Fréttatilkynning:

Tvær konur hafa bæst í hóp kennara við viðskiptasvið Háskólans á Bifröst. Þetta eru þær dr. Sigrún Lilja Einarsdóttir og Geirlaug Jóhannsdóttir.

Sigrún Lilja lauk doktorsprófi í félagsfræði frá Háskólanum í Exeter í september 2012. Helstu rannsóknarsvið Sigrúnar Lilju eru á sviði tónlistar og stjórnunar, sem og innan menningarstjórnunar. Sigrún Lilja er einnig með BA-próf í almennri bókmenntafræði frá Háskóla Íslands. Hún hefur einnig lokið kennsluréttindanámi frá Háskólanum á Akureyri árið 2001 og MA í menningarstjórnun frá Háskólanum á Bifröst árið 2009. Sigrún Lilja kom til starfa við Háskólann á Bifröst árið 2008 og réði sig í akademískt starf í janúar 2012, en hafði meðal annars starfað sem stundakennari og sérfræðingur við Rannsóknamiðstöð Háskólans á Bifröst um tveggja ára skeið. Sigrún hefur kennt námskeið á sviði menningarfélagsfræði á meistarastigi og sinnt aðferðafræðikennslu í grunn- og meistaranámi ásamt því að leiðbeina og aðstoða nemendur við skrif meistararitgerða. Sigrún Lilja hefur undanfarin ár verið lektor á félagsvísindasviði skólans og verður þar áfram samhliða lektorsstöðu á viðskiptasviði.

Geirlaug útskrifaðist með BS í rekstrarfræðum frá Samvinnuháskólanum á Bifröst árið 1999 og MBA-gráðu með áherslu á mannauðsstjórnun frá Háskólanum í Reykjavík árið 2006. Geirlaug kennir mannauðsstjórnun og vinnusálfræði í grunnnámi ásamt aðkomu að fleiri námskeiðum m.a. í viðskiptafræði með áherslu á ferðaþjónustu og við símenntun Háskólans á Bifröst. Geirlaug hefur undanfarin ár starfað við Háskólann á Bifröst og lengst af gegnt stöðu forstöðumanns símenntunar. Síðustu misseri starfaði hún sem verkefnastjóri tilraunaverkefnis um hækkað menntunarstig í Norðvesturkjördæmi og um tíma sem sviðsstjóri þjónustu og starfsmannamála við skólann. Á árunum 1999–2005 starfaði Geirlaug sem fræðslustjóri Alcan á Íslandi. Geirlaug hefur reynslu
af sveitarstjórnarstörfum og hefur setið í sveitarstjórn Borgarbyggðar frá 2010 ásamt setu í ýmsum stjórnum og nefndum. Samhliða stöðu aðjúnkts starfar Geirlaug sem ráðgjafi hjá Hagvangi við ráðningar og mannauðsráðgjöf.

Heppilegasta svæðið fyrir matjurtagarð er í skjóli og örlitlum halla til suðvesturs. Þessar aðstæður eru sjaldnast til staðar í venjulegum heimilisgarði og því best að velja matjurtareitnum stað í góðu skjóli þar sem hann nýtur sólar. Vel hirtur matjurtagarður er heimilisprýði og ættu sem flestir að keppa að því að eiga slíkan reit.

Eftir að búið er að hreinsa burt allt grjót og illgresi úr garðstæðinu er garðurinn tilbúinn til vinnslu. Hægt er að stinga garðinn upp með gaffli eða nota jarðtætara í verkið, sem er mun auðveldara, sérstaklega ef verið er að brjóta nýtt land. Ef notaður er jarðtætari verður að gæta þess að ofvinna jarðveginn ekki því þá getur hann orðið of þéttur og loftlaus.

Jarðvegur í matjurtareitnum þarf að vera hæfilega blanda af mold og sandi og yfirleitt þarf að blanda hann með lífrænum áburði og kalki til að bæta hann.

Ekki skal þó setja kalk í kartöflugarða því það eykur hættuna á kartöflukláða. Hæfilegt magn af lífrænum áburði á 10 fermetra eru tvær til þrjár hjólbörur af hrossaskít eða tveir lítrar af þurrkuðum hænsnaskít sem vinna þarf vel ofan í gróðurmoldina. Ef notaður er tilbúinn áburður er hæfilegt magn tvær matskeiðar af Blákorni á fermetra.

Forræktun og útplöntun

Nauðsynlegt er að forrækta flestar matjurtir inni í 6 til 8 vikur áður en þeim er plantað út í garð. Kjörhiti við spírun er 18 til 20°C en 10 til 17°C við áframræktun.

Plöntum er síðan dreifplantað þegar komnir eru á þær tveir blaðkransar auk kímblaða.

Þeir sem ekki hafa áhuga eða aðstöðu til að forrækta sínar plöntur sjálfir geta keypt þær tilbúnar til gróðursetningar í gróðrarstöðvum. Áður en plantað er í garðinn er gott að stinga fyrir beðum sem eru höfð 20 til 30 sentímetra há, vegna þess að þá hitna þau fyrr, og um metri á breidd.

Til að auðvelda vinnu í garðinum er hæfilegt bil á milli beða tvö fet eða 60 sentímetrar. Þeir sem vilja vanda enn meira til verksins og vera snyrtilegir geta smíðað ramma utan um beðið til að halda jarðveginum á sínum stað. Þar sem rými er takmarkað mælir ekkert á móti því að rækta matjurtir í keri og innan um sumarblóm.

Algengt er að planta matjurtum út um mánaðamótin maí og júní. Útplöntunartími er háður því að jarðvegurinn sé orðinn sæmilega hlýr, að minnsta kosti kominn yfir 6°C, og hætta á næturfrosti liðin hjá.

Heppilegast er að gróðursetja í skýjuðu veðri og jafnvel svolítilli rigningu.

Gott er að breiða akrýldúk yfir plönturnar fyrstu vikurnar til að hjálpa þeim af stað. Dúkurinn heldur hita á plöntunum og hann er líka ágæt vörn gegn kálflugu.

Áburður og næring

Ef borinn er tilbúinn áburður á matjurtagarðinn er æskilegt að skipta áburðargjöfinni í tvennt með um það bil mánaðar millibili. Sé miðað við 10 fermetra garð skal gefa um 1 kíló af alhliða áburði um 15. maí og 0,5 kíló um það bil mánuði síðar.

Best er að bera á tilbúinn áburð í þurru og ekki er ráðlagt að gefa of mikið af honum því hann getur brennt plönturnar og þannig gert meira ógagn en gagn.

Við blómkálsrækt getur reynst þörf á að bera á hálft til tvö grömm af natríummólýbdati á hverja 10 fermetra og 10 til 15 grömm af bór. Bór í sama magni er einnig æskilegur þar sem rækta á gulrófur, hreðkur og gulrætur. Yfirleitt er nóg af þessum efnum í húsdýraáburði þannig að ekki þarf að gefa þau aukalega sé hann notaður reglulega.

Umhirða

Allt illgresi sem læðir sér inn í matjurtagarðinn ætti að fjarlægja jafnóðum. Með því móti er komið í veg fyrir að það nái að skjóta rótum. Illgresið keppir við matjurtirnar um næringu og birtu í garðinum, auk þess sem sniglar þrífast vel í skugganum af því. Sé þurrt í veðri verður að vökva matjurtirnar reglulega, sérstaklega hraðvaxta og stórblaða jurtir.

Skiptiræktun

Ólíkar tegundir matjurta nýta næringarefnin í jarðveginum misvel og þess vegna er gott að breyta um ræktunartegundir á hverju ári. Með því að skipta reglulega um tegundir dregur úr líkum á jarðvegsþreytu og að sjúkdómar nái að festa sig í sessi. Einföld skiptiræktun felst í að rækta rótarávexti eitt árið en plöntur þar sem ofanjarðarhlutinn er nýttur það næsta og svo koll af kolli.

Garðyrkjunámskeið og ráðgjöf í garðinum

Býð ráðgjöf í heimagörðum á Reykjavíkursvæðinu. Rölt um garðinn og rætt um hvað má betur gera eða annað sem garðeigendur vilja fá upplýsingar um á sambandi við garðinn. Einnig námskeið um garðyrkjur fyrir félagasamtök, minni eða stærri hópa. Efnið getur verið sáning, kryddjurtarækt, saga grasnytja og grasnytjar, sumarblóm, trjáklippingar, ávaxtatré, matjurtir eða sveppatínsla svo dæmi séu nefnd.

Nánari upplýsingar hjá vilmundur.hansen@gmail.com eða í síma 8611013.

Guðrún Nordal skrifar: 

Ég gekk inn í þetta ævintýri sem rektorskosningar eru fyrir rúmum tveimur mánuðum, og rétt eins og í Rauðhettu þá vissi ég ekki fyrir fram hvaða þrautir yrðu á veginum. Á leiðinni hefur ýmislegt óvænt gerst en umfram allt hefur þetta verið merkilegt tækifæri til þess að kynnast hinum mörgu hliðum Háskóla Íslands með samtali við starfsfólk og nemendur. Kosningabaráttan hefur einnig opnað samræðu í skólanum sem er nauðsynleg til að efla skólann sem opið og gegnsætt samfélag.

Hvert einasta samtal sem ég hef átt hefur dýpkað skilning minn á því hvernig vinnustaður Háskólinn reynist vera, hvað virkar vel og hvar úrbóta er þörf. Samtal er engu líkt og rektor verður að tala við skólann allan – fara á milli og hlusta á fólk. Hann þarf að sjá skólann sem heild, ekki frá einum sjónarhóli, heldur mörgum.

Við þurfum að staldra við og skoða hvert við erum komin og hvert við viljum fara. Hvernig viljum við að skólinn þroskist á næstu fimm árum.

Það blasir við að eitt af mikilvægustu hlutverkum rektors verður að afla fjár og stuðnings yfirvalda. Í því efni hef ég mikla reynslu og veit hvernig leggja þarf slíkt verkefni upp gagnvart stjórnvöldum til að ná árangri. Ég kvíði því ekki heldur hlakka ég til að takast á við það. Árangurinn byggist á því að almenningur í landinu sjái Háskólann sem kjölfestu samfélagsins, grunnstoðina fyrir menntun og skólakerfið allt, þekkingarsköpun og faglega leiðbeiningu samfélagsins alls. Þannig skiptir mestu að endurnýja erindi skólans við íslenskt samfélag og íslenskan almenning, og þá getum við gert nýjan sáttmála – með skýrri aðgerðaáætlun um hvernig við ætlum að byggja skólann upp.

En peningar eru aðeins hluti þess sem skólinn þarf nú á að halda. Við höfum gengið í gegnum erfitt tímabil, ekki aðeins sem Háskóli heldur sem samfélag, og starfsánægjukannanir sýna að hér er verk að vinna. Ef fólki líður ekki vel í vinnunni, þá geislar það ekki frá sér því sem það hefur að gefa.

Eftir 5 ár vil ég sjá Háskólann sem vinnustað þar sem allir – nemendur, kennarar og allt starfsfólk – hlakka til að mæta í vinnu á hverjum degi. Aðeins þannig, með því að skapa góðan vinnuanda, náum við að gera okkar besta.

Háskólinn er ekkert án nemendanna og hann hefur miklar skyldur við þetta unga fólk sem trúir honum fyrir menntun sinni. Kjör nemenda, framboð og gæði kennslu, og allar aðstæður nemenda til að geta sinnt námi sínu eru lykilatriði sem rektor lætur sig varða. Ég vil að nemendur Háskóla Íslands gefi skólanum sínum fyrstu einkunn eftir fimm ár fyrir kennslu, rannsóknir, starfsumhverfi og stuðning.

Kennsluhættir eiga eftir að taka miklum framförum og það þarf að styðja kennara við að tileinka sér þá möguleika sem tæknin og nútíma kennslugögn bjóða. Það þarf líka að styðja nemendur í vali sínu og aðlögun að starfi og námi. Stórefla þarf þjónustu náms- og starfsráðgjafar við skólann. En tæknin kemur aldrei í staðinn fyrir manneskjuna, áhrifin af náminu byggjast á því trausti sem verður til milli kennara og nemenda.

Háskólinn á líka að vera til fyrirmyndar í jafnréttismálum, hann á að vera raunverulegt jafningjasamfélag og varast miðstýringu. Það þarf að tryggja jöfnuð faggreinanna, jafnrétti til náms og jafnrétti kynjanna. Það er ekki nóg að styðja jafnrétti í orði – það þarf að sýna það í verki. Því miður skortir á að jafnrétti kynjanna sé virt í verki – eitt augljóst dæmi er sú staðreynd að aðeins ein kona er formaður í lykilnefndum Háskólaráðs eins og ég hef áður bent á.

Háskóli Íslands er svo miklu meira en háskóli – hann er kjölfestan í samfélagi okkar. Hann er langstærsta og áhrifamesta mennta- og rannsóknarstofnun landsins. Hann hefur sérstakt hlutverk hvað varðar kennaranámið. Efla þarf virðingu fyrir kennarastarfinu svo að ungt fólk kjósi að leggja kennslu fyrir sig. Það er áhyggjuefni að nemendum í leik- og grunnkennaranámi hafi fækkað. Við sameiningu Kennaraháskólans og Háskóla Íslands var lögð áhersla á eflingu kennaranáms undir faglegri forystu Menntavísindasviðs. Hér eru miklir hagsmunir í húfi fyrir samfélagið að vel takist til. Ég legg mikla áherslu á að efla Menntavísindasvið og hraða þarf byggingu fyrir sviðið á háskólasvæðinu svo að auðveldara verði að koma á þverfaglegu samstarfi á milli deilda og sviða.

Háskólinn býr yfir mannauði og þekkingu til að setja tóninn í íslenskri umræðu og hann   á að leiða hana með þekkingu og fagleg vinnubrögð að leiðarljósi. Þannig vil ég setja fram hugsjón um háskóla sem þjónar samfélagi sínu en situr jafnframt til borðs með bestu vísindamönnum í hinu alþjóðlega samfélagi. Við getum þetta – við eigum mannauðinn til þess að vera alþjóðlegur og sterkur háskóli sem vinnur í þágu þjóðar sinnar. Við látum ekki annað markmiðið víkja fyrir hinu – við gerum hvort tveggja og gerum bæði markmiðin eftirsóknarverð fyrir starfsmenn skólans.

Verði ég kjörin rektor mun ég starfa að nauðsynlegum breytingum, uppbyggingu og þróun innan skólans næstu fimm árin. Ég tel nauðsynlegt að þá komi nýr rektor að málum með ferska sýn. Ég held ekki að það sé gott fyrir skólann að valdið sé lengi í sömu höndum. Við eigum að skiptast á.

Verði ég kjörin, hlakka ég til að hefjast handa og setja stefnu fyrir næstu fimm ár. Stefnan kemur ekki að ofan – hún verður til í samstarfi en markmið okkar er að eftir fimm ár verði Háskólinn sá jákvæði og öflugi vinnustaður sem við öll viljum vera á.

