Haukur Hilmarsson.
Í dag, mánudaginn 6. ágúst, eru fimm mánuðir liðnir frá því fyrstu fréttir bárust af falli Hauks Hilmarssonar í árás Tyrklandshers í Afrin, í norðurhluta Sýrlands. Lík Hauks hefur ekki komið í leitirnar. Fjölskylda Hauks og aðstandendur hafa gagnrýnt aðgerðaleysi íslenskra stjórnvalda í málinu, meðal annars að þau hafi ekki, svo vitað sé, beitt tyrknesk stjórnvöld þrýstingi um að heimila Rauða krossinum að starfa á svæðinu, þá til að leita líkamsleifa fallinna og færa þær til greftrunar, í samræmi við alþjóðalög. Þá hafi tyrknesk stjórnvöld ekki verið krafin svara um á hverju þau byggja þá fullyrðingu sína að Haukur sé fallinn, án þess að reiða fram lík hans.
Utanríkisráðuneytið fer ekki með formlega rannsókn á málinu, sem er í höndum lögreglunnar. Þar er farið með mál Hauks sem mannshvarf. Ráðuneytið segist þó hafa sætt færis eftir diplómatískum leiðum til að leita nánari upplýsinga um afdrif Hauks. Raunar hafa talsmenn ráðuneytisins sagst „leita allra leiða til að verða sér úti um upplýsingar“ í málinu.
Amnesty bendir á þvinguð mannshvörf og pyntingar
Í liðinni viku birtust fyrstu niðurstöður rannsóknar Amnesty International á mannréttindabrotum í Afrin, undir tyrknesku hernámi. Meðal helstu atriða sem Amnesty vekur athygli á eru þvinguð mannshvörf og pyntingar sem þar hafa átt sér stað. Í þessum fyrstu niðurstöðum segir að slíkir verknaðir séu fyrst og fremst unnir af jihadískum bardagasveitum á svæðinu, sýrlenskum bandamönnum Tyrklandshers, sem hernámsliðið gefi lausan tauminn. Er herliðið sagt bregðast þeirri skyldu að viðhalda lögum og reglu á svæðinu „algjörlega“. Aðstandendur Hauks hafa frá upphafi málsins bent á að á meðan lík hans kemur ekki í leitirnar sé sá möguleiki opinn að hann hafi verið tekinn til fanga og pyntaður, og því lægi á að krefjast svara.
Íslensk stjórnvöld sjá ekki fram á að bregðast við
Kvennablaðið sendi í liðinni viku Utanríkisráðuneytinu fyrirspurn í fjórum liðum í tilefni af rannsókn Amnesty. Ráðuneytið svaraði síðla föstudags. Spurningarnar voru númeraðar en ráðuneytið kýs að svara í samfelldu máli, án sundurliðunar. Verður hér reynt, eftir fremsta megni, að para saman spurningar Kvennablaðsins og efnisgreinar í svari ráðuneytisins.
Spurning 1: Í von um að ráðherra hafi ef til vill áhuga á að segja eitthvað leita ég hér viðbragðs við nýbirtum niðurstöðum Amnesty International frá Afrin, þar sem kemur fram að eftir hernám hafi tyrknesk stjórnvöld gefið sýrlenskum bardagasveitum lausan tauminn við mannréttindabrot á við þvinguð mannshvörf og pyntingar. Munu íslensk stjórnvöld gagnrýna Tyrkland eða leggja þrýsting á landið með einhverjum hætti vegna þessa?
Svar ráðuneytis: „Íslensk stjórnvöld taka niðurstöðu Amnesty International um ástandið í Afrin og nærliggjandi héruðum alvarlega, enda benda þær til alvarlegra brota af hálfu stríðandi aðila á svæðinu. Íslensk stjórnvöld munu áfram fylgjast með mannréttindaástandi og framfylgd alþjóðalaga, þ.m.t. mannúðarréttar, í Sýrlandi.“
Með öðrum orðum virðist svarið vera nei, íslensk stjórnvöld sjái að svo stöddu ekki sérstaklega fram á að gagnrýna tyrknesk yfirvöld eða leggja þrýsting á þau vegna málsins.
