Hér eru nokkrir punktar um prjónkennslu byggðir á grein eftir Laura Kelly úr veftímaritinu Knitting Daily. Samantekt gerði Guðrún Hannele fyrir þá sem vilja miðla prjónkunnáttu sinni.

Guðrún Hannele.

Það er alltaf mikils virði þegar barn sýnir áhuga á að kynnast og læra hannyrðirnar þínar. Hvort sem barnið er þitt eigið, barnabarn, nemandi eða nágranni er tækifærið til að kenna/leiðbeina barni prjón verðmætt. Þú ert ekki bara að miðla færni og þekkingu, þú ert að búa til minningu, tengsl og nýjan prjónara. Spurðu þá prjónara sem þú þekkir, þeir geta áreiðanlega sagt þér hver kenndi þeim að prjóna!

Þegar þú kennir barni að prjóna mundu þá að kennslan snýst meira um reynsluna við að prjóna frekar en prjóntæknina. Þú þarft þolinmæði frekar en kunnáttu og væntumþykju frekar en ítarlega þekkingu.

Hér eru nokkrir punktar sem geta hjálpað ykkur áleiðis og gert kennsluna skemmtilegri og árangursríkari.

Einbeittu þér að ferlinu, ekki tilbúnu verkefninu. Sem prjónari þá viltu að verkefnið þitt verði fullkomið. Þegar börn eiga í hlut á áherslan ekki að vera á fullkomnun. Markmiðið er að njóta prjónsins og lágmarka erfiðleika við prjónaskapinn. Ekki leiðrétta of mikið; hvettu frekar áfram. Barn sem nær að njóta ferlisins, snýr aftur og lærir smátt og smátt meira með aldri og reynslu. Njóttu áhugans sem börnin hafa á handavinnunni þinni og leiðréttu mistök þeirra, ef nauðsynlegt er, en þannig að þau sjái ekki til!

Gæði garnsins skiptir máli. Ef þú kaupir gæðagarn ertu að fjárfesta í menntun barnsins. Byrjaðu á góðu grófu ullargarni og grófum prjónum (4,5-6mm er hæfilegt). Þegar reynsla er komin á prjónaskapinn er sniðugt að gefa garn og fylgihluti í körfu til að hvetja áfram. Þá finnst viðkomandi barni að þú hafir trú á getunni!

Val er lykilatriði. Reyndu að leyfa barninu að taka þátt í valinu ef þess er kostur. Leyfðu þeim að velja liti og áhöld. Hannið verkefnin saman.

Hafðu kennslustundirnar stuttar og notalegar. Hafðu hverja kennslustund sérstaka einstaklingskennslu sem varir ekki lengur en í 30 til 60 mínútur. Leggðu kennsluverkefnið til hliðar eftir kennslustundina og taktu það fram aðeins á meðan þið eruð saman. Lærlingurinn verður spenntur að byrja aftur í næstu kennslustund og vill fá óskipta athygli þína.

Byrjið smátt. Prjónið eitthvað sem getur verið tilbúið eftir tvær kennslustundir. Tilfinningin að ljúka við verkefni er mikilvæg og hvetjandi. Prjónið litla ferninga, saumið saman og búið til lítil dýr fyllt með tróði. Hafið verkefnin stærri og flóknari eftir því sem reynslan safnast.

Sýndu árangrinum áhuga. Taktu ljósmynd af tilbúnu verkefninu og hengdu myndina upp. Mundu að afsaka ekki neinar ófullkomnar lykkjur eða lögun á verkefninu. Þessi reynsla snýst ekki um þig og þína hæfileika til að kenna/leiðbeina. Þetta snýst um að þú miðlir af hannyrðaþekkingu þinni.

Guðrún Hannele er textílkennari og menntunarfræðingur og hefur aflað sér þekkingar á kennslufræði textílgreina í háskólum hér á landi, í Finnlandi og í Kanada. Hún hefur kennt textílmennt á ýmsum skólastigum um árabil. En nú um stundir á prjón hug hennar allan enda hefur hún rekið STORKINN, elstu garnverslun landsins, í næstum sjö ár.

Benedikt Sigurðarson skrifar:

Í stuttu máli er veruleiki almennings þannig að íbúðaverð á höfuðborgarsvæðinu er alltof hátt. Byggingarkostnaður er allof hár og þvinguð kaup leiða yfir menn vaxtaokur með verðtryggingu sem er langt út úr korti. Leigumarkaður er hálfgerður ræningjamarkaður – og braskarar „harka tímabundið á markaðinum“.

Húsnæðissamvinnufélög og leigufélög almennings sem rekin eru án hagnaðarkröfu eru afar lítil og sum veikburða. Skipulag hverfa og byggingaframkvæmdir eru „verktakadrifnar“ og allt mögulegt hagræði af byggingastarfsemi og framlegð er leyst út úr greininni. Hagnaðurinn ef til fer að mestu til fjárfesta og verktaka en kemur ekki kaupendum eða húsnæðisfélögum til góða að neinu marki. Byggingar- og húsnæðismarkaðurinn er þannig fyrst og fremst braskdrifinn og spinnur upp kostnað fremur en að leita hagkvæmni og hagræðingar og lækkandi verðs í þágu þess almennings sem þráir húsnæðisöryggi.