Það var gaman að standa fyrir utan Aðalbygginguna þann 20. mars og horfa með hópi fólksins upp ti himins. Horfa til stjarnanna. Þessi stund tákngerði það sem ég er að reyna að segja – að við horfum saman og setjum markið hátt.

(byggt á ræðu sem flutt var á málfundi frambjóðenda á vegum Félags prófessora í Háskólabíói þann 16. apríl)

Ljósmynd af Guðrúnu tók Baldur Kristjánsson

Steinunn Birna Ragnarsdóttir hefur verið ráðin óperustjóri Íslensku óperunnar. Hún tekur við af Stefáni Baldurssyni, sem gegnt hefur starfi óperustjóra síðastliðin átta ár.  Alls sóttu fimmtán einstaklingar um stöðuna þar á meðal söngvararnir Kristján Jóhannsson, Gunnar Guðbjörnsson, og Davíð Ólafsson.

RÚV greindi frá því í dag að ráðning Steinunnar hefði fallið í misgóðan jarðveg meðal óperusöngvara svo við dembdum okkur í það að spyrja Steinunni eftir að við höfðum óskað henni til hamingju með stöðuna hvað henni fyndist um þessar gagnrýnisraddir.

Steinunn tók okkur afar vel og sagði:

„Þessi gagnrýni kemur mér svolítið á óvart, þótt það sé ekkert óvenjulegt að ráðningar í leiðandi stöður séu gagnrýndar, því ég hef fengið svo ótrúlega jákvæð viðbrögð frá flestum leiðandi söngvurum landsins sem mér þykir mjög vænt um. Ég hefði ekki gefið kost á mér til starfa sem Óperustjóri ef ég hefði ekki þá reynslu og fagþekkingu sem þarf til að geta sinnt starfinu vel.

Eftir 5 ár sem tónlistarstjóri Hörpu hef ég mjög góða innsýn í tónlistarlífið á Íslandi sem og alþjóðlega og nýt góðs af mjög öflugu tengslaneti m.a. við helstu stjórnendur erlendra óperuhúsa og er vel að mér í starfsemi þeirra.

Hér er ekki verið að óska eftir söngvara heldur listrænum stjórnanda sem velur saman teymi til að standa að uppfærslum og daglegri starfsemi menningarstofnunnar. Hann þarf ekki að hafa alla sérþekkinguna sjálfur frekar en að hljómsveitarstjóri þarf ekki að kunna sjálfur á öll hljóðfæri hljómsveitarinnar sem hann stjórnar til þess að útkoman verði góð.

Stjórnandi þarf hins vegar að hafa listræna dómgreind og reynslu til að leiða þann hóp sem hann stjórnar farsællega og það er það verkefni sem ég hef tekið að mér og tel mig hafa þau formerki sem til þarf.

Ég hlakka mikið til að takast á við þetta mikilvæga verkefni og mun leggja mig alla fram um að gera það vel.“

——

Steinunn Birna Ragnarsdóttir fæddist í Reykjavík og stundaði nám við Tónlistarskólann í Reykjavík. Þaðan lauk hún einleikaraprófi á píanó áríð 1981. Kennari hennar var Árni Kristjánsson. Steinunn lauk síðan meistaragráðu frá New England Conservatory of Music í Boston árið 1987 undir handleiðslu Leonards Shure.
Steinunn starfaði um tíma á Spáni og kom þar fram sem einleikari og með ýmsum kammerhópum og hljómsveitum. Hún hefur hlotið ýmiss verðlaun og viðurkenningar fyrir leik sinn og hefur m.a. komið fram á tónleikum í Lettlandi, Sviss, Þýskalandi, Englandi, Frakklandi, Færeyjum, Bandaríkjunum og í Litháen. Hún hefur komið fram á fjölmörgum tónleikum, hérlendis og erlendis bæði sem einleikari og flytjandi kammertónlistar og einnig hefur hún komið fram á ýmsum alþjóðlegum tónlistarhátíðum. Hún lék einleik ásamt Virtuosi di Praga hljómsveitinni í Rudolphinum tónleikasalnum í Prag í júní 2008. Meðal þeirra einleiksverka sem hún hefur leikið með Sinfóníuhljómsveit Íslands eru píanókonsert eftir Edvard Grieg og Slátta eftir Jórunni Viðar, en hvort tveggja hefur verið gefið út á geislaplötu. Hún hefur gert margar geislaplötur, meðal þeirra er Ljóð án orða ásamt Bryndísi Höllu Gylfadóttur sem hlaut Íslensku tónlistarverðlaunin árið 1998. Einnig kom út diskurinn Myndir á þili árið 2008.
Steinunn Birna er stofnandi og listrænn stjórnandi Reykholtshátíðar frá 1997-2010, en hefur starfað sem tónlistarstjóri Hörpu síðan í júlí árið 2010.

Grein þessi birtist fyrst í Reykjavík Vikublað 18. apríl 2015 og er birt hér með leyfi ritstjóra.

Sabine Leskopf skrifar:

Fjölmenningarlegt samfélag er orðið að veruleika í Reykjavík og á landinu öllu. Hlutfall grunnskólanemenda í borginni með annað móðurmál en íslensku er í kringum 10%. Niðurstöður úr málkönnunarprófinu „Milli mála“ sem var lagt fyrir u.þ.b. 1.400 börn af erlendum uppruna eru sláandi.

Hátt upp í 400 börn eða tæplega 25% hafa náð góðum tökum á íslensku og eru ekki í vandræðum að takast á við námið sitt. Tæplega 200 börn eða 15% þurfa markvissan stuðning en nánast 60% eru á rauðu – með svo takmarkaðri íslenskukunnáttu að þau geta engan veginn tekist á við námið sitt. Á bak við þessi 60% eru sem sagt yfir 800 börn í Reykjavík sem eiga sér ekki möguleika á frekara námi, að taka virkan þátt í samfélaginu, að njóta sín til fulls.

Miðað við þróun í innflytjendamálum á Íslandi er stærsti hluti barna af erlendum uppruna á grunn- og leikskólaaldrinum. Tíminn til þess að við stöndum okkur betur en önnur lönd, til þess að eiga einfaldlega enga „næsta kynslóð“ heldur samfélag sem býður öllum börnum sömu tækifærin er naumur.

Íslenskan er eins og við öll vitum, móðurmálið okkar og það ber okkur að varðveita hverja stund. En við eigum líka að bera virðingu fyrir öllum erlendum tungumálum og skilja að þau eru jafn dýrmæt og íslenskan er okkur.
– Vigdís Finnbogadóttir

Helstu sérfræðingar í þessum málefnum þ.á m. Birna Arnbjörnsdóttir, prófessor í annarsmálsfræðum við HÍ, telja að virkt tvítyngi sé mikilvæg undirstaða náms í íslensku og jafnframt góðs námsárangurs, jákvæðrar sjálfsmyndar og virkrar þátttöku í samfélaginu. Hins vegar getur úrræðaleysi í þessum efnum leitt af sér svokallað neikvætt tvítyngi þar sem nemandinn hefur við lok grunnskóla hvorki nægilegt vald á íslensku né móðurmálinu og má fullyrða að slíkt neikvætt tvítyngi útiloki barn frá frekari menntun auk þess sem það getur dregið verulega úr velgengni þess í samfélaginu.

Enginn lærir einfaldlega nýtt tungumál ef hann er ekki með móðurmálið á hreinu.

Fjöldi þeirra lagaatkvæða, reglugerða og tilmæla sem mæla með aukinni áherslu á virkt tvítyngi og stuðning við móðurmálið er feikilegur, þ.m.t. Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna, aðalnámskrá grunnskóla, grunnskólalögin, drög að framkvæmdaáætlun í málefnum innflytjenda (lögð fram í des. 2014), ályktun íslenskrar málnefndar frá 2013, Hvítbók og stefna SFS um fjölmenningarlegt skóla- og frístundastarf.

Skóla- og frístundaráðið samþykkti á síðasta fundi sínum að koma á tilraunaverkefni til tveggja ára um að ráðnir verði tveir tvítyngdir grunnskólakennarar (farkennarar). Hlutverk kennaranna verður annars vegar að kenna móðurmál nemenda og hins vegar að styðja við nemendur sem ekki hafa náð fullum tökum á íslensku máli. Jafnframt verður unnin innleiðingaráætlun að frekari tillögum til stuðnings við þennan hóp. Sérstök áhersla verður þar lögð á hlutverk foreldra til þess að gera skólann að inngangi í íslenskt samfélag.

Ljóst er að mikið verk er að vinna.

Höfundur er varaborgarfulltrúi Samfylkingarinnar í Reykjavík

Þeir Pólverjar sem ég tala við eru skíthræddir þessa dagana. Þá grunar að Rússland ætli sér að hneppa Pólland undir sitt vald. Hvort svo er í raun og veru veit enginn utan Kremlar en segja má að ákveðin lína hafi verið dregin þegar Sergei Lavrov, utanríkisráðherra Rússlands, bauð Pólverjum að löndin gætu skipt með sér Úkraínu til helminga. Pólska ríkisstjórnin svaraði mjög skýrt að það væri alls ekki til umræðu, enda minnti atvikið helst til mikið á samtal milli Neville Chamberlains og Adolfs Hitlers um árið. Pólverjar þekkja mannkynssöguna vel.

Neville Chamberlain og Adolf Hitler.

Fyrir vikið eru fjölmargir Pólverjar nú í herþjálfun í frítíma sínum og á eigin kostnað því herinn getur ekki tekið við nema ákveðnum fjölda.

Ekki er hægt að eyða nema ákveðinni upphæð til varna áður en Evrópusambandið fer að kvarta. Evrópusambandslönd mega nefnilega ekki vera með meira en 3% fjárlagahalla.

Sama er að hrjá Rúmeníu. Rúmenar eru ólíkir Pólverjum og íbúum Eystrasaltslandanna að því leyti að þeir búast ekki við rússneskri innrás. En samt sem áður stundar rúmenski herinn nú gegndarlausar heræfingar, og hafa allir flokkar á rúmenska þinginu gert með sér samkomulag í fjórum liðum: 1) að auka skuli varnarútgjöld upp í 2% af vergri þjóðarframleiðslu fyrir 2017, 2) að halda skuli því viðbúnaðarstigi í tíu ár að lágmarki, 3) að auka enn frekar varnargetuna sé ráðrúm til þess, og 4) að þróa samninga um varnarsamstarf með erlendum fyrirtækjum. Rúmenar fóru einnig fram á það við Evrópusambandið að varnarmál yrðu gerð að undantekningu frá 3% hallamörkunum, en Angela Merkel beitt neitunarvaldi sínu í þeirri atkvæðagreiðslu.

Ástæðan fyrir vígbúnaði Rúmena er Moldóva.

Moldóva hefur verið þrætuepli milli Rússa og Rúmeníu í rúmlega tvö hundruð ár. Þetta fátæka landlukta ríki, sem er með um hálfa verga þjóðarframleiðslu á við Ísland þrátt fyrir að hafa rúmlega tífaldan íbúafjölda, hefur ítrekað verið peð í utanríkisstefnu Rússlands.

Íbúar Moldóvu eru upp til hópa rúmenskir að uppruna og tala rúmensku. Minnihluti Moldóvubúa talar rússnesku en enginn gengst við því núorðið að tala „moldóvsku“, mál sem Sovétríkin fundu upp til að reyna að stía í sundur Moldóvu og Rúmeníu. Ekki svo að skilja að það hafi virkað: þegar landið hóf sjálfstæðisbaráttu sína 1989 var rúmenski fáninn dreginn að húni við þingið.

Síðastliðið sumar gerði Moldóva samning um viðskiptasamstarf við Evrópusambandið, sem olli töluverðri bræði í Rússlandi. Sergei Lavrov hefur sagt berum orðum að Úkraína, Hvítarússland og Moldóva séu „eign“ Rússlands og var Rússum því eðlilega órótt að „eign“ þeirra væri að taka sjálfstæðar ákvarðanir án þeirra leyfis.

Þetta varð til þess að Rússar hættu að flytja inn vín og aðrar vörur frá Moldóvu og fóru að efla áhrif sín í Transnistríu, sem voru þó nokkur fyrir.

Transnistría er örmjótt sjálfstjórnarhérað í Moldóvu og afmarkast af ánni Nistru í vestri og landamærum Úkraínu í austri.

Þar er rússneski herinn búinn að koma sér fyrir í hlutverki friðargæsluliða, þó ekki sé augljóst hvern er verið að vernda fyrir hverjum: aðeins um 25% íbúa Transnistríu eru af rússneskum ættum, afgangurinn eru Rúmenar eða Úkraínubúar. En fyrir vikið er Transnistria ein helsta smyglmiðstöð vopna og vímuefna í Evrópu. (Kollegar mínir keyptu sprengjuvörpu þaðan ekki alls fyrir löngu — heillöng saga.)

– – –

Það er ástæða til að spyrja sig hvert þetta stefni allt saman. Mig langar rosalega til að vera bara sanngjarn og segja sem svo að Rússar séu bara að gæta hagsmuna sinna, enda standi þeir frammi fyrir ógnum úr vestri í formi Evrópusambandsins og Bandaríkjanna. En það er bara ekki rétt. Það sem er að gerast í Austur-Úkraínu er ekki á nokkurn hátt skynsamleg eða eðlileg viðbrögð við neinu sem Evrópusambandið eða Bandaríkin hafa gert.

Samsæriskenningarnar um að byltingin í Úkraínu hafi verið fasistabylting kostuð af bandaríska ríkinu standast bara enga skoðun. Vinir mínir sem börðust í úkraínsku byltingunni voru ekki á launum hjá neinum.

Áróðursstríðið er miskunnarlaust beggja vegna borðsins: eftir að Rússar hertóku Krímskaga var landamærum komið upp. Vinur minn frá Krímskaga, sem býr í Kíev, þurfti að ganga þrjá kílómetra milli landamærastöðva til að geta heimsótt foreldra sína, því allar samgöngur yfir landamærin liggja niðri. Svona eins og gengur og gerist milli landa, er það ekki? En þegar þangað var komið kom í ljós að mörg bandarísk fyrirtæki, þar á meðal Google, hafa lokað á alla þjónustu við Krímskagann, eins og það sé einhvern veginn vestrænt hagsmunamál að íbúum skagans sé refsað með þjónusturofi fyrir að hafa fengið úthlutað nýju þjóðerni.

Í allri þessari ringulreið er engin leið að sjá neitt fyrir. Það er þegar orðin staðreynd að nýtt kalt stríð er hafið, en mér er enn óljóst hver græðir mest á slíku ástandi. Þetta virðist vera skapað aðallega af þjóðernisrembingi í bland við hagsmunapot ákveðinna auðmanna.

En við vitum ekki hvert þetta stefnir. Við vitum að hræðslan er raunveruleg. Fólk er dauðhrætt.

Það væri því kannski gagnlegra að spyrja sig hvað hægt sé að gera til að draga úr þessu ástandi áður en það ágerist. Ýmislegt kemur upp í hugann, en þær hugsanir eru mjög litaðar af því hvaðan ég kem og hvernig ég horfi á taflborðið.

