Miðvikudagur 10. september 2008
Huawara tálminn er sá illræmdasti á Vesturbakkanum. Þegar við komum þangað standa mörg hundruð manns í biðröð í steikjandi sólinni, konur börn og gamalmenni í röð við eitt hliðið, ungir karlar við öll hin, og engin hreyfing er á röðinni. Þetta er miklu fleira fólk en svo að það komist fyrir undir skýlunum og margir sitja á jörðinni.Þegar við komum að tálmanum sjáum við hermenn vera að handjárna mann, með hrottalegri aðförum en ég hef áður séð. Þeir öskra á hann, einn þeirra beinir að honum byssu og honum er svo hent inn í pínulítinn klefa þar sem annar maður er fyrir.
Suzie ákveður strax að hringja í sjálfboðaliðasamtök sem kalla sig Machsom Watch (það merkir tálmavaktin) en það eru ísraelskar konur sem ofbýður meðferðin á Palestínumönnum við þessa andstyggilegu vegatálma. Þær hafa tekið að sér að þrýsta á herinn um að opna hliðið þegar því hefur verið lokað (sem getur gerst hvenær sem er) og láta menn úr haldi, þegar þeir hafa dúsað í búrinu lengur en tvo klukkutíma án þess að nokkuð liggi fyrir um að þeir hafi gert eitthvað af sér.
Myndin er fengin hér http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/Huwwara_Checkpoint_Palestine.jpg
Ég treð ég mér að neyðarhliðinu í þeim tilgangi að ná sambandi við hermann.
„Hvar er að gerast hérna? Af hverju er fólkinu ekki hleypt í gegn?“ segi ég og hermaðurinn býður mér þegar að fara fram hjá röðinni. Ég afþakka, segist ekki vera í neinni neyð en vilji fá skýringar á þessu ástandi. Hermaðurinn segir mér að tálminn sé lokaður af því að um morguninn hafi kona frá Nablus skvett sýru framan í hermann.
Kona með veikt smábarn stendur við neyðarhliðið. Barnið grætur og hún gerir mér grein fyrir því með samblandi af látbragði og arabísku að hún sé búin að bíða lengi og hún hafi áhyggjur af því að barninu sé of heitt. Ung stúlka sem talar ensku kemur og túlkar fyrir mig. Konan var með barnið á sjúkrahúsinu og þarf nú að komast heim til sín en hún býr í smáþorpi utan við borgina.
„Af hverju er þessari konu ekki hleypt í gegn?“ spyr ég.
„Við þurfum að fara varlega, það eru margir hryðjuverkamenn í Nablus,“ segir hermaðurinn.
„Þetta fólk getur ekki allt verið hryðjuverkamenn,“ segi ég og hann samsinnir því en endurtekur að þeir séu margir.
„Eða ertu ekki sammála því?“ segir hann í yfirheyrslutón.
„Ég bý ekki í Nablus og þekki enga hryðjuverkamenn en ég er alveg viss um að þetta barn er ekki hryðjuverkamaður,“ segi ég. Og merkilegt nokk, hann hleypir konunni í gegn, lítur svo gremjulega á mig og segir að ég megi ekki standa þarna, því þetta sé neyðarhlið.
Það hefði svosem virst skynsamlegt að hafa neyðarhlið ef fólki væri hleypt í gegnum það en ég var nú strax búin að sjá að líkurnar á því að neyðarhliðið þjónaði tilgangi sínum jukust við það að ég stæði þar. Eldgamall maður beið líka við hliðið og unga stúlkan sagði mér að hann væri búinn að standa í sólinni í tvo tíma, hann væri vatnslaus en hefði ekki heilsu til að fasta og væri með slæman höfuðverk og aðframkominn af þreytu.
„En ef þið eruð að leita að konu, af hverju er þá körlunum ekki hleypt í gegn?“ spyr ég.
Hermanninum gremst sýnilega þessi afskiptasemi og ég fæ það skýra og einfalda svar að mér komi það ekki við og hvort ég vilji ekki vinsamlegast pilla mig í burtu. Í sömu mund kemur önnur ung stúlka og ávarpar mig á ensku.
„Líttu við, sjáðu þetta, segðu eitthvað við þá,“ segir hún í bænarrómi og bendir mér á tvo hermenn sem eru að berja mann. Ég geng með henni 3-4 metra frá hliðinu en er enn í talfæri við hermanninn.