Breyttar lánareglur frá 1. nóv. 2013 hafa fjölgað verulega í hópi þeirra sem ekki geta keypt á eigin kennitölu og reynsla eftir-hrunsins gerir mörgum erfiðara eða ómögulegt að njóta aðstoðar fjölskyldu eða eldri kynslóða til að eignast húsnæði.

Í flestum nágrannalöndum er leigu- og búseturéttarmarkaður – án hagnaðarkröfu – algengt eða algengasta form íbúðarekstrar fyrir almenning. Hagkvæmar íbúðir þar sem lögð er áhersla á sveigjanlegar lausnir og samfélagslega ábyrgð – um leið og ýtt er undir fjölbreytni og umhverfisgæði.

Hér á landi eru lög um leigumarkað hönnuð og sniðin utan um prívatleigubrask einstaklinga sem leigja íbúðir „á frjálsum markaði.“ Þetta fyrirkomulag bókstaflega gerir ráð fyrir að leigumarkaðurinn verði alltaf óstöðugur og illa siðaður markaður – þar sem ekki verður til það massaframboð eigna sem nauðsynlegt er til að það verði öryggi og samkeppnisaðhald á markaði.

Í sumum nágrannalöndum er löng hefð fyrir því að leigumarkaður sé regúleraður og undir eftirliti og bókstaflega er bannað að einstaklingar séu „að harka tímabundið á íbúðaleigumarkaði“. Þess vegna er útleiga íbúða skráningarskyld og eftirlitsskyld starfsemi. Það helgast að hluta af þeirri staðreynd að öll nágrannalönd búa við margfalt hærra hlutfall leiguíbúða og búseturéttaríbúða í samvinnufélögum og breytilegu skipulagi.

Mjög stór leigufélög almennings eru stofnuð og fóstruð af sveitarfélögum og njóta ívilnandi kjara og eftirlits sem kemur fyrst og fremst fram í því að öryggi og leiguverð kemur til móts við allar almennar þarfir og í samræmi við hóflegar kröfur um séreignarhluta og praktískan rekstur – en minni lúxus.

Á árinu 2013 startaði Eygló Harðardóttir húsnæðisráðherra víðtæku samráði um mótun húsnæðisstefnu. Fjöldamargt var dregið upp á borðið til skoðunar í þessu ferli – en því miður skyggði fráleit staða Íbúðalánasjóðs og stjórnunarkreppa talsvert á þá lausnaleit sem fram hefði þurft að fara. Ekki er heldur ástæða til að vanmeta það yfirburðaafl sem lobbýistar á vegum banka og lífeyrissjóða hafa þegar kemur að samráðsferli.

Þrátt fyrir málefnalegar tilraunir þeirra aðila sem tala fyrir v-evrópskum lausnum í húsnæðismálum gekk undarlega illa að fá verkefnisstjórn ráðherrans til þess að opna á efnislega greiningu á því með hvaða hætti áherslur og starfsrammi leigu- og búseturéttarfélaga á EES-svæðinu væri almenningi hagkvæmari en hér hefði þekkst.

Verkefnisstjórn ráðherra skilaði tillögum og greinargerðum í maí 2014. Þar er vissulega sleginn verulega breyttur tónn varðandi áherslur – með því að gert er ráð fyrir að leigu- og búseturéttaríbúðir fái verulega aukið vægi í húsnæðisstefnunni til framtíðar. Reyndar er alveg til fyrirmyndar að birta samhliða mikilvæg vinnugögn sem urðu til í samráðsferlinu.

Frá þeim tíma sem tillögur verkefnisstjórnarinnar voru kynntar hefur staðið yfir lævíst áróðursstríð fjármálakerfisins gegn þeim áherslubreytingum sem lagt var upp með. Landsbankinn hefur farið þar fyrir öðrum fjármálafyrirtækjum með áróðri í þá veru að „allt sé í stakasta lagi á fasteignamarkaði“ og bankinn spáir nú allt að 30% verðhækkun fasteigna á höfuðborgarsvæðinu á skömmum tíma. Lobbýistar lífeyrissjóða og bankanna fylla bæði eyrun á ráðamönnum og fjölmiðlafólki og þessum „málaliðum braskaranna“ tekst enn að fá almennu umræðuna til að hverfast mest um skammtímahagsmuni „fjárfesta“ og bankanna. Íbúðaskortur og brask á gistimarkaði spennir upp verð og lögheimilisíbúðum í Reykjavík og á Akureyri virðist ekki fjölga í takt við aukna nýbyggingu.

Á sama tíma fjölgar þeim sem berjast á eignamarkaði með alltof þunga greiðslubyrði í of dýrum íbúðum í höfuðborginni eða berjast við markaðsbrest í jaðarbyggðum – og sá fjöldi sem alls ekki sér fram á geta keypt á eigin kennitölu vex. Leigumarkaðurinn á þenslusvæðunum verður bara ruddalegri og alltof ótraustur og dýr.

Sveitarfélögin komast upp með að innheimta óraunsætt yfirverð fyrir lóðir og smyrja á gatnagerðargjöld þannig að á höfuðborgarsvæðinu nemur fyrirframgreiðsla til sveitarfélaganna 16–23% af byggingarkostnaði almennra íbúða skv. mati Samtaka atvinnulífsins. Svo fyrir hvern er óbreyttu kerfi þá viðhaldið?