Í fyrsta lagi er líklega gott að pólski herinn haldi áfram þeim æfingum í samráði við NATÓ sem hafa verið haldnar undanfarna mánuði, þar sem landgönguliðar og brynsveitir fara á hraðferð frá Þýskalandi, gegnum Pólland til Litháen, og til baka. Þetta er auðvitað bara sýndarmennska, en þetta er gagnleg sýndarmennska – allavega í bili. Gamla spekin er að maður eigi að tala hljóðlega en halda á stórri spýtu. Ég er engan veginn hrifinn af hervæðingu en það er nauðsynlegt að eiga spýtuna til vara.

„Fjölmargir Pólverjar er nú í herþjálfun í frítíma sínum og á eigin kostnað. Ljósmynd Reuters

Annað sem væri gott væri að Evrópusambandið myndi semja við Moldóvu um nánari samvinnu, meðal annars á sviði landamæravörslu. Það myndi gera Moldóvu kleift að óska eftir aðstoð Frontex (landamæragæslu Evrópusambandsins) við landamæravörslu meðfram sínum landamærum – það er að segja, í Transnístríu. Það myndi minnka til muna vopnasmygl um alla Evrópu, og til Úkraínu, og um leið draga úr getu Rússa til að athafna sig í Suður-Úkraínu.

Slík aðgerð myndi þó líklega reita Rússa til reiði með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Það væri best að fara sér hægt, en ekki of hægt.

Þriðja atriðið, og kannski það mikilvægasta, væri að Schengen kæmi sér saman um að bjóða rússneskum ríkisborgurum upp á vegabréfsáritun við komuna, frekar en að þurfa að sækja um vegabréfsáritun fyrirfram (skriffinnskuferli sem hefur gert marga gráhærða). Það var í gangi áætlun um að opna á vegabréfsáritanalausar ferðir Rússa um Schengen þangað til að Rússar réðust inn í Krím, þá var allt sett á stopp. Það er áætlun í gangi um þetta í ESB, en hún er ekki lagalega bindandi. Að einfalda vegabréfsáritunarferlið myndi gera töluvert fleiri Rússum en ella kleift að ferðast til Evrópu, sem gæti, ef vel væri að staðið, aukið skilning og dregið úr óttanum sem ríkir milli svæðanna.

Tortryggni elur af sér tortryggni og það er sennilega fátt sem myndi gera heiminn að betri stað í núverandi ástandi en að fólk lærði að umgangast hvert annað.

Köld stríð eru nefnilega upplýsingastríð fyrst og fremst. Þau þrífast best í myrkrinu. Þau nærast á vanþekkingu almennings og baða sig í hræðslu þeirra. Ef Evrópa hefur áhuga á að koma í veg fyrir að allt fari til fjandans á „austurvígsstöðum“ þá verður að úrelda óttann.

Hvernig býr maður til dansverk um raunverulega persónu? Hvernig getur maður komið sögu einhvers til skila í gegnum dans? Við þessum spurningum eru engin rétt svör. Aðferðirnar eru óteljandi og mismunandi.

Í tilefni 100 ára afmælis kosningaréttar kvenna hef ég sett mér það markmið að semja dansverk til heiðurs langalangömmu minni, kvenréttindakonunni Bríeti Bjarnhéðinsdóttur. Mig langar að deila vinnuferlinu frá upphafi með ykkur hér á Kvennablaðinu.

Næstu vikur mun ég skrifa um framvindu ferlisins og þannig veita innsýn í vinnuna á bakvið verkið. Verkefnið hefur hlotið tvo styrki, annan frá Reykjavíkurborg og hinn frá Framkvæmdanefnd um 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna. Verkið verður frumsýnt á Reykjavík Dance Festival í lok ágúst.

Danslistin hefur það ekki alltaf að markmiði að segja sögu. Það kemur þó fyrir en sögunni er þá gjarnan komið til skila á táknrænan eða abstrakt hátt frekar en bókstaflegan, sérstaklega þegar um nútíma- eða samtímadans er að ræða. Samtímadansverk eru að sjálfsögðu ólík og allskonar og fara ekki eftir ákveðinni uppskrift. Því má segja að danslistin hafi töluvert frelsi bæði hvað varðar vinnuaðferðir og útkomu.

Þetta frelsi gerir það að verkum að danslistin býr yfir einstökum fjölbreytileika sem er afar dýrmætur. Nú er ég að vinna að verkefni sem fjallar um raunverulega konu sem hefur sögulegt gildi fyrir íslensku þjóðina.

Ég finn strax að með því að fjalla um viðfangsefni sem er svo bundið við staðreyndir og raunverulega atburði að frelsi mitt sem danshöfundur er takmarkað.

Því tel ég lykilinn að verkinu vera að finna rétt jafnvægi milli þess að nota staðreyndirnar og þess að leika með abstraktleika danslistarinnar. Verkefnið er krefjandi og finn ég innblástur frá Bríeti sjálfri til að takast á við það. Hennar eilífa hugrekki er mér innblástur út lífið.

Til liðs við mig í sköpunarferlinu hef ég fengið fimm stórkostlegar listakonur. Þeirra innlegg í vinnuna er mér og verkefninu ómetanlegt. Dansverk eru yfirleitt alltaf samvinna ólíkra listamanna eins og nánast öll sviðslist. Í þessu verkefni nýt ég þeirra forréttinda að geta valið mér samstarfskonur sem mig virkilega langaði til að vinna með. Það er ekki sjálfgefið. Ætli það sé ekki einn af mörgum kostum þess við að vinna að sjálfstæðu sviðsverki sem þessu. Vala Gestsdóttir semur tónlistina fyrir verkið, þær Esther Talía Casey, Gígja Jónsdóttir, Lovísa Ósk Gunnarsdóttir og ég sjálf erum flytjendur verksins og Eva Signý Berger hannar búninga og leikmynd. Saman gerum við síðan tilraun til að skapa heim Bríetar og koma sögu hennar til skila.

Vegna þess að raunveruleg manneskja liggur verkinu til grundvallar var fyrsta stig vinnunnar að afla heimilda, sú vinna er ekki ólík því að vinna rannsóknar- og heimildavinnu fyrir ritgerðaskrif eða aðra verkefnavinnu. Fyrir um fjórum mánuðum hóf ég mína rannsóknar- og heimildavinnu. Hún fól í sér ýmsar heimsóknir á bókasöfn borgarinnar, ofnotkun leitarvéla veraldarvefsins auk lesturs alls þess sem ég fann skrifað um Bríeti.

Það sem kom mér á óvart við þessa upphafsvinnu var hversu lítið er í raun vitað og skrifað um ævi og störf Bríetar, konu sem hafði áhrif á hvernig tímarnir breyttust og íslenska þjóðin þroskaðist. Sú sem ruddi braut íslenskra kvenna.

Miðað við hve mikilvægt hennar hlutverk var fyrir kvenréttindahreyfinguna og samfélagið í heild sinni þykir mér sorglegt hve fáir hafa lagt á sig að gefa henni pláss í fræðiritum, bókmenntum oheimildatextum. En eitthvað fann ég þó og mun ég kreista hvern dropa úr þeirri vitneskju til að vinna út frá við sköpun verksins.

Því næst tók ég ákvörðun um að setja saman nokkurs konar handrit til að vinna eftir. Það er ekki algeng aðferð við gerð dansverka og hef ég aldrei notast við handrit áður. Handritið er samansafn af textum frá Bríeti sjálfri sem munu þjóna líkt og útgangspunktar fyrir ólík atriði í verkinu. Textarnir eru teknir úr bréfum hennar, fyrirlestrum, greinum og viðtölum. Ekki er víst að allir textarnir rati í lokaútkomu verksins, en þá munu þeir hafa verið innblástur að útkomunni.

Við munum vinna með talað mál, söng, tónlist og hreyfingar til að miðla okkar túlkun á Bríeti. Þessir þættir munu vinna náið saman og munu allir flytjendur takast á við bæði söng, texta og hreyfingar af einhverju tagi. Flytjendur hópsins samanstanda af bæði leikkonum og dönsurum og munu allir fá að nýta sína kunnáttu og krafta eins og Bríet myndi orða það.

Mér þykir mjög mikilvægt að saga Bríetar sé sögð og það er einmitt uppspretta þessa verkefnis. Ekki vegna blóðtengsla minna við hana heldur vegna mikilvægis hennar í sögu þjóðarinnar. Hún hafði raunveruleg áhrif.

Þegar ég les um hana og ekki síst þegar ég les hennar eigin orð upplifi ég tilfinningu sem er ekki ólík því að verða ástfangin. Ástfangin af þeirri manneskju sem hetjan hafði að geyma. Hún var, af heimildum mínum að dæma, einstaklega sjarmerandi, ástríðufull og hugrökk kona.

Ég stend mig jafnvel að því að hlæja upphátt eða tárast við að lesa sumt sem hún hefur skrifað. Hún var svo trú sjálfri sér og virðist hafa talað beint frá hjartanu. Megi það vera mér og mínum samstarfskonum leiðarljós í vinnu okkar við gerð verksins. Að vinna og skapa frá hjartanu.

Stofnuð hefur verið Facebooksíðan Verndum börnin sem hefur að kjörorði sínu – Stöðvum innrætingu samtakanna 78 á skólabörnum. Síða þessi er tilefni þessa pistils.

Ég vissi að ég var öðruvísi frá unga aldri. Ég varð skotin í stelpu þegar ég var 10 ára. Ég lék mér í Barbie en það var aldrei pláss fyrir Ken. Ég átti engar fyrirmyndir, þekkti enga lesbíu og engin slík varð á vegi mínum fyrr en ég var komin hátt í tvítugt.

Ég gat ekki talað um það við neinn og ég gat ekki fengið útskýringar, leiðsögn eða samþykki frá neinum. Þannig fór stór hluti æsku minnar og unglingsára í óþarfa skömm og sjálfsfyrirlitningu.

Það er EKKI hægt að innræta kynhneigð. Það er ekki hægt að smitast af henni. Það er ekki hægt að snúa gagnkynhneigðum né samkynhneigðum til einhvers annars en þess sem við erum fædd til.

Saga mín er ekkert einsdæmi. Fjöldi fólks hefur gengið í gegnum helvíti á jörð vegna þess að því var kennt að halda kjafti og skammast sín allt of lengi. Afleiðingar slíkrar þöggunar eru margvíslegar, kvíði, þunglyndi, sjálfskaðandi hegðun svo sem misnotkun áfengis og lyfja og svo framvegis…

Ef þú ert móðir eða faðir og barnið þitt er hinsegin ber þér skylda til að styðja við það, samþykkja það eins og það er og veita því það svigrúm sem það þarf til að vera það sjálft.

Kannski þekkir þú ekkert til hinsegin fræða, kannski finnst þér þetta flókið og erfitt. Þess vegna er ennþá mikilvægara að barnið þitt geti fengið fræðslu og ráðgjöf í skólanum sínum.

Mundu bara að þó að barnið þitt heyri talað um einhverfa, örvhenta, rauðhærða eða útlendinga í skólanum, þá eru engar líkur á því að barnið vakni sem slíkt daginn eftir.

Við myndum ekki krefjast þess að foreldrar fatlaðra barna „díluðu“ við það heima. Við myndum ekki halda því fram að það væri óþarfi að troða umræðunni um fatlaða og þeirra „sérþarfir“ upp á öll hin börnin í skólanum.

Slík tilhugsun er ömurleg og hver sem er getur séð hversu sjúkt það er að halda slíku fram.
Við getum öll verið með skoðun á trúarbrögðum, unnum matvörum og auglýstum hjólahjálmum í skólum.

Kynhneigð er ekki val, hvorki barna né foreldra. Þess vegna er fásinna að líkja þessu við slíka umræðu. Líklega er 1 af hverjum 10 börnum hinsegin í íslensku skólakerfi (eins og annarstaðar). 1 af hverjum 10 börnum sem kannski lifa í skömm og niðurlægingu af því að þau vita ekki af hverju þeim líður eins og þeim líður og vita ekki sitt rjúkandi ráð.

Ef barnið þitt segist vera hinsegin eftir hinsegin fræðslu merkir það einungis að það hefur annað hvort fundið hugrekki til að segja frá einhverju sem það hefur alltaf vitað eða að púslið sem vantaði er komið í ljós og við blasir ný og falleg heildarmynd.

Mig langar að biðja ykkur kæru vinir að tilkynna þessa síðu sem hatursáróður.
Ef ykkur líkar við síðuna er best að þið af-vinið mig því að þá eigum við enga samleið.

Peace

Ég þarf stundum að leggja mig á daginn þegar ég fæ slæmt gigtarkast. Leggst undir sæng og reyni að slaka á líkamanum eins og ég get og finna verkina fjara út. Þegar ég vakna fæ ég yfirleitt svakalega þörf fyrir sykur, helst súkkulaði. Líkaminn kallar á súkkulaði eftir kastið og ég hleyp oft um eins og bjrálæðingur að róta í öllum eldhússkápum í von um að finna sykur þó svo að ég viti vel að hann er ekki að finna hér. Ég læt mig þá bara vona að ég eigi eitthvað sem ég hef gleymt að henda út.

En, ég er búin að finna eitt sem hjálpar til að slökkva þessa tilfinningu.

Ískaldur Lakkrís Frappuccino. Ó hve ljúft er að fá svona svalandi drykk sem mettar mig, er sykurlaus og kæfir sykurþörfina. Stundum á ég samt sykurlaust súkkulaði í ísskápnum sem ég þá fæ mér en það er gott að eiga eitthvað fleira sem hjálpar til.

Ég prófaði að kaupa Raw lakkrísrótarduft í staðinn fyrir þetta fína sem ég hef verið að nota og það er ekkert síðra. Ég get borðað það beint upp úr dollunni ef þannig liggur á mér. Hægt að sjá hvernig það lítur út HÉR

Lakkrís frappuccino

Fréttamenn geta sér ekki til um andlát barna. Þetta er ekki mjög flókin regla en til er fólk sem ver slík vinnubrögð, líkt og ekkert sé. Alvarlegt slys átti sér stað í síðustu viku. Það er ekki óeðlilegt við slíkar aðstæður að fólki sé brugðið við fréttaflutning þar sem gefið er í skyn að andlát hafi átt sér stað. Það er einmitt það sem gerðist þegar Vísir birti frétt undir fyrirsögninni: „Óttast að börn hafi drukknað í Hafnarfirði.“ Fyrirsögninni var breytt skömmu síðar.

Gagnrýni á fjölmiðla er oft ósanngjörn og erfið fyrir þá sem starfa við fréttavinnslu. Það er hins vegar hollt að muna að fjölmiðlar eru í ríkari mæli samfélagseign en önnur fyrirtæki. Fólk á og má hafa sterkar skoðanir á fjölmiðlum og framsetningu þeirra. Sú sérstaka vernd sem fjölmiðlar njóta í lýðræðissamfélagi er bæði lagaleg og pólitísk en hún er einmitt til komin vegna þess að því fylgir ábyrgð að vera fréttamaður.

