt
við reyndar lærum aldrei neitt.
Og eftir dauðann hef ég nýskeð frétt
Að aurum enginn geti eytt.
Mynd KFK: Með jökulinn í garðinum
A hlið
01 – Garún – 4:52
02 – Reyndu aftur – 3:11
03 – Ræfilskvæði – 2:29
04 – Braggablús – 3:52
05 – Bót á rassinn – 4:09
Hljóðfæraleikur og söngur:
Magnús Eiríksson – aðal rafgítar, kassagítar, tólf strengja gítar, munnharpa, söngur
Baldur Már Arngrímsson – rafgítar, kassagítar, slagverk, söngur
Björn Björnsson – trommur, slagverk, söngur
Pálmi Gunnarsson – bassi, slagverk, söngur
Adstoðarfólk:
Guðmundur Steingrímsson – congatrommur
Halldór Pálsson – tenor sax, alto sax
Helgi Guðmundsson – munnharpa
Jón Kristinn Cortez – raddir
Karl Sighvatsson – píanó, rafpíanó
Magnús Kjartansson – píanó, rafpíanó
Pétur Kristjánsson – djákni
Braggablúsband:
Vilhjálmur Guðjónsson – alto sax
Ólafur Gaukur – gítar
Magnús Pétursson – píanó
Jón Sigurðsson – bassi
Guðmundur R. Einarsson – trommur
Magnús Eiríksson – gítar
Magnús Ingimarsson skráði útsetningar fyrir strengjasveit og braggablúsband
Mynd KFK: Á borginni
B hlið
06 – Sölvi Helgason – 3:42
07 – Fyrir utan gluggann þinn – 3:37
08 – Ef þú ert mér hjá – 2:42
09 – Göngum yfir brúna – 3:44
10 – Gamli góði vinur – 4:04
Lög og textar: Magnús Eiríksson
nema Ræfilskvæði
Texti: Steinn Steinarr
Upptökustjórn: Baldur Már Arngrímsson
Hljóðritun:
Jónas R. Jónsson
Tony Cook
Richard Ashley
Hljóðblöndun:
Baldur Már Arngrímsson
Magnús Eiríksson
Björn Björnsson
Jónas R. Jónsson
Tony Cook
Hljóðritað í Hljóðrita desember 1976 – maí 1977
Útgáfudagur: 29. október 1977
Útgefandi: Fálkinn
Upplag: 7.500
Hugmynd og gerð umslags: Kristján Frímann Kristjánsson
Ljósmyndataka fyrir opnu: Jón Hólm
Mynd Björn Björnsson: Jón Hólm ljósmyndari, KFK og Mannakorn í kjallaranum hjá Marsibil
Umslagið
Þegar platan „Í GEGNUM TÍÐINA“ var í vinnslu var mér veittur sá heiður að fá að gera umslagið um plötuna. Titillinn tók strax af skarið um að hér þýddi ekkert hálfkák ef höndla ætti tímann og tíminn var einmitt viðfangsefni mitt þá dagana eða réttara sagt tímaskortur vegna anna við að pakka niður búslóð og gera allar þær ráðstafanir sem fylgja flutningi til annars lands. Eftir nokkra yfirlegu yfir textunum og heimsóknum í Hljóðrita að fylgjast með upptökum var mér ljóst að umslagið yrði að vera opnanlegt (Gatefold) og framhlið og bak skyldu renna saman í eina heild og sú heild væri myndræn frásögn af innihaldi plötunnar í ljósmyndum sem ég safnaði úr blöðum og tímaritum, klippti snyrtilega út og límdi saman með UHU túpulími í eina stóra heild, 31×62 sentimetrar. Tíminn rynni því fram og aftur um fram og bakhliðna sem gerði umslagið hreyfanlegt í kyrrð sinni. Síðan bað ég þá félaga að útvega mér myndir af þeim úr æsku, sem ég svo stækkaði upp í raunstæðir, límdi á spónaplötur og sagaði út. Þá var að hafa samband við vinkonu mína, hana Marsibil Bernharðsdóttur sem rak Verslunina Stokk að Vesturgötu 3. um að fá aðgang að búðinni eftir lokun eitthvert kvöldið til að mynda „uppstillingu“ með Pálma, Baldri Má, Birni og Magnúsi haldandi á sjálfum sér litlum í fanginu. Sú mynd kæmi inn í opnuna með textunum og yrði að vera svart hvít vegna litlu drengjana sem voru svart hvítir. „Blöffið“ tókst næstum en Pálmi litli stakk í stúf svona grár og gugginn. Meðfram öllu þessu var ég að pæla í titlunum og fannst að þeir yrðu líka að fljóta um myndflötinn eins og allt hitt og spila með myndunum. Ég teiknaði nokkrar skissur og þegar ég var kominn með rétta stílinn, sýndi ég prenturunum skissuna daginn áður en ég flutti og sagði að ég gæti ekki klárað hana þá en myndi senda þeim hana frá Svíþjóð innan þriggja vikna. Prentarinn spurði hvort hann mætti halda einni skissunni, sem mér fannst allt í lagi. Eftir rúmar þrjár vikur sendi ég svo fullkláraða teikningu af titlunum og einbeitti mér að skólanum sem þá var byrjaður. Þegar mér barst svo platan í byrjun nóvember lá við að ég fengi hjartaáfall. Titlarnir flottu sem ég hafði lagt mikla vinnu í að gera voru víðs fjarri en skissurnar „prýddu“ umslagið með einhverskonar innfeldum litum. Þá lærði ég að ef maður vill fá verk unnið sómasamlega, þá stendur maður yfir mönnum uns verki er lokið.
Gamli góði vinur, glaðir gengum við oft forðum,
en við gátum líka skiptst á grát og grimmdarorðum.
Þú varst ekki betri en ég, uppátækin furðuleg,
og eftir skólaár við héldum hvor sinn veg.
Út í kaldlynd hversdagsstríð, kepptum við af krafti um hríð,
að sama marki gegnum áralanga tíð.
Gamli góði vinur nú er gróið yfir sporin,
með Sjenna bróður sem við gengum oft á vorin.
Ég slæ ei lengur á þitt bak, við látum duga handartak.
Við þykjumst vera orðnir menn og engum háðir.
En þegar vínið vermir sál við tölum ennþá sama mál,
þó er það af sem áður var við vitum báðir.
En þegar vínið vermir sál við tölum ennþá sama mál,
þó er það af sem áður var við vitum báðir.
Gamli góði vinur enginn greinir lengur brosið,
er það ofaní dagsins gráma orðið frosið?
Þú varst ekki betri en ég, uppátækin furðuleg,
og eftir skólaár við héldum hvor sinn veg…
Gamli góði vinur – https://www.youtube.com/watch?v=UT7LTxdatDw