Það er áhyggjuefni að ráðherra húsnæðismála hefur kynnt þær hugmyndir sínar að settar verði íþyngjandi kvaðir á starfsemi húsnæðissamvinnufélaganna – með því að stjórnarmenn verði tæplega valdir úr hópi félagsmanna. Þetta hljómar alveg sérstaklega úr takti við það sem hefur verið að gerast í nágrannalöndunum, þar sem t.d. í Noregi er ekki lengur kvöð að fleiri en 2 standi að stofnun samvinnufélags og í Finnlandi er túlkun þarlendra yfirvald sú að hver einn einstaklingur hafi rétt til að stofna samvinnufélag um sinn rekstur með þeim almennu takmörkunum og skilmálum sem gilda um stofnun slíkra félaga.

Það kann að vera alveg sérstaklega mikilvægt að aflétta einmitt þvingandi kröfum varðandi lágmarksfjölda stofnenda í samvinnufélagi /byggingarsamvinnufélagi – ekki síst þannig að unnt verði að nýta það form í dreifbýlisbyggðum til að standa fyrir nýbyggingum og rekstri íbúðafélaga. Hvers vegna skyldi annars þurfa fleiri en tvo til að stofna húsnæðissamvinnufélag um byggingu parhúss eða þrjá til fjóra til að byggja lítið raðhús eða fjórbýli. Hitt kann að vera jafnskynsamlegt að ef einstökum húsnæðissamvinnufélögum verður heimilað að reka td. húsnæðissparnaðarreikninga (innlánsdeildir) verði þeim gert að skipa sérstaka stjórn yfir slík verkefni sem hafi þá aðskilið hlutverk frá stjórn móðurfélagsins og gæti gengist undir sértækar viðmiðanir um hæfi stjórnarmanna hliðstætt því sem eðlilegt er gagnvart stjórn jafnstórra fjármálafyrirtækja.

Hvernig ætli að standi annars á því að fjölmiðlarnir virðast hafa mjög takmarkaðan – eða alls engan – áhuga á að fjalla um húsnæðismálin út frá þeim veruleika sem ríkir t.d. í Svíþjóð og Þýskalandi – þar sem sveitarfélög leika afar virkt hlutverk í því að örva framleiðslu hagkvæmra íbúða fyrir almenning í gegn um húsnæðissamvinnufélög og opin sjálfseignarfélög/leigufélög almennings?

Eddan 2015 fer fram í Silfurbergi í Hörpu á laugardaginn og er sjónvarpað beint og í opinni dagskrá á Stöð 2. Útsendingin hefst um kl. 19 frá Rauða dreglinum þegar stjörnurnar mæta í sínu fínasta pússi í Hörpu, skála í kampavíni, sýna sig og sjá aðra.

Kosningu lauk á milli tilnefndra verka í Edduna 2015 á miðnætti síðastliðinn mánudag og núna á laugardaginn, 21. febrúar, tekur allt kvikmynda- og sjónvarpslið landsins fram spariskóna og bíður með hnút í maganum eftir því að verðlaunaumslögin verði opnuð.

Kynnir Eddunnar í ár verður Edda Björg Eyjólfsdóttir leikkona og svo stígur hver stórstjarnan á fætur annarri á svið um kvöldið á þessari glæsilegu uppskeruhátíð kvikmynda- og sjónvarpsbransans.

Tilkynnt verður um úrslitin í kosningunni um besta íslenska kvikmyndalagið, heiðursverðlaun Eddunnar verða afhent með pomp og prakt, Dóri DNA fær opið skotleyfi á bransann sem hann fæddist inn í, þungarokkspólitíkusarnir Óttarr Proppé og S. Björn Blöndal stíga á svið ásamt erlendri leikstjörnu og stórskotaliði Íslendinga í kvikmyndabransanum.

Meðal þeirra sem afhenda verðlaun þetta kvöld verða Saga Garðarsdóttir og Steindi jr. Tekið skal fram að fagráð og stjórn Íslensku sjónvarps- og kvikmyndaakademíunnar sat lengi á fundi í reykfylltu bakherbergi til að meta hvort að þeim væri treystandi saman aftur á Eddusviðið eftir fáheyrð fíflalæti og blygðunarlaus atlot á Eddunni 2013. Skemmst er frá því að segja að þau hafa lofað að haga sér vel.

Auk beinu útsendingarinnar, verður Eddan virk á eftirfarandi samfélagsmiðlum, sem munu ekki láta neitt framhjá sér fara, hvort sem það gerist á rauða dreglinum, í salnum, á sviðinu eða baksviðs þar sem tilfinningarnar verða í hámarki!