Gæði og hraði

Fréttamennska er jafnvægislist hraða og gæða. Það er ákvörðun þeirra sem stjórna miðlunum hvar jafnvægið liggur og almennt er samkomulag um að þetta sé hluti af því frelsi sem fjölmiðlar hafa. Aukinn hraði á kostnað gæða þýðir minna traust. Það er ekkert óeðlilegt við það. Á Íslandi starfa blaðamenn eftir siðareglum sem eru afar opnar. Það er meðal annars vegna þess að fjölmiðlum er sjálfum ætlað að móta sér stefnu og áherslur. Vísir og Fréttablaðið leggja áherslu á stuttar fréttir, einfaldar og í tilviki Vísis, mikinn hraða. Þannig verða gjarnan til fimm til sex fréttir um sama málið á örskotsstundu. Þetta er pólitísk ákvörðun yfirmanna og stefna en ekki náttúrulögmál. Hluti af ástæðunni er að Vísir er auglýsingamiðill. Smellir borga sig og því er fjárhagslegt vit í að gera margar litlar fréttir af málinu frekar en að gera eina langa og ítarlega, sem tekur meiri tíma og er líkleg til að þéna minna. Ekkert af þessu fríar 365 af ábyrgð eða gagnrýni. Módelið er þeirra sköpun ekki meitlað í stein.

Éta kökuna og eiga hana

Á 365 miðlum, sérstaklega Vísi og Fréttablaðinu, er hópur fólks sem virðist vilja þessa sérstöku vernd fréttafólks og fjölmiðla á tyllidögum en er ekki tilbúið að axla þá ábyrgð sem slíkri vernd augljóslega fylgir. Fréttamenn eru ekki varðir fyrir gagnrýni og þeir njóta ekki ótakmarkaðs frelsis án nokkurrar ábyrgðar. Það er hins vegar pólitískt viðkvæmt að gagnrýna fjölmiðla of harkalega sérstaklega t.d. ef um er að ræða fólk í valdastöðu, sökum þess hve mikilvægu hlutverki þeir þjóna. Frelsið til að skrifa og afla upplýsinga og ákveða eigin framsetningu er grundvöllur frjálsrar fjölmiðlunar en hún er ekki ætluð til að kæfa alla aðra gagnrýni eða fría fjölmiðla gagnrýni á þeirra störf. Þetta frelsi fjölmiðla er einmitt liður í verndun frelsis annarra; tjáningarfrelsið þar á meðal. Það er því ef til vill merki um hópeflissálir meðal fjölmiðlamanna að gagnrýni á Facebook, lögreglu og kjörnum fulltrúum á fréttaflutning fyrirtækisins var strax máluð sem histería og viðkvæmni. Að engin efnisleg tilraun sé gerð til að greina nagg og tuð frá gagnrýni. Allt skal bara málað sama lit.

Að mínu mati eru þessi viðbrögð augljós aðferð til að sneiða alltaf framhjá efnislegri umræðu. Frétt Vísis var byggð á veikum heimildum. Það er lélegt og ófaglegt.

Fréttir af andláti barna stórlega ýktar

Persónulega finnst mér reyndar ekkert að því að vera viðkvæmur fyrir fréttum af jafn alvarlegum atburðum og andláti barna – eitthvað sem Vísir sagði að væri að óttast en leiðrétti svo, eða réttara sagt breytti. Samkennd er einfaldlega mannleg tilfinning. Það er því ódýrt, svo ekki sé meira sagt, að blaðamaður Vísis birtist í viðtali í þættinum Harmageddon á X-inu 977 og lýsi sig auman yfir þessu öllu. Krefjist þess svo að Blaðamannafélagið álykti gegn ágætlega þekktri lögreglufígúru sem lýsti yfir að honum þætti ósmekklegt að bíða ekki aðeins. „Fjölmiðlar hafa þjónað hér sem blórabögglar,“ sagði Jakob Bjarnar Grétarsson, fréttamaður Vísis og einn háværasti stuðningsmaður 365, í viðtalinu. Hér er vert að taka fram að það þekkist mjög víða í heiminum að bíða örlítið með svona fréttir. Þetta er ekkert ákvörðun sem tekur sig sjálf. Menn meta hagsmuni og byggja ákvörðun á eigin ritstjórnarstefnu og verja svo ákvörðunina með það að leiðarljósi. Það er hallærislegt að tala eins og fólk sem telji allt í lagi að bíða örlítið vilji ekki frjálsa fjölmiðlun eða „keppist við að lýsa vandlætingu sinni yfir að fjölmiðlar séu að greina frá þessu“.

Vert að taka fram að ég tel persónulega eðlilegt að segja frá svona atburðum um leið og heimildir eru skýrar um hvað er í gangi.

Það hlægilega er auðvitað að Jakob virðist gjörsamlega laus við að sjá hvernig hann gerir ‘internetið’ að blóraböggli fyrir vond vinnubrögð. „Það er skylda blaðamannsins að greina frá því sem gerist, og við verðum að átta okkur á aðstæðum. Við lifum á tímum internetsins og þetta var nánast á almannafæri þetta er þarna fyrir neðan – ég er nú Hafnfirðingur sjálfur – þetta er þarna fyrir neðan bensínstöðina N1 sem margir þekkja,“ sagði hann. „Það var þegar byrjað að senda myndir inn á net af þessum atburði, og þar voru spekulasjónir farnar að stað, og við gerum náttúrulega það sem ábyrgt er.“

Það er hins vegar rangt að Vísir hafi gert það sem ábyrgt er. Heimildirnar voru ekki réttar og fréttin ber þess eðlis. Að óttast sé að einhver hafi drukknað er tæknilega alveg rétt, einhver óttaðist það, og raunar fleiri eftir að fréttin var birt. Spurningin sem fréttamenn, og sérstaklega ritstjórar, spyrja sig er hvort heimildin sé nógu sterk til að standa undir efnislega réttri frétt.

Dæmi um þetta er að það er tæknilega rétt að Víglundur Þorsteinsson segir Steingrím J. Sigfússon hafa svikið þjóðina og kostað milljarða, sem og að sjálfur hafi Víglundur verið settur á dauðalista og fyrirtækið tekið af honum, en ef komast á að því hvort ásakanirnar séu efnislega réttmætar þá þarf að skoða hlutina betur. Það kostar hins vegar tíma og peninga. Það er auðvitað ódýrara að koma fram við heimildir eins og eitthvert póstmódernískt bull og segja bara allt fullkomnlega afstætt. Það framleiðir smelli og kostar lítið.

Þessi sítuggna afsökun að menn séu bara að segja frá er satt að segja þreytt. Þegar ekkert er gert til að kanna réttmæti hluta þá eru menn að dreifa lélegum upplýsingum. Það er ekkert sjálfsagður réttur fjölmiðla að gera slíkt án þess að fá svo mikið sem gagnrýni eða pirring í staðinn.

Blaðamennska snýst um að meta heimildir, ekki að keppa við Facebook. Hvað þá að birta bara hvaða þvælu sem er vegna þess að einhver sagði hana eða vegna þess að á netinu sé miklu verri þvæla komin í gang.

Mannleg upptökutæki

Fréttamenn sem halda að starf þeirra sé ekki flóknara en að taka upp, endurskrifa og setja í gæsalappir ættu að koma sér úr starfi. Þeir eru ekki bara með úreldingarósk um sjálfa sig heldur skemma þeir út frá sér. Starfið felst í að meta réttmæti heimilda og staðfesta því sem haldið er fram. Að dreifa skoðunum annarra sem staðreyndum er starf áróðursmanna. Þeir hafa annað starfsheiti og fá töluvert betur borgað en fréttamenn.

Samkeppnin við Facebook er tæknilegt vandamál sem fylgir nútímanum en ekki grundvallaratriði blaðamennsku. Það er því hörmulegt að horfa upp á blaðamann tala eins og gagnrýni fólks á að miðillinn, sem hann vinnur fyrir, núllist bara út vegna þess að netið sé miklu verra. Þessi hugsunarháttur heitir kapphlaup á botninn og fæstir slá Vísi og Fréttablaðinu við í því kapphlaupi. Það er heldur ekkert náttúrulögmál að fjölmiðlar bíði ekki með að segja fréttir.

Jakob Bjarnar talar á þá leið að um birting fréttar sem byggði á fálmkenndum heimildum og drógu afdrifaríka ályktun hafi tekið sig sjálf. Það sé einfaldlega undir engum kringumstæðum réttlætanlegt að bíða með að segja fréttir. Ekki einu sinni þegar óvissa er um réttmæti heimilda. Kannski er stemmingin á ritstjórn Vísis orðin svo geld. Þetta stenst að sjálfsögðu enga skoðun. Miðlar 365 geta eins og allir aðrir miðlar ákveðið að sýna tillitssemi og bíða í einhvern tíma. Þeim er líka frjálst að bíða ekki og sýna ekki tillitssemi. Í því felst verndin sem fjölmiðlar njóta á Íslandi og víða. Verndin felur ekki í sér að enginn megi gagnrýna miðlana. Gagnrýni er í eðli sínu lýðræðisleg. Hún er grunnurinn að tilvist fjölmiðla.

Ritstjórnir geta um leið ákveðið að í alvarlegri málum þurfi frekari staðfestingu til. Best er þó að ritstjóri ákveði að alltaf þurfi heimildir sem bera eitthvert traust og hafa verið kannaðar betur. Allt er þetta hægt, en erfitt með tilliti til samkeppnissjónarmiða, en aftur eru þau ekki grundvallaratriði blaðamennsku. Það er ekki höfuðábyrgð blaðamanna að vera fyrstir með fréttir. Það loðir svolítið við málflutnings Jakobs að hann vill njóta sérstöðu og verndar sem blaðamaður en eigi ekki að þurfa að taka á sig gagnrýni eða axla ábyrgð. Þetta er satt best að segja orðið frekar þreytandi í hans tilviki en alvarlegast er að þetta virðist vera stemmingin inni á ritstjórn áhrifamestu miðla landsins. Bara ef Fréttablaðið og Vísir hefðu nú betri þjóð og betri lesendur; þá myndi þetta væl hætta. Þessi viðkvæmni og nöldur sem allt er að drepa.

Biggi lögga

„Það að lögregluþjónn skuli með þessum hætti fordæma fréttaflutning sem var í sjálfu sér ábyrgur þótt hann væri vissulega sjokkerandi, það er bara alvarlegt mál,“ sagði Jakob í viðtalinu. Mér er spurn; hvers vegna er það alvarlegt að Biggi lögga gagnrýni fréttaflutning? Hvað var svona ábyrgt við fréttaflutninginn? „Þúsundir manna vaða fram og nefna það án þess að hika að þarna ráði bara mannvonska og siðleysi blaðamanna og fjölmiðla. Þetta eru býsna alvarlegar ávirðingar,“ sagði Jakob í sama viðtali. Aftur velti ég fyrir mér hvers vegna Jakob tekur það svo nærri sér en finnst lítið mál að starfsfólk eigin miðils hafi skellt fram að hugsanlega, mögulega en þó bara kannski hafi börn látist í slysi og finnst það voðalega ábyrgt. Ég skil eiginlega ekki hvaða sjálfsvorkunn og skortur á fagmennsku fær menn til að bregðast svona við gagnrýni.

Heimildavinna 365 er í molum

Fréttaflutningur Vísis af slysinu í Hafnarfirði er hluti af stærra vandamáli fyrirtækisins. Heimildavinna flestra miðlanna þeirra er einfaldlega í molum. Það skortir grundvallargæðaeftirlit á bæði Fréttablaðinu og Vísi, svo ekki sé nú minnst á Bylgjuna – sem ekki kallar sig fréttamiðil þannig að þeir komast upp með meira. Ítrekað koma upp mál þar sem fréttir þeirra standast ekki skoðun. Standast ekki lágmarksheimildavinnu.

Blóðugi drengurinn

Vísir greindi frá því í september árið 2012 að þrír drengir hefðu ráðist á sex ára dreng í Breiðholti. Í fréttinni má finna ítarlegar upplýsingar um árásina og líðan drengsins. „Við skoðun á spítala kom í ljós að drengurinn var bæði handleggs- og kinnbeinsbrotinn. Þórarinn [heimildamaður Fréttablaðsins og Vísis] ræddi við foreldra hans og segist búast við að þeir ætli lengra með málið. Vitað er hver einn árásardrengjanna er og hinna er leitað,“ segir í fréttinni. Þá kemur fram að drengirnir sem réðust á barnið hefðu viljað eignast bolta barnsins. Bæði Fréttablaðið og Vísir gerðu sér mat úr fréttinni. Þar á meðal var frétt um að foreldrar barnanna ynnu nú að sáttum í málinu. Á fréttinni er erfitt að átta sig á því hverjar heimildirnar eru en seinna átti eftir að koma í ljós að fréttin er skáldskapur. Raunar voru drengirnir og allir atburðir skáldskapur. Í millitíðinni hafði Vísir og Fréttablaðið birt frétt eftir frétt af málinu. Barnavernd leitaði drengsins, lögregla gerði leit, skólayfirvöld á svæðinu spurðu starfsmenn sína og foreldrar í hverfinu voru hvumsa yfir stöðunni. Þegar svo Fréttablaðið og Vísir neyddust til að leiðrétta skáldskapinn var skuldinni fyrir fíaskóið skellt á heimildamanninn. Í frétt af málinu sem birtist 5. september, tveimur dögum eftir að Fréttablaðið reið á vaðið og Vísir fylgdi eftir, segir; „Fréttablaðið harmar að hafa fallið í þá gryfju að treysta orðum ósannsöguls heimildarmanns.“ Það eru því ekki bara fjölmiðlar sem þjóna sem blórabögglar. Spurningin er hvers vegna Fréttablaðið ákvað að fara út með frétt sem byggði á einni heimild? Þá spyr maður sig líka hvers vegna Vísir hélt svo boltanum á lofti án þess að ganga úr skugga um að börnin væru til. Áður en málinu var lokið hafði fjölmiðillinn skáldað nokkrar fjölskyldur og fjögur börn. Tækifærin til að komast að hinu rétta voru fjölmörg.

Fréttablaðið 5. september 2012 eftir að löngu var ljóst að frétt um árásina var uppspuni.

Hafa Fréttablaðið og Vísir lært af málinu?

Ekki Ólafur

Fyrr í mánuðinum var því haldið fram, líkt og að um staðreynd væri að ræða, að sakborningar í Al Thani-málinu hafi verið dæmdir á grundvelli misskilnings. Að símtal sem vitnað er í sé ekki samtal við Ólaf Ólafsson kaupsýslumann heldur Ólaf Arinbjörn, sem er sérfræðingur í kauphallarmálum. Heimildin er eiginkona Ólafs Ólafssonar sem og lögmaður Ólafs. Kristín Þorsteinsdóttir, aðalritstjóri 365, varði fréttaflutninginn sem var hreint út sagt lélegur, og gerði gagnrýnendum blaðsins upp þær skoðanir að vilja ekki að fréttir væru sagðar. Aðferð sem hópeflið á 365 virðist sannfært um að rétt sé að beita gegn allri gagnrýni. Jafnvel þegar hún varði gjörninginn sagði hún: „Fréttablaðið tók enga afstöðu í þessu máli, frekar en öðrum, heldur vann frétt upp úr grein Ingibjargar, og reyndi eftir megni að afla gagna um hvort ávirðingar hennar væru á rökum reistar. Svo reyndist vera.“ Þetta er einfaldlega rangt. Ávirðingar hennar eru ekki á rökum reistar og hafa ekki verið. Hefði Fréttablaðið og ritstjórinn aðeins litið í dóminn hefði það einfaldlega blasað við.

