Í þessum pistli eru raktar eigin minningar um handavinnunám og afleiðingar þess.
Fyrstu leiðsögn í hannyrðum fékk ég hjá ömmu minni sem kenndi mér að prjóna. Hún hafði ekki kennsluréttindi og var, eftir á séð, afar fákunnandi í uppeldis- og kennslufræði því það eina sem ég man eftir úr prjónakennslunni voru endurteknar yfirlýsingar um að ég prjónaði svo laust að það gæti fylfull meri riðið gegnum hverja lykkju! Ég lærði svo til umsvifalaust að það væri hundleiðinlegt að prjóna og tók mörg ár að vinda ofan af því viðhorfinu; Lærði í leiðinni hvað væri fylfull meri.
En amma kom sér vel þegar formlegt handavinnunám hófst í skóla. Hún reyndist ansi flink í flatsaumi og þess vegna fékk ég fína einkunn fyrir skyldustykkið koddaver með flatsaumuðum upphafsstöfum og ólánlegum fugli með kontórsting (sem ég saumaði sjálf), líklega 9 eða 10 ára gömul. Auk þessa koddavers man ég bara eftir handavinnupoka, sem allar stelpur voru látnar gera, úr rauðum java með ýmiskonar (vitagagnslausum) æfingum í útsaumi, gott ef hliðarnar voru ekki kappmellaðar. Mig rámar í meiri kontórsting, á hvað er hins vegar horfið í þoku minnisleysis, en ég giska á skrautviskastykki.
Ég hef algerlega látið flatsaum, kontórsting og kappmell eiga sig síðan. Og rauði handavinnupokinn týndist fljótlega enda lítil handavinna til að setja í hann.
Raunar man ég ekki eftir mikilli hannyrðakennslu á þessum fyrstu skólaárum sem kann að hafa stafað af því að ég gekk í sveitaskóla þar sem deildir (það voru ekki einu sinni bekkir) skiptust á að vera í skólanum tvær vikur í senn og áttu svo að læra í tvær vikur heima; krakkarnir byrjuðu yfirleitt 9 ára í skólanum. Líklega hefur handavinnan setið á hakanum í þessu kerfi.
Eftir að fjölskyldan fluttist suður, þar sem var almennilegt skólakerfi, man ég best eftir skyldustykkjunum í öðrum bekk í gagnfræðaskóla (þar sem var almennilega lærður handavinnukennari). Allar áttum við að prjóna barnasokka, úr sams konar garni og á sams konar prjóna. Mínir sokkar pössuðu næstum á mig sjálfa! Ég dauðöfundaði stelpurnar sem prjónuðu svo fast að það þurfti að hnykkja hverri lykkju af prjóninum af afli því þeirra sokkar urðu örsmáir ungbarnssokkar svo sem til var ætlast.
Svo átti að sauma náttkjól úr gulköflóttu efni, mögulega var eitthvert val um stærðir á sniði en ekki meir en svo að minn náttkjóll hefði passað ágætlega á þrettán ára mig ólétta af tvíburum. Og ég svaf aldrei í náttkjól heldur náttfötum.
Þessi reynsla varð til þess að ég fékk ógeð á skyldustykkjum.
En gæfa mín var að fara í landspróf þar sem ekki þótti við hæfi að eyða tímanum í handavinnunám. Um leið og ég var laus undan helsi skyldustykkjanna prjónaði ég mig gegnum mjög margar mjög leiðinlegar kennslustundir allar götur upp í stúdentspróf. Í þá daga þótti ekkert athugavert við að stelpur prjónuðu í tímum, það mátti líka sauma út nema í landsprófi var illa séð vera mikið að telja út. Aumingja strákarnir höfðu ekkert til að halda sér vakandi.
Þegar ég var komin í sambúð og okkur hjónaleysunum var gefin saumavél rifjaðist helvítis gulköflótti náttkjóllinn upp fyrir mér. Ég gerði aðeins eina tilraun til að brúka þessa saumavél, festi rennilás í buxur. Í ljós kom að hann var festur öfugt í brækurnar og þurfti að renna honum upp innan frá. Við urðum þá sammála um að saumavélar væru karlmannsgræjur og eftir það saumaði maðurinn allt sem sauma þurfti, frá óléttukjól á mig til þess að falda gardínur og gera við barnaföt.
Á því skólaári sem nú er að ljúka hef ég kennt prjón í framhaldsskóla. Í rauninni hef ég bara tvær meginreglur að leiðarljósi í því starfi: Að minnast aldrei á fylfulla meri og að hafa engin skyldustykki.
Þeim sem vilja lesa um metnaðarfulla handavinnukennslu hér áður fyrr er bent á grein Jónu Möller: Ein ég sit og sauma og prjóna og hekla og sauma og prjóna og hekla … í Fréttablaði Siglfirðingafélagsins í Reykjavík og nágrenni, 13. árgangi 2000, nr. 26, s. 4-6