Facebook: Eddan
Instagram: Edduverdlaun
Twitter: @edduverdlaun
Snapchat: Edduverdlaun
Hashtag: #Eddan

Fyrirlesarinn, rithöfundurinn og kannabisolíufrumkvöðulinn Rick Simpson er þekktur víða um heim fyrir að deila þekkingu sinni og reynslu af lækningamætti kannabisolíu. Sjálfur missti Rick heilsuna til krabbameins og fékk litla sem enga lausn sinna mála í gegnum þær leiðir sem vestrænar lækningar buðu upp á. Hann hóf tilraunir með kannabisolíu til að lina þjáningar sínar og endaði á því að endurheimta góða heilsu með hjálp þessarar olíu. Síðan þá hefur Rick varið öllum sínum tíma í að miðla reynslu sinni og hjálpa öðrum að endurheimta heilbrigði. Batasögurnar skipta nú þúsundum og eru frá öllum heimshornum.

Hingað er hann svo kominn til að deila reynslu sinni með Íslendingum til að miðla áfram því sem hann hefur fengið. Reynsla hans og þekking eru ómetanleg þegar kemur að því að meta möguleika kannabis til lækninga á krabbameini (og öðrum sjúkdómum). Fyrirlesturinn og áframhaldandi umræða um lækningamátt kannabisolíu stuðla vonandi að ítarlegri rannsóknum á virkni olíunnar. Nú þegar er fjöldinn allur til af mjög góðum heimildum sem sýna jákvæða læknisfræðilega eiginleika kannabisolíunnar og annarra hluta plöntunnar.

Frekari upplýsingar um Rick Simpson er að finna hér:

• Heimasíða. http://phoenixtears.ca/
• Facebook: https://www.facebook.com/ricksimpsonofficial
• Heimildarmynd: „Run from the Cure“ http://heilsufrelsi.is/run-from-the-cure/
• Útgefnar bækur. “the Rick Simpson story“ og „Nature´s Answear for Cancer“

Fyrirlesturinn „Lækningamáttur kanabisolíunnar“ hefst kl 13.00, sunnudaginn 22. febrúar í Skriðusal Háskóla Íslands við Stakkahlíð (gamli kennaraháskólinn)
og er aðgangseyrir 1.000 kr.

Höfundur bað Kvennablaðið um birtingu þessa pistils en vill eðli málsins samkvæmt ekki láta nafns síns getið.

Makinn minn

Maki minn myndi álíta þetta ásökunarleik eða árás. Sú er ekki raunin, einungis er um að ræða líðan mína dag frá degi.

Hvert einasta kvöld kvíði ég morgundeginum, hvað ber morgundagurinn í skauti sér? Hvern einasta morgun reyni ég að lesa í þessi tvö litlu orð „góðan daginn“ – hvernig liggur á honum í dag?

Hverja stund dagsins velti ég því fyrir mér hvað það er sem hægt er að kenna mér um, ég skima heimilið, reyni að passa upp á allt sem einhvern tímann hefur verið sett út á? Hann er búinn að vera með mikla verki síðustu daga og því mikið heima við, hvernig er það mér að kenna?

Hugsa þessa setningu en efast ekki augnablik um að hann finnur leið til að þetta sé mér að kenna, beint eða óbeint.

Kannski er það hetjuleikurinn í dag þar sem hann er mér og hefur verið mér svo góður og stuðningsríkur að ég á að vera þakklát. Og þá svo sannarlega skiptir það engu máli hvort ég hafi upplifað stuðninginn eður ei. Hann hefur fórnað miklu til að vera til staðar fyrir mig og ég á að kunna meta það.

Þegar mér líður sæmilega leita ég og leita í huganum að fórnum hans en hugur minn á ekkert svar. Ég á nefnilega engan annan að, ekki að mínu vali eða jú reyndar, vegna þess að einhvern veginn á nokkrum árum hefur hann komið því þannig fyrir að þegar ég þarf á einhverjum að halda þá er það einungis hann sem kemur til greina og ég leyfði það.

Einu sinni reyndi ég að ræða þetta við hann en hann réttilega benti á að hann hefur aldrei bannað mér berum orðum að umgangast vini mína eða fjölskyldu.

Hins vegar hefur hann komið því þannig fyrir að ég á erfitt með að umgangast vini og fjölskyldu. Það vill nefnilega þannig til að fjölskylda mín samanstendur af fólki sem vill mér ekki vel og það sama á við flesta vini mína. Reyndar eru undantekningar þarna á en ef fólk vill mér vel þá sýnir það velviljann á slæman máta.

Annars hefur hann minnst fyrir því að hafa skoðanir á mínu félagslífi, eða skorti þar á eins og orðið er í dag. Ef ég ætla út með vinkonum eða kíkja í kaffi eða bara bjóða í mat gargar tónninn, fasið og allt líkamlegt atferli hans að ég muni koma til með að sjá eftir þessu meðan orðin sem koma frá honum eru: „endilega“, „mér líst vel á það“ og svo framvegis.

Oftar en ekki og oftar og oftar vel ég að betra sé fyrir mig að sleppa því að fara eða bjóða í mat eða hvað það er vegna þess að þessi lúmski undirtónn samskiptanna hræðir mig, betra að halda í horfinu og bjóða ekki upp á árekstra.

Að sjálfsögðu er þá þarna einungis um að ræða mína ákvörðun þar sem orðin sem komu frá honum voru það sem rétt er að segja og ég ákvað sjálf að sleppa téðum viðburði.