Kjarninn gerði málinu skil og lýsti vel. „Það er beinlínis rangt, því augljóslega er verið að ræða hann og engan annan í hluta símtalsins. Þar er verið að tala um hvernig Al Thani-snúningurinn skuli vera teiknaður upp og meðal annars rætt um þann bita kökunnar sem Ólafur Ólafsson átti að fá út úr honum. Um þetta er hægt að lesa í dómi Hæstaréttar og um þetta er enginn vafi. Það getur síðan vel verið að hluti símtalsins snúist um annan Óla. Það skiptir engu máli.“

Í ‘ekki Óla-gate’ stóð því ekki steinn yfir steini en jafnvel gagnrýni var svarað með því að hamra inn ósannindin.

Nóvember 2013

Fréttablaðið og Vísir, ásamt Morgunblaðinu og RÚV að hluta, eru miðlarnir sem skelltu því fram að Tony Omos væri grunaður um mansal. Ásökun sem byggði á skjali úr innanríkisráðuneytinu sem nú er ljóst að var falsað. Ávirðingum var bætt við skjalið. Það muna það ekki margir núna en margir á 365 tóku gagnrýni á fréttina afar nærri sér. Sú var tíðin að Jakob Bjarnar, og aðrir kollegar hans, sóttu afar fast að DV á Facebook, fyrir að rjúfa mörk hlutleysis í málinu. Á meðan tók miðillinn þátt í yfirhylmingu með ráðherra og aðstoðarmönnum hennar, en það var auðvitað allt hluti af hreinræktaðri ást á hlutlausri fjölmiðlun. Það þarf frekar tjúllaða sýn á hlutleysið að míga utan í valdið aftur og aftur og aftur, en það er efni í annan pistil.

Fljótlega tók fyrirtækið og miðlar þess sig til og lugu til að verja eigin hagsmuni. Það er afar mikilvægt að taka hér Harmageddon, á X-inu 977 út fyrir sviga enda átti þátturinn mörg af mikilvægustu innlegg málsins. Þáttastjórnendur Harmgageddon tóku heldur ekki þátt í meðvirkninni með þessum hörmulegu vinnubrögðum.

Við játningu Gísla Freys varð ljóst að Fréttablaðið og Vísir höfðu meðvitað sagt rangar fréttir án áskorunar eða gáfu til kynna að miðillinn vissi betur. Afsökunin er heimildavernd en það er talsvert ‘above and beyond’ í heimildavernd að ljúga beinlínis að lesendum fyrir heimildamenn. Það er erfitt að ímynda sér hvað er gert fyrir góða heimildamenn í slíku umhverfi, tja, eða auglýsendur? Þá þarf engan snilling til að sjá að hér er veikleiki sem góðir spunameistarar kunna að nota. Það þarf bara að gera Fréttablaðið og Vísi meðsekt og þá er veldið til þjónustu reiðubúið.

Fjallað var um málið í Reykjavík vikublaðið, 15 nóvember síðastliðinn. Þar segir Ólafur Stephensen, ritstjóri Fréttablaðsins þegar fréttaflutningur af Tony Omos hófst, að blaðið hafi verið milli steins og sleggju. „Almennt talað í þessu máli þá held ég að við höfum yfirleitt bara sagt frá því sem fólk var að gefa út í málum. Rétt eins og aðrir fjölmiðlar.“ - Er það nóg, stenst það kröfur um góða blaðamennsku og trúnað við lesendur? „Já, ég lít svo á að það sé þannig. Ef það væri ekki þannig þá gæti heimildamaðurinn ekki treyst því að njóta verndar.“ – Spurningin er raunar hvort það sé eðlilegt að setja fram fullyrðingar sem ritstjórnin veit að er röng og hvort það þýði ekki að ritstjórnin taki þátt í að blekkja lesendur? „Ég er hræddur um að í praktíkinni væri erfitt að koma því fyrir án þess að – ef við ræðum þetta bara hípótetískt – í praktínni er erfitt að koma því fyrir án þess að brjóta trúnaðinn.“ - Og var það svolítið staðan sem þið voruð í? „Ég er dálítið hræddur um það.“

Málið er nú samt að í ‘pratíkinni’ er fullt af fjölmiðlum sem temur sér að setja ekki fram fullyrðingar án nokkurs mats bara vegna þess að lyklaborðin á ritstjórninni bjóða upp á „gæsalappir“.

Álitshnekkir Fréttablaðsins og Vísis vegna lekamálsins eru miklir. Blaðið sagði rangar fréttir, laug að lesendum til að vernda heimildamann og eigin hagsmuni og allt var þetta byggt á skjali sem engin leið var að staðfesta að væri rétt á þeim tíma sem leið frá því að það var afhent og þar til fréttin er birt. Verst er þó að málið hefði aldrei átt sér stað ef stærstu miðlar landsins ynnu ekki duglega að því að réttlæta svona hörmuleg vinnubrögð. Morgunblaðið hefur árum saman verið eins konar færiband fréttatilkynninga og 365 miðlar, Vísir og Fréttablaðið sérstaklega, vinna síendurekið á einni heimild. Vinnubrögð sem nánast um allan heim eru talin óafsakanleg.

Staðreyndatékk í tímapressu

Minnisblað vegna Tony Omos var sent á tölvupóst Gísla Freys Valdórssonar, Þóreyjar Vilhjálmsdóttur og Hönnu Birnu Kristjánsdóttur klukkan 17.17, þann 19. nóvember 2013. Rannsóknargögn sýna að Gísli Freyr átti í samskiptum við Fréttablaðið klukkan 18.40 og að hann opnaði skjalið 18.45. Þá átti Gísli í samskiptum við Fréttablaðið fjórum sinnum þetta kvöld en blaðið fór í prentun klukkan 22.50. Allt í allt er glugginn því um sex tímar áður en áhrifamesta blað landsins hélt því fram að hælisleitandi væri viðloðinn við mansal.

Í viðtali í Harmageddon á X-inu daginn eftir, við Evelyn Glory Joseph, verður öllum ljóst að engin tilraun var gerð til að hafa samband við Evelyn, þrátt fyrir að fréttin fjallaði að hluta til um hana. Né að talað hafi verið við Tony Omos eða hans lögmann. Þetta er þrátt fyrir að blaðið væri að fara að halda því fram að manninn ætti að senda úr landi vegna gruns um mansal. Tony Omos er ekki nefndur á nafn í Fréttablaðinu en öllum má vera ljóst hvern er talað um. Þá er vitnað til mótmælanna sem boðuð höfu verið utan innanríkisráðuneytisins til stuðnings Tony Omos. Viðtalið við Evelyn á Xinu er afar áhrifaríkt og ég hvet fólk til að hlusta á það. Heimild Fréttablaðsins var því eitt skjal, fengið frá aðila sem hafði pólitískan ávinning af því að kæfa málið og rægja hælisleitendur, endurskrifað gagnrýnislaust.

Að vinna vinnuna sína

Fleiri mál hafa komið upp sem sýna hörmulega heimildavinnu Fréttablaðsins og Vísis og fleiri miðla. Þar má nefna mál Sævars Þórs Jónssonar lögmanns sem skrifaði um einstakling sem var hér á landi og seldi sig. Upphafsheimildin er blogg eftir Sævar. Áður en dagurinn var liðinn hafði fréttin af manninum verið sögð, aftur og aftur, en alltaf var heimildin bloggið. Nú dreg ég ekkert sérstaklega í efa að atvikið hafi átt sér stað en þetta er leti og svona vinna menn ekki. Af sama skapi búum við ekki til börn sem er ráðist á eða getum okkur til að börn séu hugsanlega látin.

Mikilvægast er þó að bregðast ekki við gagnrýni með stælum, væli og forherðingu. Sem er nákvæmlega það sem starfsfólk 365 miðla gera nánast alltaf; kenna öðrum um eða kvarta yfir ofsóknum og pólitískri rétthugsun. Þess vegna eru miðlar 365 flestir jafn hörmulega lélegir og raun ber vitni.

Þýðingar heimsbókmennta á íslensku eru jafnan hvalreki enda gegna þær mikilvægu hlutverki fyrir tungu okkar og menningu. Bandalag þýðenda og túlka (thot.is) hafa frá árinu 2005 efnt til árlegra verðlauna fyrir bestu þýðingu á erlendu skáldverki. Þriggja manna nefnd les þýðingar hvers árs og velur fimm bestu, samhliða tilnefningum til íslensku bókmenntaverðlaunanna. Þýðingarverðlaunin eru afhent í Gljúfrasteini á afmælisdegi Laxness sem jafnframt er dagur bókarinnar, 23. apríl nk. Í ár eru þrjár þýðingar úr ensku, ein úr spænsku og ein úr japönsku (reyndar þýtt úr ensku).

Eftirtaldir þýðendur eru tilnefndir 2014:

Jón St. Kristjánsson er tilnefndur fyrir þýðingu sína á Burial Rites eftir Hannah Kent. Á íslensku nefnist bókin Náðarstund og segir frá síðustu dögum í lífi Agnesar Magnúsdóttur sem dæmd var fyrir morð og tekin af lífi í Húnavatnssýslu, 12. janúar 1830. Hannah Kent er áströlsk og sá strax söguefni í dramatísku lífshlaupi Agnesar. Þýðingin er afbragðsgóð, íslenskum veruleika 19. aldar er komið firnavel til skila á kjarnyrtu máli sem er eiginlega betra en frumtextinn. Jón var tilnefndur til þýðingarverðlaunanna 2011 fyrir Reisubók Gúllívers.

Gyrðir Elíasson er ekki bara listaskáld sjálfur heldur einnig afkastamikill ljóðaþýðandi undanfarin ár, þaulvanur að fást við orð og merkingu, túlkun og stemningu. Hann er tilnefndur fyrir undurfagrar þýðingar sínar á völdum ljóðum hins heimsfræga Shuntaro Tanikawa sem skrifað hefur um 60 bækur af margvíslegu tagi á sinni löngu ævi. Japönsk samtímaljóðlist á íslensku hljómar eins og fjarlægur draumur sem Gyrðir gerir að veruleika. Bókin ber heitið Listin að vera einn og er bæði falleg og djúp, þrungin ljóðrænni lífspeki og léttleika. Gyrðir hreppti verðlaunin 2012 fyrir Tunglið braust inn í húsið.

Kanadíski rithöfundurinn Alice Munro er nóbelsverðlaunahafi í bókmenntum 2014. Hún semur frumlegar smásögur sem fjalla m.a. um konur, ást, firringu, vanrækslu og ofbeldi. Verk hennar hafa ekki áður verið gefin út á íslensku. Sögur Munro eru flóknari og margræðari en virðist við fyrstu sýn. Silja Aðalsteinsdóttir er þaulreyndur þýðandi með einstaklega gott vald á bæði frummáli og íslensku og í þessu smásagnaúrvali, Lífið að leysa, fer hún á kostum.

Hermann Stefánsson þýðir Uppfinningu Morels eftir Adolfo Bioy Casares, argentískan rithöfund (d. 1999). Þessi saga er þekktasta verk Casares en ekki hefur verið þýtt eftir hann áður.Sagan birtist í tímaritinu 1005. Hermann var tilnefndur til þýðingarverðlaunanna fyrir Laura og Julio (2009) en hann hefur frábært vald á tungumálinu. Hann ræðst ekki á garðinn þar sem hann er lægstur því Uppfinning Morels er ekkert áhlaupaverk, heimspekileg vísindaskáldsaga um ást og ódauðleika.

Út í vitann (1927) er eitt af þekktustu verkum ensku skáldkonunnar Virginiu Woolf. Helga Kress þýddi frægasta verk Woolf, Sérherbergi, á íslensku 1983 en þýðing Vitans er frumraun Herdísar Hreiðarsdóttur sem stimplar sig nú rækilega inn. Woolf, sem var hörkufemínisti og langt á undan sinni samtíð, gerði margvíslegar tilraunir með módernisma í verkum sínum, .s.s. með að láta hugsanir persónanna flæða fram, söguþræði var gefið langt nef og atburðarásin hæg og óljós með þungum undirtóni. Stíllinn er lotulangur og flókinn og er þýðing Herdísar einstaklega vel af hendi leyst, vönduð og nákvæm.

Hremmið þessar þýðingar í næstu bókabúð og fylgist með á fimmtudaginn þegar tilkynnt verður hver hlýtur þýðingarverðlaunin 2014.

Dagur jarðar er dagur sem er helgaður fræðslu um umhverfismál. Hann er haldinn hátíðlegur 22. apríl ár hvert. Árið 2009 gerðu Sameinuðu þjóðirnar þennan dag að Alþjóðlegum degi móður jarðar.

Sameinuðu þjóðirnar hafa lýst árið 2015 ár jarðvegs undir einkunnarorðunum „Heilbrigður jarðvegur, heilbrigt líf“. Lögð er áhersla á mikilvægi jarðvegsins í matvælaframleiðslu, vatnsmiðlun og við það að milda áhrif loftslagsbreytinga.

Vistræktarfélag Íslands, Garðyrkjufélag Íslands og Sprotamiðstöð Íslands, bjóða öllum náttúruunnendum að fagna á degi Jarðarinnar og hlýða á upplýsandi erindi miðvikudaginn 22. apríl kl. 19.30, í húsnæði Garðyrkjufélagsins, Síðumúla 1 í Reykjavík, 1. hæð (gengið inn frá Ármúla).

Erindi flytja:

Eyvin Björkavag – Vistræktarhönnuður – Vistræktarlausnir

Jóhann Þórisson – Vistfræðingur – Jarðvegsmyndun, eyðing og endurheimt

Viktoría Gilsdóttir – Kennari – Ormamoltugerð í heimahúsum

Richard Nelson – Uppfinningamaður – Lausnir til sjálfbærrar matvælaframleiðslu

Fyrsta bókauppboð ársins fer nú fram á vefnum Uppbod.is en Gallerí Fold og Bókin ehf. Klapparstíg 25-27 standa sameiginlega að því. Boðnar eru upp um 130 bækur að þessu sinni og kennir þar ýmissa grasa. Gott úrval er af myndlistarbókum á uppboðinu, m.a. gömlu myndlistarbókunum um Kjarval, Jón Stefánsson og Jón Þorleifsson. Þá eru góð eintök af fallegu bókunum sem Franz Ponzi tók saman, Ísland á nítjándu öld og Ísland á átjandu öld á uppboðinu en báðar bækurnar prýða mikill fjöldi einstakra samtímamynda. Báðar bækurnar hafa verið ófáanlegar um langt skeið.

Mikið er af þjóðsagnatengdu efni, meðal annars þjóðsagnasett Ólafs Davíðssonar og Jóns Árnasonar auk fleiri rita með þjóðsögum og skyldu efni.