Íslensk stjórnvöld treysta enn upplýsingagjöf tyrkneskra stjórnvalda
Spurning 2: Treysta íslensk stjórnvöld enn tilmælum tyrkneskra stjórnvalda um hvernig best er að haga leit að þeim sem horfið hafa á svæðinu fyrir tilstilli hernámsliðsins?
Svar ráðuneytis: „Líkt og áður hefur fram komið hafa íslensk stjórnvöld ekki tök á að kanna stöðu mála í Afrin og aðgengi að upplýsingum reynst afar takmarkað, einnig stærri ríkjum. Þá hafa íslensk stjórnvöld óskað eftir upplýsingum frá tyrkneskum stjórnvöldum, og staðfest eftir mörgum leiðum að þarlend stjórnvöld teldu Hauk af. Hefur fjölskylda hans verið upplýst um það. Upplýsingaöflun um stöðuna á svæðinu er haldið áfram og lögð áhersla á mikilvægi þess að alþjóðalögum sé fylgt.“
Ekki hefur leikið vafi á, til þessa, að „þarlend stjórnvöld teldu Hauk af“. Svar ráðuneytisins við spurningu Kvennablaðsins virðist því vera já, að íslensk stjórnvöld treysti enn upplýsingagjöf tyrkneskra stjórnvalda og mati þeirra á hvernig best sé að haga rannsókn málsins.
Krafa um aðgang Rauða krossins myndi draga úr trúverðugleika
Spurning 3: Hafa einhverjar nýjar upplýsingar borist um hvarf Hauks Hilmarssonar frá því við heyrðumst síðast vegna þess máls?
Svar ráðuneytis: „Alþjóðaráð Rauða krossins eru þau samtök sem helst munu geta gengið úr skugga um að alþjóðlegum mannúðarrétti hafi verið framfylgt á svæðinu. Þar sem samtökin byggja allt sitt starf á hlutleysi sínu og trúverðugleika frábiðja þau sér alla aðkomu stjórnvalda, íslenskra sem annarra, sem stefnt gæti hlutleysi þeirra og aðgengi að svæðinu í hættu.“
Hvergi í svari ráðuneytisins verður séð að neinar nýjar upplýsingar hafi borist eftir þeim boðleiðum sem íslensk stjórnvöld hafa valið að fylgja í málinu. Raunar virðist ráðuneytið varla viðurkenna að spurningarinnar hafi verið spurt. Hins vegar virðist, í ljósi fyrri spurningar, ráðuneytið hér ýja að því að það myndi draga úr trúverðugleika Rauða krossins ef ríkisstjórnir krefjast þess að hann fái frið til starfa í öðru landi.
Íslensk stjórnvöld munu áfram tala … eftir því sem tækifæri gefst
Spurning 4: Hafa íslensk stjórnvöld rætt möguleikann á að beita Tyrkland viðskiptaþvingunum vegna mannréttindabrota í landinu eða á vegum þess? Hefur slík nálgun, eða annað viðbragð af skyldum toga, verið rætt við Ísland af fulltrúum bandalagsríkja þess?
Svar ráðuneytis: „Íslensk stjórnvöld munu áfram tala fyrir aukinni virðingu fyrir mannréttindum og alþjóðalögum í Tyrklandi og annars staðar í tvíhliða samskiptum og á alþjóðavettvangi eftir því sem tækifæri gefst, t.a.m. á vettvangi Sameinuðu þjóðanna, í Evrópuráðinu og hjá ÖSE. Þá munu íslensk stjórnvöld leitast sérstaklega eftir samstarfi við Amnesty og fleiri mannréttindasamtök í tengslum við setu Íslands í mannréttindaráðinu.“
Ekki var spurt hvort íslensk stjórnvöld muni tala fyrir aukinni virðingu fyrir mannréttindum heldur hvort slíku tali verður fylgt eftir með kröfum um tilteknar aðgerðir í tilfelli tyrkneskra stjórnvalda. Svar ráðuneytisins virðist vera nei, íslensk stjórnvöld hafi ekki rætt möguleikann á að beita Tyrkland viðskiptaþvingunum eða öðrum slíkum úrræðum vegna mannréttindabrota.
Fyrir svörum, fyrir hönd ráðuneytisins, varð María Mjöll Jónsdóttir, deildarstjóri upplýsinga- og greiningardeildar.