Stundur hvarflar að mér að segja upp gsm-síma áskrift minni nema þá getur hann ekki hringt í mig í tíma og ótíma þau fáu skipti sem ég fæ að vera ein með sjálfri mér. Það er nefnilega ýmislegt sem hægt er að finna að símanotkun. Til dæmis á kona ávallt að svara símanum þegar eiginmaðurinn hringir, annars má búast við ýmiss konar aðfinnslum.

Passa þarf líka upp á að tala ekki of mikið við aðra þar sem það getur misskilist á þann máta að ég velji frekar að tala við aðra en hann. En þetta er einstigi sem erfitt er að feta því alls ekki má leggja símann á þegar hann kemur heim eða slíta sambandi þegar hann kemur þar sem þá hlýt ég að vera fela um hvað ég er að tala eða það sem verra er, við hvern ég er að tala. Ég reyni að stiga þetta einstiga af öryggi en hef ekki komist upp á lag með það enn þá.

Að fara ein úr húsi er líka vandkvæðum háð, ég gæti hitt eitthvað af fólkinu sem hefur ekki góð áhrif á mig, eða það sem verra er, fólkið sem ber ekki hag minn fyrir brjósti.

Að ég geti fengið að vera eins og ég er, er ekki val lengur, ef ég hef gaman af þessu þá hlýtur það að vera leiðinlegt og það má ekki höfða til mín ef það höfðar ekki til hans. Að vera hlutar af sjálfri mér sem eru ekki þóknanlegir honum stendur ekki til boða.

Allir þeir sem stunda eða hafa stundað þetta og hitt sem er ekki þóknanlegt honum eru aumingjar, getur jafnvel bundist við ákveðin svæði, aumingjaskapurinn þar að segja.

Ég er hrædd við ýmislegt, ákveðin veikindi, að líkjast ákveðnum aðilum, að gera þessa og hina hlutina rangt. Hann finnur þessi atriði í fari mínu og hann hamrar og hamrar á þeim.

Hann hefur haldið mér nauðugri, ekki líkamlega heldur með líkamlegri ógnun, ég hef ætlað að ganga út úr húsi og hann stendur í dyrunum og leyfir mér ekki að komast framhjá. Mér finnst hann vera að nýta aflsmun okkar á milli, vitað mál að ég kemst ekki framhjá honum þó ég vildi láta á það reyna að gera það líkamlega.

En hann var að passa upp á að gefa mér ekki undankomuleið til að losna undan erfiðum samræðum og það er ekki aflsmunur heldur hreinlega bara að um hlutina þarf að ræða og það núna og borgar sig ekki að fresta því. Hann var því að gera mér greiða með því að leyfa mér ekki að komast frá aðstæðum sem mér leið mjög illa í. Ég upplifði aldrei greiðann, ég upplifði bara hræðsluna.

Ég minni sjálfa mig á það daglega að ég sé fullorðin og ég ráði mér sjálf. Það er langt síðan ég upplifði það. En svona er væntumþykjan, mér finnst hún vera á villigötum en kannski ekki, það er nokkuð til í því að ég get ekki hitt slæmt fólk, farið mér að voða eða nokkuð slæmt komið fyrir mig ef ég held mig bara heima. Eða er það þannig?

Maki minn myndi lesa þennan pistil og finnast hann uppdiktaður eða bara ræfilsskapur í mér að standa ekki á mínu við hann fyrst mér líður svona eða hreinlega að hann sé að reyna laga það sem brotið var fyrir.
Kannski var ég brotin fyrir en ef ég reyni að treysta því að rökhugsun mín sé enn til staðar þá getur mér ekki þótt rétt að maki konu sem er brotin haldi áfram að endurtaka brotin en reyni ekki  að bæta fyrir þau.

Einhvern veginn komst ég í þessar aðstæður, aðstæður sem ég hugsa um lon og don hvernig ég kemst úr. Ég mun komast úr þeim, bara spurning hvenær.

Eitt af því sem ég heyri hvað oftast sem vegan er hvernig fólk getur ekki hugsað sér að þurfa að hætta að borða kökur og annað bakkelsi. Ef ég er á leið í kökuboð eða jafnvel þegar ég hef átt afmæli biðst fólk oft afsökunar á því að geta ekki bakað neitt handa mér því það kunni bara alls ekki að gera svona vegan kökur. Ég skil það mjög vel því ég hélt sjálf einu sinni að vegan kökur þyrftu að innihalda billjón hráefni og það tæki mig ár og öld að skella í eina uppskrift. Ég var þó ekki lengi að komast að því hvað það er fjarri lagi.

Þessi súkkulaðikaka er eitt dæmi um það að vegan kökur þurfa ekki að vera neitt flóknari en aðrar. Hún smakkast alveg eins og hefðbundin skúffukaka svo það er óþarfi að halda að maður verði að baka hana aukalega fyrir vegan manneskjuna sem mætir í matarboðið. Ég get lofað ykkur að það mun enginn finna muninn.

Uppskriftin er ekkert voðalega stór. Ein uppskrift passar í lítið kringlótt form. Það er því best að tvöfalda hana ef þið ætlið að hafa hana í tveimur lögum með krem á milli eða ef þið viljið búa til skúffuköku.