Gott úrval ljóðabóka er á bókauppboðinu, meðal annars Illgresi eftir Örn Arnarson og fágætar ljóðabækur eftir Jónas Svafár, Dag Sigurðarson, Jón Helgason, Matthías Jochumsson og fleiri.

Úrval er af sögubókum og bókum um sögu landsins, auk bóka með héraðslýsingum. Þar á meðal eru fágæt verk í frumútgáfum eftir Halldór Laxness og Þórberg Þórðarson. 

Merkilegt bókverk og einstaklega fágætt eftir Einar Braga, Í hökli úr snjó sem Dieter Roth hannaði verður boðið upp. Einnig útgáfa af Gunnlaugs sögu Ormstungu sem út kom hjá nefnd Árna Magnússonar í Kaupmannahöfn 1775 og er bókin í upprunalegu bandi. Þá má nefna öll tölublöð Birtings, tímarits Einars Braga. Bækurnar á bókauppboðinu eru margar bundnar inn af íslenskum bókbandsmeisturum.

Uppboðinu lýkur 3. maí.

Fréttatilkynning.

Hlín Reykdal hefur hannað tvær gerðir af hálsfestum sem verða seldar á næstu dögum til styrktar grunnrannsóknum á brjóstakrabbameini.

„Þetta er í þriðja skiptið sem ég vinn með Göngum saman, fyrst voru það armbönd, þá lyklakippur og nú festar,“ sagði Hlín. „Brjóstakrabbamein snertir nánast hverja fjölskyldu og ég er ánægð með að geta lagt þessu málefni lið.“

Frú Vigdís Finnbogadóttir tók við fyrstu festinni frá Hlín Reykdal og Gunnhildi Óskarsdóttur.

Frú Vigdís Finnbogadóttir, verndari samtakanna, tók við fyrstu festinni. Gunnhildur Óskarsdóttir, formaður Göngum saman, sagði að það væri ómetanlegt að finna fyrir þeirri velvild og stuðningi sem félagið nyti. Framlag Hlínar og allra sem koma að þessu verkefni væri ómetanlegt.

„Það skiptir félagið og mig persónulegu máli að hafa Vigdísi í okkar röðum,“ segir Gunnhildur. „Það vita allir að Vigdís læknaðist af brjóstakrabbameini og við sem fáum meinið þráum að gera það líka. Vonin skiptir svo miklu máli.“

„Það er rétt að vonin og trúin á bata skipta svo miklu máli, segir Vigdís,“ en það læknar okkur ekki eitt og sér. Vísindin verða að hafa sigur og þessi stuðningur okkar í Göngum saman við vísindin auka líkurnar á því að sá sigur náist.“

Sala á festunum hófst í gær og verða seldar hjá Hlín í tvær vikur, eða meðan birgðir endast. Einnig er tekið við pöntunum í gegnum skilaboð á Facebook síðu félagsins ef fólk vill fá festarnar í póstkröfu.

Hér skartar Annie Mist festinni góðu.

Ljósmyndataka Saga Sig.

Fyrir viku síðan stakk mig í réttlætiskenndina frétt á Mbl.is. Ég varð mjög reiður í fyrstu vitanlega, enda reiði mín fyrstu viðbrögð við flestu (í öðru sæti er að gefast upp og í þriðja sæti er að vera sama og dagdreyma um að vandamálið sé leyst).

Mikið ætlaði ég nú beint eftir vinnu upp í rúm að henda í reiðilestur yfir þessari aumu frétt. Kvennablaðið skildi í ritstjórnarstríð við Morgunblaðið! Svo róaðist ég yfir daginn og ákvað að leyfa þessu að krauma frekar og kólna undir húðinni næstu daga og einbeita mér að öðru.

En þetta hafði búið til einhvers konar ritstíflu. Einhver varð að útskýra af hverju ég gat ekki einbeitt mér á daginn, af hverju þessi frétt lyktaði öll af yfirlæti velmegunar og íhaldssamri blindni á fjölbreytileika mannanna.

Viðbrögð mín við flest öllu sem ég er ósammála.

Ég hef ýtt frá mér þeirri hugmynd að þetta sé allt blaðakonunni að kenna. Fyrst átti þetta að vera reiðilestur handa henni. En kannski voru þetta aðrir þættir. Kannski var þetta bara Hádegismóakóngurinn sem hélt að ég hefði of gott álit á sér. Og væri þetta of reiðilega orðað ætti ég á hættu að einhver leiðrétti mig á móti með skynsamlegum og réttmætum ástæðum. Og hvað ætti ég þá að gera? Viðurkenna mistök?

„TÓKU EKKI PRÓFIÐ VEGNA LETI!“

Við erum bara komin í fyrirsögnina hérna. Strax þar er því slegið upp sem staðalímynd markhóps blaðsins vill sjá: UNGA FÓLKIÐ ER BARA LATT OG VILL AÐ VIÐ SJÁUM UM ÞAU – ÞETTA VAR EKKI SVONA ÞEGAR ÉG VAR YNGRI FUSSUMSVEI EINA SEM ÞAU GERA ER AÐ SLÆPAST OG NENNA ENGU ANNAÐ EN ÞEGAR VIÐ VORUM UNG HAAA…

Lesið fréttina. Áður en minnst er á tímaskort eða fátækt er strax hent fram leti, gleymsku og nennisleysi. Af einhverjum ástæðum þykir leti meira krassandi en aukin stéttaskipting. Frekar en að fara í að fjalla um aðstæður þeirra sem ekki geta tekið bílpróf og áhrif þess á nám og starf og líf almennt er ástæðan sett fram á þann hátt sem kjarnhópurinn vill sjá til að uppfylla innri fordóma.

Hvernig ég sé fyrir mér viðhorfskannanir Morgunblaðsins.

Ef 15% fall yrði í framhaldsskólum myndi fyrirsögnin vera svipuð? Eða myndi fólk hafa meiri áhyggjur af aðstæðum annarra? Þetta er heldur ekkert að bæta ímynd þeirra sem reyna að komast áfram án þess að taka þetta próf. Alltaf er viðhorfið að þetta sé bara eitthvað sem maður á að „drívaí“ eða „barakláraða“ og svo megi maður fara út úr húsi eins og þetta sé uppvaskið eða Game Of Thrones.

TÓKU EKKI PRÓFIÐ Á RÉTTUM TÍMA

Það var þessi lína sem vakti fyrst ógleðina í hálsinum. Lesið hana aðeins aftur. Baðið ykkur í ljóma þessa ömurlega verndaða heims auðs, stétta og fyrirlitningar á öðrum. Finnið hvernig elítan lekur af þessu og hunsar allt sem ekki fylgir hennar fastmótaða heimi heimtifrekju og einsleitni.

Setningarnar hér að ofan voru ritaðar í yfirvegun og bara eftir einn kaffibolla. Jú, þessar setningar fæddust á reiða tímanum og fyrst ætlaði ég að slípa þær niður en fann aldrei góða ástæðu til þess. Þetta niðurlag á ekki skilið neina virðingu eða íhugun eða fyrirgefningu. Til fjandans með þessi orð í fréttinni.

Tökum önnur réttindi. Ef fjallað væri um kynlíf væri það sett fram sem „[…] ástæður fyrir því að fólkið stundaði ekki kynlíf á réttum tíma“ eða áfengi „[..] ástæður fyrir því að fólk drakk ekki á réttum tíma“, hver yrðu viðbrögðin? Eða stúdentspróf? Eða flugvélapróf? Eða ættleiðingar? Til fjandans með þessa þröngsýni. Það er enginn réttur tími fyrir eitt né neitt hérna. Við erum að tala um dýr, tímafrek og ábyrgðarmikil réttindi sem verið er að þröngva upp á fólk í umskiptatímum náms og kannski rétt farið í sitt fyrsta almennilega starf.

Aldur er ekki einhver frestur sem rennur út. Eða hvað? Þá er ég allavega laus flestra mála.

Hérna er verið að biðja fólk um að skríða fyrir elítunni og biðjast afsökunar á að valda henni þessum truflunum. Það eyðileggur daginn fyrir sumum að aðrir taki Strætó.

Skemmtilegt. Ef unga fólkið tekur prófið er kvartað undan því að það sé alltof ungt og óþroskað og eintóm slysahætta. Taki það það ekki er það latt og byrði á samfélaginu. Ekki má láta mömmu og pabba borga það, því þá er maður hluti af bómullarkynslóðinni, en þú mátt heldur ekki hætta í skóla og byrja að vinna. Og alls ekki má sleppa því að taka það, af og frá.

Þessi bók var ekki ádeila á stríðsrekstur heldur bílpróf á Íslandi.

ÞAÐ VÆRI BARA ÞÆGILEGT EF ÞÚ VÆRIR MEÐ ÞAÐ

Eins og þið hafið kannski giskað á er ég ekki með bílpróf og ekki líklegur til þess að komast á það stig lífsins á næstunni.

„En þúst, akkurru ekki?“

Því ég get það ekki. Ég hef ekki tímann í það.

„Þúst það er ekkert mál, ég gat það og-“

Stopp. Það að þú getir eitthvað þýðir ekki að ég geti það. Ég kann aðra hluti. Eins og að þrífa eldhús og taka hnébeygjur. Svo er bílprófið líka mjög dýrt.

„Nauts. Sko pabbi og mamma bara-“

Stopp. Afsakið. Í góðærinu á meðan allir voru erlendis eða á fjórhólum uppi á jöklum ákváðu foreldrar mínir að byggja hús. Og á meðan allir voru með nýjustu leikjatölvurnar og í heimspekinámi og krakkarnir fengu iPhone í skóinn voru foreldrar mínir enn í að byggja hús. Og eftir hrunið þegar þið eruð enn að borga af jeppunum erum við með hús. Það var lífið mitt. Það var æskan mín. Ég fékk hitt og þetta en utanlandsferðir og þannig háttar velmegun voru fjarlægur draumur. Bíóferðir voru yfirstéttarhápunktar fyrir mér. Í þeirri æsku lærði ég nægjusemi, sparnað og að meta vinnuna mína.

Og af hverju fermdist ég bara ekki og fékk monnínga þannig? Því ég hefði þurft að fjármagna veisluna sjálfur og líklegast komið út í mínus.

Þín fjölskylda – Mín fjölskylda

Svo nei.

Ég er ein af þessum afætum samfélagsins sem ákveður frekar að fá sér að borða og leigja þak og stundum kodda ef veskið er feitt.

Einnig er ég líka eini Íslendingurinn sem ekki hefur farið á fjórhjól.

„En þúst, það er svo mikið sjálfstæði að hafa sinn eigin bíl!“

Segðu þeim það Bill. Preach it brotha’.

Grunnurinn að valdi, grunnurinn að sjálfstæði, grunnurinn að því að geta gert eitthvað í þessu samfélagi er… DADDARADAAA: peningar.

Og ég verð ekki ríkari við að fjárfesta í að falla á prófi, taka það aftur og kaupa mér málmdós sem einhverja verstu fjárfestingu lífs míns.

Þið sem hafið áhyggjur af sjálfstæði mínu gerið ykkur grein fyrir því að ég er að reyna að skapa það sjálfur. Fyrst og fremst með því að vera ekki snapandi peninga af foreldrum mínum hvenær sem mig langar í ís. Ég borga matinn minn, húsnæði eins oft og ég get og nám. Jú, ég fékk vissulega mat og húsaskjól hjá ættingjum, en það var á meðan ég vann fulla vinnu til að geta haft efni á námi og fæði restina af árinu.

AÐ VERA BYRÐI Á SAMFÉLAGINU

Líkingar eru skemmtilegar og ég er góður í þeim. Svo orðum þetta svona: Á hverjum degi frá sautján ára aldri koma foreldrar þínir að þér:

„Hvenær ætlarðu eiginlega að kaupa þína eigin íbúð?“

Og ókunnugir sem kunningjar

„Ó, ertu enn ekki búinn að kaupa íbúð?“

Ímyndaðu þér. Að í hvert skipti sem þú reynir að útskýra af hverju þú, ekki búinn með unglingabólurnar, hafir ekki efni á íbúð þá fáirðu yfir þig skammir um að fólk nenni ekki að hýsa þig og að þetta sé bara leti og hræðsla hjá þér. Að mamma og pabbi hafa bara borgað hjá öllum öðrum og þar með ættir þú að vera löngu fluttur út.

Og ég skal fullyrða það að enginn sem hafði foreldra sem keyptu handa þeim íbúð og bíl sautján ára sé að lesa pistlana á Kvennablaðinu.

Á persónulegri nótum er ég líka hræddur. Ég er smeykur í umferðinni. Mér líður illa í bíl og veit aldrei hvað er í gangi í kringum mig. Það er eins og allt sé á leiðinni utan í mig og ég geri mér engan veginn grein fyrir hraða eða vegalengd. Mér verður óglatt við tilhugsunina um að keyra. Bara að minnst sé á það við mig grípur kvíðinn í magann og ég geng hokinn í baki næstu tímana. Og það er ekki að hjálpa mér að vælt sé yfir því dag og nótt að ég sé bæði félítill, upptekinn og kvíðinn. Í hvert skipti sem vottað hefur fyrir hugrekkinu hjá mér að kasta sparifénu á glæ og panta mér ökutíma hefur einhver, örugglega vel meinandi, farið að impra eftir því að ég fái mér bílpróf og maginn umturnast. Þá langar mig ekki lengur. Þá hata ég tilhugsunina.

Frekja og yfirgangur dagslegs lífs Íslendinga er nú þegar nógu erfiður fyrir mig að höndla. Ég bara nenni ykkur ekki líka þar sem röng beygja drepur einhvern. Ég þarf ekkert að nenna ykkur þar.

„Sko, gaur, þú ert ekkert lofthræddur í alvörunni, kodduppá þak að kíkja frammaf. Hva, ertu aumingi? Koddu gaur, koddu, ekki vera skræfa, koddu þú hefur gott af því að klifra þetta, ÉG get alveg staðið á brúninni og… já ég ætla að nöldra í þér um þetta á hverjum degi sonur.“

Og fólkið sem býður far og kvartar síðan undan að viðkomandi sé háður öllum öðrum um farborða. Að gera góðverk og búast við launum er ekki að gera góðverk.

VINSAMLEGAST FYRIRGEFIÐ MÉR

Ég ætla að biðja ykkur afsökunar. Og ég ætla sérstaklega að biðja þann sem skrifaði fréttina svo hörmulega afsökunar, sama hver þú ert. Ég gleymdi því að sumir fæðast við aðrar aðstæður. Sá sem ritaði orðin sem kveiktu svo bræði mína hefur líklegast alist upp við vellystingar yfirstéttar. Haft nægan tíma utan framhaldsskóla, prófið borgað af mömmu og bíllinn borgaður af pabba í skiptum fyrir að reykja og drekka bara utandyra. Fyrirgefið að ég gleymdi að til er fólk sem fattar ekki að sumt í heiminum er ekki sjálfgefið. Fyrirgefið mér að kaupa frekar mat og menntun heldur en bíl.