„Af hverju er verið að berja þennan mann?“ spyr ég og set upp freðýsusvipinn.
Hermaðurinn er greinilega orðinn pirraður á mér. Hann segir að herinn ráði hérna og það sem herinn geri komi öðrum ekki við. Nei, ekki heldur alþjóðlegum mannréttindadómstólum, staðfestir hann þegar ég spyr. Hvort ég sé kannski einhverskonar mannréttindamanneskja?
„Maður þarf ekki að hafa sérstakan áhuga á mannréttindum til að sjá að þessi meðferð er ekki í lagi,“ svara ég en þar sem mig langar ekki að þurfa að gera grein fyrir tengslum mínum við ISM (það er aktívistahreyfingin sem ég var að vinna með), beini ég athyglinni að ofbeldissenunni.
Hermaður skallar manninn og ég kalla til fórnarlambsins, spyr hvort sé í lagi með hann, aðallega til að vekja athygli hermannanna á að verið sé að fylgjast með þeim og nú kemur Suzie líka að neyðarhliðinu. Ég er fegin því ég á erfitt með að meta það sjálf hversu mikla ágengni borgi sig að sýna. Suzie er harðari en ég. Hún gengur rakleitt til hermannsins sem ég hafði verið að tala við og pírir á hann augun. Hún er reið en róleg, spyr mjög hátt hversvegna verið sé að berja manninn og segir hermanninumnskýrt og skorinort að hún sé búin að láta öll helstu mannréttindasamtök vita hvernig þeir hegði sér og að Machsom Watch konurnar muni koma á staðinn ef tálminn verði ekki opnaður strax. Tveimur mínútum síðan byrja þeir að hleypa fólki í gegn en ákaflega hægt þó og hver einasti maður þarf að sýna skilríki. Ég dáist að Suzie en hún segir að það sé varasamt að sýna svo mikla ákveðni.
„Ég hefði ekki gert það nema vegna þess að ég var búin að tala við Machsom Watch,“ segir hún, „og ég er hrædd um að þeir muni eftir okkur framvegis svo við getum alveg búist við að vera yfirheyrðar um ferðir okkar næst þegar við komum hingað.“
Fólk er farið að safnast saman við neyðarhliðið og Suzie dregur mig burt.
„Við þurfum að einbeita okkur að því að fá þá til að opna hliðin, frekar en að hleypa einum og einum framhjá. Þau eru að hópast hingað af því þau vonast til að þú hjálpir þeim að komast í gegn,“ segir hún.
„Já, ég er reyndar þegar búin að fá þá til að hleypa konu með veikt barn fram hjá og ég vil helst koma gamla manninum þarna fram hjá líka,“ svara ég.
„Ég myndi líka vilja það en ef allt fyllist af fólki þarna þá teppir það hliðið fyrir einhverjum sem kann að vera í raunverulegri neyð.“
„Það er nóg pláss hérna, ef einhver í neyð sér að gönguhliðið er teppt, fer hann væntanlega í gegnum bílahliðið.“
„Í fullkomnum heimi já en við erum í Palestínu manstu. Þessir níðingar hleypa engum í gegnum bílahliðið bara af því að hann er í neyð. Sjúkrabílar eru iðulega tafðir hérna.“
„Hleypa þeir fólki þá eitthvað frekar í gegnum neyðarhliðið? Ég gat nú ekki séð að það væri neitt notað fyrr en ég fór að skipta mér af,“ segi ég, hálfgröm yfir því að fá ekki tækifæri til að hjálpa gamla manninnum sem enn bíður við neyðarhliðið.
„Þeir geta alveg tekið upp á því að loka neyðarhliðinu en múgmyndun við hliðið er náttúrulega pottþétt afsökun,“ segir Suzie. Ég læt hana ráða þótt ég sé hreint ekki viss um hvort það sé rétt ákvörðun. Nokkrum mínútum síðar er gamla manninnum hleypt í gegnum neyðarhliðið. Líklega hafa dátarnir engan áhuga á að þurfa að útskýra fyrir Machsom Watch konunum hvaða nauðsyn beri til að halda örvasa gamalmenni í gíslingu tímunum saman.