Innihald:

1 og 1/2 bolli hveiti
1 bolli sykur
1/4 bolli kakó
1 tsk matarsódi
1/2 tsk. salt
1/3 bolli olía
1 tsk. vanilludropar
1 tsk. eplaedik
1 bolli vatn

1. Byrjið á því að hita ofninn í 175°c með blæstri.

2. Blandið vel saman í skál hveiti, sykri, kakó, matarsóda og salti.

3. Bætið olíu, vanilludropum, ediki og vatni saman við og hrærið. Passið að engir kekkir séu í deiginu.

4. Smyrjið form með vegan smjöri eða olíu og hellið deiginu ofan í.

5. Bakið í 30–45 mínútur.

Kremið hennar ömmu:

1 1/2 bolli flórsykur
1 1/2 msk. kakó
4 msk. bráðið vegan smjör
4 msk. uppáhellt sterkt kaffi
1 tsk. vanilludropar

Blandið öllu vel saman í skál. Ef ykkur finnst kremið of þunnt þá er um að gera að bæta meiri flórsykri út í og ef það er of þykkt finnst mér gott að bæta við kaffi til að þynna það.

Júlíus Blómkvist Friðriksson skrifar:

Geðhvarfasýki er merkilegt fyrirbæri. Markmið þessa pistils er ekki að fá vorkunn eða hjálp heldur einfaldlega að setja fram fræðslu um hvað virkilega felst í sýkinni frá mínu sjónarhorni.

Ég man eftir því þegar Högni, forsprakki Hjaltalín, steig fram á sjónarsviðið árið 2012 með frásögn af veikindum sínum og hvernig þau höfðu haft áhrif á líf hans. Mér þótti sú grein nokkuð góð og veitti mér innblástur. Ég var þá staddur á geðdeild FSA, tiltölulega nýkominn með einhvers konar greiningu en ég fékk ekki staðfestingu á geðhvarfasýkinni fyrr en sumarið 2013 þegar ég upplifði mitt fyrsta alvöru maníukast.

Ég hef lengi haldið því fram í mikilli einföldun að geðhvarfasýki virki eins og stækkunargler á gervallt tilfinningarrófið. Allt yrði einhvern veginn ýktara og ofsafengnara. En ég hef komist að því með tímanum að það er svo miklu, miklu meira sem gerist.

Ég var að vinna sem sundlaugarvörður á Steinsstöðum í Tungusveit, Skagafirði, hjá föður mínum sem rekur ferðaþjónustu þar. Ég hafði eytt mörgum mánuðum í að vinna mig hægt og rólega upp úr gífurlegri niðursveiflu og virkilega ónýtu sjálfsáliti, vanvirkni á hæsta stigi, eins og geðlækna- og sálfræðidúóið mitt sagði á sínum tíma „Þetta er svipað eins og maður sé að synda um í seigfljótandi sýrópi.“ Þ.e.a.s. þunglyndið.

Ég er rosaleg útivistartýpa en í um það bil ár hafði ég ekki hreyft mig neitt að ráði. Mér leið eins og gamlingja. Bæði síþreyttur og stirður alls staðar eftir að hafa farið frá því að hreyfa mig rosalega mikið, (reyna við heimsmet í planka og fara reglulega í ræktina) yfir í það að gera ekki neitt.

Mér fannst endilega að ég gæti ekki lagfært hlutina, að ég gæti ekki komið mér aftur í form. Framtíðin var gjörsamlega vonlaus, en einn daginn rann það upp fyrir mér að eitt ár væri ekkert sérstaklega langur tími og ég gæti, án efa, komið mér upp. Það tæki bara tíma. Ég fór aftur að æfa, byrjaði á armbeygjum, svo planka, svo upphífingum og loks bættist sund/hlaup við.

Þá fór eitthvað að gerast í huga mér, lífið varð bjartara, ég hafði tilgang, ég hafði engu að tapa. Allir vegir virtust opnir! Ég fór að tala meira við ferðamennina sem gistu á tjaldstæðinu eða fóru í sund. Ég byrjaði meira að segja að reykja! Þvílíkur uppreisnarseggur sem mér fannst ég vera. Á þessu stigi gat ég látið út úr mér allt sem mér datt í hug og að mér fannst kom ég orðunum vel frá mér, ég var skiljanlegur og ef til vill skýrari en ég hafði nokkurn tímann verið.

En smám saman fór pabbi að hafa áhyggjur af mér, hann skildi ekki þessa rosalegu jákvæðni sem geislaði frá mér, talgleði og framkvæmdaæði. Honum hefur jafnvel þótt þetta frekar ógnvænlegt hvernig ég lét, vegna þess að hann skildi ekki alveg hvað var raunverulega að gerast.

Ég hafði aldrei verið í alvöru sambandi áður og miðað við aðstæður þá var ég í nokkuð góðum gír. Einn daginn kom gullfalleg kona í sund til mín, hún einfaldlega geislaði frá sér einhverju sem ég hafði ekki fundið fyrir áður. Henni yrði ég að kynnast. Hún borgar sig inn og skellir sér í heita pottinn. Á meðan hún var inni í klefa að gera sig til fyrir sundið rennur upp fyrir mér að ég megi einfaldlega ekki missa af þessu, það var eitthvað svo ofboðslega sérstakt við hana, eitthvað eldheitt.