Fyrirgefið að ég sé eini tvítugi einstaklingurinn á landinu sem ekki hefur efni á að prumpa út kvartmilljón án þess að taka eftir því.

Fyrirgefið mér að kunna og vita nákvæmlega ekkert um bifreiðar. Ég kann ekki einu sinni að taka bensín og fólk neitar að kenna mér.

Fyrirgefið mér að ég hafi ekki tíma til að taka bílpróf því ég er of upptekinn að vinna fyrir því.

Fyrirgefið mér að það pirri ykkur að ég gangi eða noti almenningssamgöngur.

Fyrirgefið mér að velja eitthvað vistvænna.

Fyrirgefið mér að rífa ekki upp jafn mikið slitlag og holur á vegum og þið hin.

Fyrirgefið mér að taka ekki meiri þátt í svifmenguninni.

Fyrirgefið mér að finnast það kjánalegt að keyra í vinnu til að kaupa mér hreyfingu annars staðar.

Fyrirgefið mér að hafa ekki andlegu getuna til að keyra bíl.

Spyrjið ykkur; hvað myndi Jesú gera?

Kannski er þessi ofuráhersla á bílpróf enn einn angi sjálfselskunnar sem hampað er á Íslandi. Eða kannski er þetta bergmál frá því þegar yfirstéttin ein gat keyrt. Að sýna sig fyrir elítunni og baktala hana á sama tíma hefur alltaf verið vinsælt. Mér er minnisstætt einu sinni þegar ég átti að flytja erindi í sveitaskólanum sem ég stundaði þá. Einhvern veginn fékk ég far upp eftir og fabúleraði mitt venjulega raus en eftir það hafði ég ekkert far aftur heim. Og hvað ákvað ég? Ég ákvað að ganga heim. Veðrið var frábært, ég var í góðu skapi og gekk örugga leið sem ég þekki vel enn í dag. Þetta voru bara nokkrir kílómetrar í góðu veðri meðfram fáförnum sveitaveg í minni heimabyggð.

En viðbrögðin heima voru ekki þau sem ég bjóst við af fólki úr sveit. Það var hneykslast á því að ég hefði ekki falast eftir fari heim, og spurt hvort einhver hefði séð mig. Ég fattaði ekki þá, spurði ekki af hverju þetta var svona mikið mál en í dag grunar mig að þau hafi skammast sín fyrir mig.

Mig, litla drenginn, sem fékk sér göngutúr í góðu veðri. Svarti sauðurinn og ættarskömmin.

Þið með bílpróf eruð með gagnlegan hæfileika sem ég hef ekki. Í alvörunni. Þið getið séð um ykkur á ykkar hátt og nýtt getuna til að bæta ykkar líf. Ég get kannski bara reynt að gera eitthvað annað til að komast áfram í lífinu.

Þetta er bara hugmynd, ekkert ákveðið.

Við búum í samfélagi sem viðurkennir fjölbreytileika kynja, kynþátta og kynhneigða.

Getum við því ekki farið að viðurkenna að til sé fólk sem ekki hefur efni á bílprófi, bíl eða að reka þannig fyrirtæki?

Erum við komin of stutt í andlegri þróun til að ímynda okkur að til sé fólk sem sér einfaldlega enga þörf fyrir bílpróf í sínu lífi?

Maður á aldrei of mörg sjöl. Það er gott að eiga nokkur í mismunandi litum og úr mismunandi garni til að nota á öllum árstímum. Á veturna vefjum við þeim um hálsinn og notum eins og trefil en á sumrin geta þau komið í stað peysu yfir kjól.

Ég fer aldrei í leikhús eða á tónleika án sjals því það er erfitt að vita fyrirfram hvort það verður hlýtt eða svalt í salnum. Svo er mjög gaman að prjóna sjöl og það getur raunar orðið ávanabindandi. Svo eru sjöl flottar tækifærisgjafir.

Þetta sjal er sérstakt vegna þess að útaukningin er gerð til hliðanna með því að fitja upp nýjar lykkjur eftir hvern mynsturkafla. Kanturinn lítur því út eins og tröppur en þegar sjalið er strekkt í lokin má toga endana út af vild og eftir smekk.

Garnið er geitaull með smá merínóull saman við. Fallegur gljái sem getir sjalið örlítið sparilegt fyrir vikið. Hér finnurðu uppskriftina: LAUF sjal frá Canard

Gleðilegt sumar!

Einu sinni voru börn hrædd með sögum af skessum og tröllkörlum. Nú vilja tröllin vernda börn – sérstaklega fyrir mönnum sem hafa unun af Júróvision.

Tröll voru kannski ekki til í gamla daga en þau eru til í dag. Þau eru t.d á Facebook og heita Gylfi, Margrét, Skúli og svipuðum óspennandi nöfnum.

Gylfi Ægisson er klárlega tröllkarl. Ævaforn og steinrunninn með skoðanir sem eru svo heimskulegar að þær sjást helst bara í innsendum greinum Morgunblaðsins. Hann eins og önnur tröll þarf að fá að borða.

Við unga fólkið segjum stundum, „Ekki fóðra tröllin“. Þau fitna bara og taka endalaust við. En eins og í húsdýragarðinum stelst góða fólkið til að fóðra þau samt. Telur að hægt sé að tala tröllin til með rökum. En tröll skilja ekki mannamál, þau skilja bara sitt mál. Það sem hentar þeim.

Sum tröll fæddust bara svona og geta ekkert að því gert þótt þau séu ógeðsleg og fráhrindandi. Þau skilja ekki lífið, samskipti og mannréttindi og finnst aðeins þeir sem koma frá sama fjalli og þau eiga skilið einhverja sanngirni. Önnur tröll eru viljandi að espa aðra upp, koma af stað rifrildum og reyna að græða á því. Peninga og vinsældir eins og jólasveinarnir á Útvarpi Sögu, eða skemmtun eins og 15 ára bólugrafni krakkaskíturinn á internetinu.

Margar aðferðir hafa verið reyndar til að fá tröllin til að reyna allavega að þykjast vera manneskjur. Það hefur verið rifist við þau, höfðað til samvisku þeirra eða reynt að fá þau til að lesa Nýja testamentið sitt betur en þau espast bara upp. Eina sem hefur virkað er að koma fram við þau eins og sölumann á göngum Kringlunnar. Strunsa einfaldlega fram hjá, þykjast ekki sjá viðkomandi. Segja í mesta lagi: „Ég hef ekki áhuga.“

Áhugaleysi virkar eins og kryptonít á tröllin. Hvort sem um ræðir þá gerð sem hegðar sér svona viljandi eða er bara grjótheimskt. Áhugaleysið sveltir þau, egóið þeirra minnkar og þau ná jafnvel að lifa eðlilegu lífi ef þau eru hunsuð nægilega.

Skessunum sem virkilega trúa því að samkynhneigð sé smitandi, múslimar allir hryðjuverkamenn eða Sjálfstæðis- og Framsóknarflokkurinn séu þeir einu sem hægt er að treysta til að stjórna landinu verður ekki haggað. Það eru engar samræður þarna sem þurfa að eiga sér stað. Vitleysingar eru bara vitleysingar og við þurfum að læra að hunsa þá.

Í Bandaríkjunum eru flestir vísindamenn hættir að taka þátt í kappræðum og rökræðum við sköpunarsinna. Þeir sáu að það skilaði engu. Ef eitthvað er þá gaf það sköpunarsinnunum eitthvert vægi í umræðunni. Þróun og sköpun litu út eins og tvær jafn líklegar og réttháar kenningar í augum sumra trúaðra þó að vísindamennirnir litu svo á að þeir væru að reyna fræða einhver kjánaprik um augljósar staðreyndir.

Einnig þýðir ekkert að ræða við Gylfa, fólkið á Útvarpi Sögu eða rasista eins og venjulegt fólk. Það er eins og að tala við stein. Það er þó bæði sjálfsagt og skemmtilegt að gera grín að skoðununum. Nýta þetta málfrelsi sem tröllin skýla sér oft á bak við.

Leiðinlegt samt með Gylfa greyið. Mér fannst hann alltaf svo flottur og lögin hans sum í uppáhaldi. Enginn maður hefur komið eins aftan að mér og hann með þessari homma herför sinni.

Ber eru góð á bragðið, það er gaman að rækta þau og það er auðveldara en marga grunar. Flestar berjaplöntur gefa betur af sér séu þær ræktaðar í frjósömum og deigum jarðvegi sem blandaður hefur verið með lífrænum áburði og á sólríkum og skjólgóðum stað. Hæfilegur skammtur af tilbúnum áburði er ein og hálf eða tvær matskeiðar, 25 til 35 grömm á fermetra, gefið tvisvar til þrisvar yfir vaxtartímann. Gott er að vökva með daufri áburðarblöndu í þurrkatíð, sérstaklega meðan á aldinmyndun stendur. Ber úr eigin garði eru góð í munninn beint af plöntum eða í saft, sultur og til víngerðar.

Amerísk bláber (Vaccinium corymbosum var. angustifolium). Skálaplanta sem þrífst illa utandyra og gefur sjaldan ber úti hér á landi. Lágvaxinn runni, 25 til 120 sentímetrar á hæð, sem fær rauða haustliti. Þrífst best í næringarríkum, rökum og súrum jarðvegi, pH 4,5 til 5,5. Klippa skal burt allt kal á hverju vori og gott er að fjarlægja gamlar greinar á nokkurra ára fresti til að örva nývöxt. Bláber eru ekki sjálffrjóvandi og því þarf tvö yrki sem frjóvgast saman svo að þau myndi ber. Henta vel í potta og ker sem setja má inn í kalt gróðurhús yfir veturinn. Fjölgað með græðlingum.

Meðal yrkja sem reynd hafa verið eru Northland’ sem gefur meðalstór og sæt ber og er líklega harðgerðasta yrkið hér, ‘Earlyblue’ sem myndar aldin snemma og ‘Reka’, ‘Patriot’ og ‘Toro’ sem þroska berin á miðju sumri.

Berjablátoppur (Lonicera caerulea var. kamtschatica). Upprunninn á Kamtsjaktaskaga. Runni sem verður 1,5 til 2 metrar á hæð. Er í raun undirtegund af blátoppi en með ætum berjum. Fremur sjaldgæfur enn sem komið er, en lofar góðu. Fjölgað með sáningu og græðlingum. Þar sem plantan er ekki sjálffrjóvgandi þarf tvö yrki saman til að tryggja frjóvgun. Gott er að klippa gamlar greinar burt á nokkurra ára fresti til að örva nývöxt. Æskilegt bil á milli plantna er 1,5 til 2 metrar. Gefur besta uppskeru á sólríkum stað.

Ljósmynd Nátthagi

Blárifs (Ribes bracteosum). Harðgerður runni, 1 til 2 metrar á hæð. Fjölgað með græðlingum og sáningu. Fallegur garðrunni með uppréttum, grófum greinum og bláum berjum í stórum klösum sem standa lengi. Berin þokkalega æt. Gott að klippa gamlar greinar burt á nokkurra ára fresti til að örva nývöxt. ‘Perla‘ frá Alaska er algengasta yrkið hér.

Brómber (Rubus fruticosum). Skálaplanta og viðkvæm úti. Skriðull runni sem getur náð 2 til 3 metra hæð með grind eða stuðningi. Þolir nokkurn skugga. Fjölgað með sáningu og sveiggræðslu. Klippa á tveggja ára greinar niður eftir uppskeru. Yrkið ‘Himalaya’ hefur reynst ágætlega en það gefur ber á fyrsta árs greinum.
Logan-ber (Rubus ‘Lognabery’) og Tay-ber (Rubus fruticosa × idaeum). Blendingar af brómberjum og hindberjum sem mynda aldin á tveggja ára greinum en Boysen-ber (Rubus fruticosus ‘Boysenberry‘) eru blendingur brómberja, hindberja og logan-berja. Æskilegt bil á milli plantna 2,5 til 3 metrar.

Hafþyrnir (Hippophae rhamnoides). Vex villtur í Evrópu og getur ná 6 metra hæð. Harðgerð og algeng garðplanta sem hægt er að fjölga með sáningu, græðlingum eða rótarskotum. Hæfilegt bil á milli plantna 1 til 2 metrar. Plönturnar eru annaðhvort karl- eða kvenkyns og þarf bæði kynin til að þroska aldin. Berin rauð og sitja á plöntunni langt fram á vetur og getur verið erfitt að tína þau af greinunum. Berin mjög C-vítamínrík, römm og henta vel til að bragðbæta líkjöra.

Hindber (Rubus idaeus). Planta sem vex villt í Evrópu og getur náð tveggja metra hæð. Fremur viðkvæm hér og þarf stuðning þar sem greinunum er hætt við að brotna þegar þær verða háar. Fjölgað með rótarskotum sem eiga til að verða til vandræða sé ekki haldið aftur af þeim. Henta vel í ker eða potta. Blómin hvít og smá en berin rauð eða gul og myndast á annars árs greinum. Tveggja ára greinar klipptar burt eftir uppskeru. Æskilegt bil á milli plantna um hálfur metri. Þrífast best í næringarríkum jarðvegi með pH í kringum 6,5.
Yrkið ‘Borgund’ er þyrnalaust og gott vegna þess að það fer seint af stað á vorin, berin stór og sæt. ‘Asker’, ‘Varnes’ og ‘Vene’ eru einnig ágæt. ‘Veten’ gefur súr ber en ‘Preussen‘ og ‘Balder‘ sæt.

Hélurifs (Ribes laxiflorum). Vex villt í Alaska og Norður-Ameríku. Runni 50 til 100 sentímetrar á hæð og á það til að klifra upp eftir trjám. Fjölgað með sáningu, græðlingum og rótarskotum. Plantan getur þakið marga fermetra á nokkrum árum sé ekki haldið aftur af henni og því góð þekjuplanta. Laufgast og blómstrar snemma og samtímis. Blómin lítil og bleik. Myndar blásvört ber á miðju sumri.

Hlíðaramall (Amelanchier alnifolia). Uppruni á vesturströnd Norður-Ameríku og Kanada þar sem berin eru ræktuð í stórum stíl og stundum kölluð kanadísk vínber. Grannvaxinn runni eða lítið tré sem getur náð 5 metra hæð. Fjölgað með sáningu, græðlingum og rótarskotum. Harðgerð planta sem gerir litlar kröfur. Dafnar best á sólríkum stað og í kalkríkum jarðvegi. Gott að klippa gamlar greinar burt til að örva nývöxt. Berin dökkblá og með hátt sykurinnihald, enda var plantan kölluð hunangsviður áður fyrr. Yrkin ‘Thiessen‘, ‘Northline‘, ‘Martin‘ og ‘Smoky‘ hafa öll reynst vel. Æskilegt bil á milli plantna er 1 til 2 metrar.