Við vorum við Huawara tálmann í þrjá klukkutíma og allan tímann þokaðist röðin mjög hægt. Þegar við komum þangað hafði tálminn þegar verið lokaður í fjóra tíma. Við horfðum á þrjá menn setta í búrið en það er leyfilegt að halda fólki þar í þrjá klukkutíma án formlegrar handtöku. Búrið er varla meira en 1,5 fermetri að flatarmáli en það er algengt að tveimur mönnum sé haldið þar í einu og stundum eru þeir fleiri sem kúldrast þar í senn. Það var ekkert í hegðun þessara þriggja sem voru lokaðir inni sem greindi þá frá öðrum. Þeir voru ekki á neinn hátt ögrandi, heldur virtist þetta algerlega tilviljanakennt. Einn mannanna var barinn í andlitið og hermennirnir öskruðu á hann og helltu niður flösku af appelsínusafa sem hann var með í bakpoka. Unglingsstrákar sem við töluðum við sögðu okkur að hermennirnir héldu því fram að hann væri hryðjuverkamaður og væri með sýru í flöskunni (ekki geymdu þeir sönnunargagnið þó).
Stelpur á að giska átján ára sögðu okkur að þær væru í háskólanum í Nablus en byggju í þorpi rétt hjá.
„Það tæki okkur tíu mínútur að komast fram og til baka ef ekki væri fyrir þennan tálma en hér þurfum við að bíða á hverjum degi á heitasta tímanum, aldrei minna en einn tíma, stundum tvo og svo koma svona dagar inn á milli. Okkur er ekki hleypt út úr Nablus af því að hér eiga að vera svo margir hryðjuverkamenn sem gætu þá komist yfir til Ísrael en stundum tefja þeir okkur líka á leiðinni inn. Ég hef nokkrum sinnum orðið of sein í tíma á morgnana af því að ég er tafin í því að komast inn. Þeir eru kannski að verndahryðjuverkamenninna fyrir mér,“ sagði ein þeirra og önnur bætti því við að hún væri orðin svo þreytt á þessu að hún væri stundum að því komin að hætta bara í skólanum.
„Ég er ekkert að reyna að komast til Ísraels, ég vil bara komast heim til mín, landamæri Ísraels eru langt í burtu. Ég vildi helst að fjölskylda mín gæti flutt til Nablus en landið okkar er á svæði sem herinn er búinn að eigna sér svo við getum ekki selt það,“ sagði hún. Þær báðu mig að biðja hermennina að hleypa sér í gegn og mig langaði að hjálpa þeim en þær voru ekki í neyð og enn biðu mörg hundruð manns eftir að komast heim til sín svo það kom auðvitað ekki til greina.
Að lokum kom fólk frá kristilegum mannréttindasamtökum og leysti okkur af svo við gátum farið í röðina. Á meðan við stóðum þar voru margir sem bentu okkur á að við gætum farið í „útlendingaröðina“ ef við vildum komast fyrr í gegn. Neyðarhliðið er semsagt notað fyrir útlendinga. Það er náttúrulega neyðarástand þegar útlendingar þurfa að bíða. Við afþökkum þetta huggulega boð en á meðan við biðum kom full rúta af Norðmönnum og þeir fóru allir sem einn í gegnum neyðarhliðið. Síðar sögðu kristnu sjálfboðaliðarnir okkur að þetta hefðu verið prestar og eitthvert kirkjulegt fylgdarlið.
Mér skilst að langar tafir við Huawara tálmann séu algengar. Í þetta sinn var yfirskinið þessi kona sem á að hafa skvett einhverju eitri framan í hermann. Hann mun hafa þurft að leita læknis og blöðin tala um „mild condition“. Það er útilokað að atburðir hafi orðið á þann veg sem þeir fjölmiðlar sem draga taum Ísraelsmanna fullyrða, að konan hafi skvett sýru á hermanninn og hlaupið svo til baka til Nablus. Bærinn sjálfur er töluvert langt frá veginum, landið á milli Huawara og borgarinnar er slétt og gróðursnautt og enginn möguleiki að fela sig á þessari leið. Ekki er mannekla á öryggisvaktinni og herinn skortir hvorki vopn né farartæki. Jafnvel þótt konan hefði aðeins verið með ajax, sem er öllu trúlegra en sýra, er mun líklegra að þeir hefðu skotið hana en horft aðgerðarlausir á eftir henni inn í Nablus og þótt hún hefði aðeins skvett vatni hefði hún vafalaust verið handtekin.