Ég tek sjænaðan zippókveikjara upp úr vasanum og kveiki mér í rettu, set á mig mitt besta andlit og spjalla við hana. Við enduðum með að spjalla í heila tvo tíma og eftir að hún fór þá gerðist eitthvað djúpt innra með mér. Hugurinn fór á flug, jákvæðnin alveg í botni og framkvæmdagleðin margfaldaðist. Mér leið eins og ég hefði allt í einu ríkari ástæðu til þess að lifa lífinu með sómasamlegum hætti aftur, loksins gat ég séð lengra fram á við í stað mistaka fortíðarinnar.

Ég blés í mig kjark til þess að finna hana í símaskránni, ég einfaldlega varð að tala við hana aftur, hitta hana, ég varð að fá meira! – Við spjölluðum saman í síma og byrjuðum saman eftir einhvern tíma. Hún átti tvær dætur þannig að á þeim tímapunkti var eðlilegasta leiðin að gerast stjúpforeldri.

Eftir þetta hélt hugurinn áfram að leita til skýja. Ég ætlaði að læra þýsku, lesa 20 bækur á stuttum tíma, fara til Reykjavíkur, skipta um banka og flytja að heiman, t.d. til Ólafsfjarðar. Það var sumt sem ég náði að framkvæma en flest fór inn á milli þilja eða gleymdist jafnvel. Ég svaf ekki í 2–3 daga, borðaði rosalega mikið og var með rosalega stórar og miklar hugmyndir.

Það sem ég gleymi næstum því að nefna er þegar ég var svona hátt uppi í mínum eigin draumaturni, með öll plön á hreinu, hvað ég ætlaði nákvæmlega að gera, þá leit það út fyrir öðrum eins og ég væri jafnvel kolklikkaður. Ég áttaði mig á sjálfur hvert stefndi þannig að ég fór aftur inn á FSA, ekki í neyðarinnlögn í þetta skiptið reyndar, heldur til þess að vinna að því að skilja þá greiningu sem ég fékk svo í hendurnar. Hvað er það að vera með geðhvörf?

Eftir þetta fór ég á lyf og lífið hélt áfram á þokkalega góðum veg. Ég komst að því hvað það þýðir að vera kominn með „opinbera“ greiningu. Fordómar fólks spretta verulega hratt upp. Það verður hrætt við fyrirbærið, reitt og/eða afskrifar málið vegna vanþekkingar. Til dæmis eins og staðan er í dag þá er fræðslan um andleg veikindi ekkert rosalega góð, hvern talar maður við ef maður vill vita meira um svona eldfimt mál, sem geðheilbrigði er, síðast en ekki síst fólk af „gamla“ skólanum sem hefur ekki hugmynd hvað það almennilega er.

Áður fyrr voru geðvandamál kölluð hreinn og klár aumingjaskapur en núna erum við með alls konar greiningar og dót sem segir okkur aðeins betur hvað sé að ske með sálina/hugann/heilann, hvernig svo sem maður vill orða það. Að vera talinn geðveikur var/er sums staðar talið skemma mannorð einstaklings eða heillar fjölskyldu. Þar af leiðandi var slíkt jafnvel þaggað niður.

Nú eftir að hafa prófað ýmislegt, flutt að heiman, verið stjúppabbi, upplifað fjölskyldulíf, sambandsslit, prófað ný lyf til að viðhalda einhvers konar jafnvægi og síðast en ekki síst blessað geðheilbrigðiskerfið sem hefur ekki staðið sterkum fótum til lengri tíma, þá er ég handviss um að við getum gert miklu betur.

Saman, hönd í hönd, getum við skapað samfélag sem útskúfar ekki einstaklinga vegna sjúkdóma eða veikinda. Með fræðslu um geðsjúkdóma þarf að vinna gegn fordómum um þá, bæði í skólum og úti í samfélaginu. Ég vona að þessi pistill hafi verið skref í rétta átt.

Takk fyrir!

Èg er tiltölulega snyrtileg manneskja. Þríf eldhússkápana og sjálfa mig reglulega og trúi því að klór hreinsi sálina og sturtuna. Engu að síður langaði mig mest að hrækja í deigið sem èg var að hræra í gærmorgun þegar uppskriftin gargaði skyndilega „1/2 tsk. vatn“.

1/2 tsk vatn!!

Èg skil teskeiðarmælingar þegar um krydd er að ræða eða ger og vatn, en kom ðe fokk on!
Hvaða sýndarmennska er þetta? Hverju haldið þið að nokkrar dropar af vatni breyti í súkkulaðiköku? Sko, ekki kreminu heldur deiginu!

Èg sló upp nafni konunnar sem hafði póstað þessari tilgerð á bloggið sitt.
Já.is var með hana á skrá eins og flesta aðra smásemisfasista.

Ég slökkti á hrærivélinni (Rauð Kitchenaid – Ég hefði trúlofast Ingva Hrafni til að eignast hana) og valdi númer teskeiðartýpunnar. Maður á ekki að taka þátt í svona rugli. Stundum þarf bara að ræða málin og láta í sér heyra. 

Tilbúin í átök.