Jarðarber (Fragaria × ananassa). Eina jurtin í þessum kafla sem ekki er trékennd. Fjölær jurt sem fjölgar sér með ofanjarðarrenglum. Blómin hvít en berin rauð og sæt. Þrífst best á sólríkum stað og í næringarríkum jarðvegi með sýrustig milli 6 og 6,5. Til þess að tryggja góða uppskeru er nauðsynlegt að endurnýja plönturnar á 4 til 6 ára fresti. Einnig er gott að skipta um ræktunarstað þegar plönturnar eru endurnýjaðar til að koma í veg fyrir jarðvegsþreytu. Gott er að rækta jarðarber í hengipottum. Ranabjöllur og sniglar eru sólgnir í jarðarber og geta gert mikinn skaða. Yrkin ‘Zephyr’, ‘Korona’, ’Glima’, ’Rita’ og ’Senga Sengana’ hafa öll reynst vel. Lögun berjanna er mismunandi milli yrkja. Æskilegt bil á milli plantna í beði er 30 til 40 sentímetrar.

Josta-ber (Ribes nigrum × Ribes uva-crispa). Blendingur milli sólberja og stikkilsberja. Þyrnalaus runni sem nær 2 metra hæð. Fjölgað með græðlingum. Berin svipuð stikkilsberjum en minni. Gott að klippa burt gamlar greinar til að örva vöxt.

Kattaflétta/mini-kíví (Actinidia kolomikta). Uppruni á norðurhveli og vex villt í Síberíu. Klifurrunni sem er náskyldur kíví-plöntunni og þarf stuðning eða uppbindingu. Sérbýlisplanta og því þarf bæði karl- og kvenplöntur í garðinn til að fá aldin. Kvenplöntur hafa græn blöð en karlplönturnar rauðflekkótt. Kettir eru sólgnir í kattafléttu og naga blöðin á henni til að komast í annarlegt æsingarástand. Berin fremur súr. Yrkin ‘Anna’, ‘Paula’ og ‘Oskar’ hafa öll reynst harðgerð hér.

Logalauf (Aronia melanocarpa). Uppruni í Norður-Ameríku og getur náð 2 metra hæð. Berin rauðbrún eða svört. Harðgerð tegund sem fjölga má með sáningu og sumargræðlingum. Fær sterkrauðan haustlit. Gott að klippa gamlar greinar burt til að örva nývöxt. Æskilegt bil á milli plantna 1 til 2 metrar. Yrkið ‘Moskva’ hefur reynst ágætlega hér.

Mórber (Morus nigra). Mórber geta orðið stór tré erlendis, allt að 10 metrum, og 300 ára gömul. Viðkvæm hérlendis og þurfa gott skjól. Dafna best í vel framræstum en deigum og sandblendnum moldarjarðvegi með pH milli 6 og 7. Berin sæt og með kryddkeim. Góð í sultu, saft og til víngerðar. Fer ekki að mynda aldin fyrr en eftir að minnsta kosti tíu ár.

Reynir (Sorbus). Fjölbreytt ættkvísl trjáa og runna og eru ber allra tegundanna æt en misgóð á bragðið. Fjölgað með sáningu eða ágræðslu. Ber ilmreynis (S. aucuparia) og úlfareynis (S. hostii) eru ágæt í sultur og líkjöra. Ber úlfareynis með bragði sem minnir á epli.

Rifs (Ribes rubrum). Vex villt í Evrópu og mjög algeng garðplanta hér. Grófur, saltþolinn runni sem nær 2 metra hæð og getur orðið bústinn og fyrirferðarmikill. Fjölgað með græðlingum og sveiggræðslu. Berin rauð en einnig til hvít og bleik. Góð til átu beint af runnanum eða til sultugerðar. Klippa á gamlar greinar, sem eru dekkri, af til að örva nývöxt og auka uppskeruna. Blaðlús og fiðrildalirfur algengt vandamál. Rifs er millihýsill fyrir álmlús og því ætti ekki að rækta rifs og álm (Ulmus glabra) nálægt hvort öðru. Yrkið ‘Rauð Hollensk’ er algengast hér á landi.

Rósir (Rosa). Fjölbreytt ættkvísl plantna með ólíkt vaxtarlag. Aldinin eru hjúpaldin og kallast stundum nýpur og eru æt hjá mörgum tegundum. Ræktuð til manneldis víða um heim. Klippa þarf gamlar greinar burt til að örva nývöxt og aldinmyndun. Blaðlús og fiðrildalirfur eru algengt vandamál. Nípur ígulrósar, ‘Fru Dagmar Hastrup’ (R. rugosa ’Fru Dagmar Hastrup’), meyjarrósar (R. moyesii) og hjónarósar (R. sweginzowii) öll góð til átu. Nauðsynlegt er að hreinsa fræið úr holdi hjúpana áður en þeirra er neytt eða þau notuð í sultur og súpur. Rósahjúparnir eru mjög C-vítamínríkir. Mulin fræ eru ágætis kláðaduft.

Stikilsber (Ribes uva-crispa). Vaxa villt til fjalla í Evrópu og Norður-Ameríku. Þyrnóttur runni með uppsveigðar greinar sem verða um metri á hæð. Fjölgað með græðlingum og æskilegt bil á milli plantna er 1 til 1,5 metrar. Berin stór og bragðgóð, gulgræn, hvít eða rauð. Klippa skal burt gamlar greinar til að örva nývöxt og aldinmyndun. Yfirleitt tekur 2 til 3 ár fyrir stikilsber að fara að mynda ber. Yrkið ‘Hinnomäki’, sem er blanda af evrópskum og amerískum stikilsberjum, hefur reynst vel hér. ‘Hinnomäki Keltainen’ gefur gul og sæt ber en ’Hinnomäki Punainen’ rauð og bragðmikil ber.

Sólber (Ribes nigrum). Vex villt í Evrópu og algeng garðplanta hér. Fjölgað með græðlingum og sveiggræðslu. Berin svört. Klippa þarf burt gamlar greinar, sem eru dekkri að lit og eldri en fimm ára, til að örva nývöxt og auka uppskeruna. Blaðlús og fiðrildalirfur algengt vandamál. Sterk lykt sem minnir á kattahland af blöðunum, séu þau marin. Góð ber til sultugerðar. Yrkin ‘Brödtorp‘. ‘Öjebyn‘ og ‘Melalahti‘ vel reynd, harðgerð og skila góðri uppskeru flest ár.

Vínber (Vitis vinfera). Ævagömul planta í ræktun. Þarf skála eða kalt gróðurhús til að dafna hér á landi en ekki ólíklegt að til séu yrki sem hægt er að rækta úti. Klifurrunni sem getur orðið nokkrir metrar á hæð og þarf því gott rými til að vaxa. Fjölgað með græðlingum. Dafna best í gljúpum jarðvegi. Berin græn og rauð. Þegar vínviður er klipptur niður á haustin skal skilja eftir tvö brum á hverri grein og ekki skal rækta nema einn berjaklasa á hverri grein. Gott er að gefa plöntunum kalkríkan áburð um það leyti sem blómin fara að myndast. Yrki með grænum berjum eru harðgerðari en yrki með rauðum berjum. Meðal yrkja í ræktun hér eru ‘Frankenthaler‘ sem gefur sæt ber, ‘Nimrod’ sem er með lítil steinlaus ber með kryddkeim, ’Nordica’ með blá millisæt ber og ‘Vroege van der Laan’ sem gefur græn, sæt og miðlungsstór ber.

Garðyrkjunámskeið og ráðgjöf í garðinum

Býð ráðgjöf í heimagörðum á Reykjavíkursvæðinu. Rölt um garðinn og rætt um hvað má betur gera eða annað sem garðeigendur vilja fá upplýsingar um á sambandi við garðinn. Einnig námskeið um garðyrkjur fyrir félagasamtök, minni eða stærri hópa. Efnið getur verið sáning, kryddjurtarækt, saga grasnytja og grasnytjar, sumarblóm, trjáklippingar, ávaxtatré, matjurtir eða sveppatínsla svo dæmi séu nefnd.

Nánari upplýsingar hjá vilmundur.hansen@gmail.com eða í síma 8611013.

Opið er fyrir umsóknir um styrki hönnunarsjóðs, þetta er önnur úthlutun á árinu en umsóknarfrestur rennur út á þriðjudaginn í næstu viku, þann 28. apríl! Veittir verða styrkir í fjórum flokkum:

Þróunar- og rannsóknarstyrkir

Er ætlað að styrkja rannsóknir og þróun nýrra hugmynda eða lausna. Þróunar- og rannsóknarstyrkir geta að hámarki numið 2 milljónum króna. Verkefni sem hlotið hefur þróunar- og rannsóknarstyrk á möguleika á að fá verkefnastyrk síðar.

Verkefnastyrkir

Er ætlað að styrkja nýjar hugmyndir eða lausnir sem búið er að þróa og móta og eru komin á útfærslu- og framkvæmdastig. Verkefnastyrkir geta að hámarki numið 5 milljónum króna. Verkefni sem hlotið hefur verkefnastyrk á möguleika á að fá markaðs- og kynningarstyrk síðar.

Markaðs- og kynningarstyrkir

Er ætlað að styrkja verkefni sem komin eru af útfærslu- og framkvæmdastigi og eru fullmótuð og tilbúin til markaðssetningar. Markaðs- og kynningarstyrkir geta að hámarki numið 2 milljónum króna.

Ferðastyrkir

Er ætlað að auka möguleika hönnuða og arkitekta á því að taka þátt í erlendum samstarfs- og kynningarverkefnum, sýningum, viðburðum, ráðstefnum eða viðskiptastefnumótum. Hægt er að sækja um ferðastyrk fyrir einn einstakling eða fleiri til sömu ferðar. Veittir verða allt að 30 ferðastyrkir að upphæð 100 þúsund hver.

Við mat á umsóknum er litið til gæða og stöðu hugmyndar eða verkefnis, faglegs bakgrunns umsækjanda, fjárhagsgrundvallar verkefnis ásamt gildi og mikilvægi þess til eflingar íslenskrar hönnunar og arkitektúrs.

Umsóknum skal skilað rafrænt í sérstöku umsóknarformi sem hægt er að nálgast á vefsíðu sjóðsins, https://sjodur.honnunarmidstod.is/ eða smella á hlekk til að sæækja um.

Það verður nú seint miðjarðarloftsslag á Íslandi en síðustu daga hefur maður fyllst von um að nú sé sumarið að koma og brátt geti maður setið úti og grillað í faðmi vina og fjölskyldu. Í dag ætlum við að fjalla um frábær vín sem henta með grillmatnum og bjóða upp á sannkallaða sumarstemningu en sökkvum okkur fyrst í smá fróðleik um vínhéruðin og framleiðendurna sem um ræðir.

Rónarvínin góðu.

Í Suður-Frakklandi er hið þekkta vínsvæði Rhone og liggur í Rónárdalnum. Svæðinu er venjulega skipt í tvennt þ.e. Norður- og Suður-Rhone. Veðráttan getur verið ansi misjöfn á þessum 2 svæðum og í norðurhlutanum getur golan verið köld og veturnir harðir. Þarna ræður syrah þrúgan ríkjum í rauðvínum. Í hvítvínum eru þrúgurnar viognier, marsanne og rousanne mest notaðar.

Þarna eru þekkt vínsvæði eins og Cote-Rotie AOC, Crozes-Hermitage AOC o.fl. Í suðurhlutanum hins vegar er mun mildara veðurfar, veturnir ekki eins kaldir og sumrin geta verið ansi heit. Sannkallað miðjarðarhafsloftslag.

Í suðurhluta Rónarsvæðisins eru mörg afar þekkt og vel metin vínsvæði og ber hæst Chateaneuf-de-Pape en þar eru búin til mörg frábær og vel þekkt vín. Þarna eru líka svæði eins og Cotes de Rhone og Cotes de Rhone Villages sem eru Íslendingum vel kunnug. Châteauneuf nær yfir eina 3.200 hektara og ársframleiðslan nemur 100 þúsund hektólítrum að meðaltali.

Leyfilegt er að nota þrettán þrúgutegundir þótt fæstir noti þær allar. Helstu tegundirnar í dag eru Grenache, Cinsault, Mourvédre, Syrah, Muscardin, Counoise, Clairette og Bourboulenc. Grenache er yfirleitt stærstur hluti blöndunnar, á bilinu 40–60%, en sú þrúga gefur mýkt og fágun. Ef vínviðurinn er gamall og uppskerumagnið lítið gefur Grenache af sér stórfengleg vín við réttar aðstæður eins og þær eru í Châteauneuf þótt yfirleitt sé hún þekktari fyrir að vera uppistaða einfaldra neysluvína á borð við Côtes-de-Rhône.

Hver framleiðandi hefur sinn stíl, sína blöndu, og þrúgufjöldinn gerir að verkum að menn hafa mikið svigrúm til að þróa persónulegan stíl. Það er því vart hægt að tala um dæmigerð Châteauneuf-vín. Almennt má þó segja að þau séu dökk og áfeng með flókna ilmkörfu, mjúkan ávöxt, leður og lakkrís og þurfi að minnsta kosti fimm ára geymslu.

Þannig eru vín Perrin-fjölskyldunnar, sem á Château Beaucastel, eitt af virtustu vínhúsum Châteauneuf, vín þar sem Mourvédre gegnir ekki minna hlutverki en Grenache. Við ætlum hér að fjalla um 2 vín frá þessum frábæra framleiðanda sem ekki eingöngu eru afar vel gerð heldur líka á afar viðráðanlegu verði.

Perrin Cotes de Rhone Villages kr. 2.564

Eins og áður sagði er Perrin-fjölskyldan þekktust fyrir Chateauneuf-vínið Beaucastel. Ódýrari vínin þeirra Perrin-bræðra standa hins vegar vel fyrir sínu.
Einungis brot þeirra vína, sem eru framleidd í Cotes-du-Rhone fá að nota skilgreininguna Villages, en til þeirra eru gerðar strangar kröfur. Perrin Cotes-du-Rhone Villages er í betra lagi, vínið er dökkt, angan krydduð, áberandi lyng og krækiber. Það er enn töluvert lokað, hefur gott af því að standa opið í smástund. Myndi ekki versna við 2–3 ára geymslu.
Frábært vín með grillinu í sumar!

La Vielle Ferme kr. 2.026

Ventoux er eitt af vínhéruðunum í suðurhluta Rhone-dalsins í Frakklandi. Þarna erum við komin í miðjarðarhafsloftslag og vínin taka mið af því. La Vieille Ferme sem mætti þýða sem „gamli bærinn“ er vín sem Perrin-fjölskyldan hefur framleitt á þessum slóðum um áratugaskeið og má segja að sé orðið eitt af klassísku ódýru vínum þessa svæðis. Þetta er einfalt vín en afskaplega aðlaðandi, hefur þennan suður-franska sjarma sem einkennir góð vín frá þessum slóðum, örlítið kryddað og fullt af sól, gott með mat. La Vielle Ferme er annað söluhæsta rauðvínið frá Rhone á Íslandi og því nokkuð ljóst að Íslendingum líkar vel við það.
Dökkrautt á lit, sólber, þroskuð kirsuber, lyng og svolítið piprað. Bjart og létt með mjúkum, krydduðum ávexti í munni. Má drekka örlítið kælt, rétt undir 18 gráðum.
Verður ekki öllu sumarlegra.