Eins og uppskriftin sé meira smart eftir því sem innihaldslistinn er lengri! Er ekki nóg að ég þurfi að gera grindarbotnsæfingar yfir Gestgjafanum til að réttlæta lesturinn? Er þetta næst? Dropateljarar? Ég hef ekki tíma í þetta kjaftæði!

„Sæl. Heldur þú að 1/2 tsk. af vatni breyti einhverju í súkkulaðikökuuppskrift? Hvaða helvítis stælar eru þetta? Ertu að meina að þú hafir svo djúpan skilning á blöndun þurr- og blautefna í köku að hálf teskeið af vatni skipti máli?

Ætlarðu kannski að segja mér að þú faldir klósettpappírinn áður en þú skeinir þér. Ertu menntaður bakari? Bloggið þitt segir að þú sért blómaskreytir. Ættirðu ekki bara að halda þig við það?

Finnst þér kannski hrikalega fyndið að sitja heima og skellihlæja við tilhugsunina um dauðþreyttar húsmæður um allan bæ að baksa við að mæla hálfa teskeið sem engu breytir bara af því að þú ætlast til þess?

Færðu þér vodkaskot í yfirlætiskasti í dýflissunni þinni og gargar úr hlátri?“

Ég ýtti á hringja-hnappinn bleik í framan af geðvonsku. Í því sem ég var að fullmóta kveðjuna muldrandi yfir i-padnum rak ég augun í síðustu setninguna.

„Tekið af vef allrecipes.com“

Það hringdi. Bæði á línunni og einhverjum bjöllum hjá mér.

Ég þarf að ná 8 tíma samfelldum svefni. Ekkert hveitigrasskot kemur í staðinn fyrir svefn.

Það hlaut að koma að því. Veikindin hafa tekið fjölskylduna í gíslingu. Maðurinn minn sem verður aldrei veikur byrjaði í síðustu viku. Á öskudaginn var yngri sonur minn svo veikur á Akureyri og gat ekki sungið. Ég krossaði putta og tær að dóttir mín myndi ekki vera veik. Síðasti leikskóla-öskudagurinn og hún vaknaði klukkan fjögur um nóttina, yfir sig spennt að nú væri kominn öskudagur. Hún náði góðum degi í leikskólanum og fór í fyrsta sinn að vinna sér inn nammi með fallegum söng. Um kvöldið kom hiti. Barnið er enn veikt, með hita og yngri sonurinn fær ekki að fara í skólann á morgun í kuldann með þennan ljóta hósta sem hann er búinn að vera með.

En hvað er skemmtilegt að gera með veikindagrislingum? Mínum finnst gaman að dunda sér í eldhúsinu. Mamman bjó til með hjálp barnanna karamellu sem við skárum svo saman í bita og pökkuðum inn í bökunarpappír. Þetta var skemmtilegt dútl.

Súkkulaðikaramella

-3 dl rjómi

-65 g smjör

-5 msk. sukrin

-2 msk. sukrin gold

-2,5 msk. ósykrað kakó

-1 tsk. vanillu extract eða dropar

-salt klípa

-1/2 tsk. xhantan gum

Setjið rjóma, smjör, sætu, vanilludropa og kakó í pott og hrærið í á meðan hitnar. Þegar byrjar að sjóða, hrærið reglulega í svo ekki brenni við.

Látið malla í 15–20 mínútur. Takið af heitri hellunni og setjið smá salt og xhantan gum í pottinn og pískið vel við karamelluna.

Setjið bökunarpappír í lítið eldfast mót sem þolir frysti eða notið silikonform og setjið karamelluna í. Geymið í frysti í ca klukkustund.

Takið úr frysti og skerið í bita. Ef ykkur langar er hægt að klippa bökunarpappír niður og pakka karamellunni inn.

Geymið helst í kæli svo þær endist lengur.

Sigrún Jóhannsdóttir skrifar: 

Að skrifa sig til læsis með markvissri notkun tækni er kennsluaðferð fyrir yngsta stig grunnskóla og leikskóla. Kennsluaðferðin hefur náð töluverðri útbreiðslu á hinum Norðurlöndunum. Sérstaklega er unnið áhugavert starf í Svíþjóð en þar hafa heilu sveitarfélögin nýtt sér kennsluaðferðina í sínum skólum. Á frummálinu, norsku, kallast kennsluaðferðin Å skrive seg til lesing, oftast bara nefnd ASL. Upphafsmaður hennar er Arne Trageton, kennari og kennslufræðingur.

Aðalverkfærið er lyklaborðið og ritvinnsluforrit. Engin stórkostleg öpp eða forrit sem eiga að gera hitt og þetta, þau eru reyndar góð með. Á lyklaborðinu eru jú allir stafirnir og með því að smella á lyklana þá, eins og einn lítill snáði sagði, fljúga stafirnir upp á blaðið. Stafarunurnar, orðin og sögurnar má svo prenta út og úr verður endalaus efniviður í verkefni sem börnin búa til sjálf.

Fyrsta stafabókin mín, sagan mín, orðabókin mín og allt myndskreytt með eigin teikningum. Þannig æfa þau fínhreyfingar og búa sig undir skriftarkennslu sem að mati ASL-sérfræðinga er ekki nauðsynlegt að hefja formlega fyrr en í öðrum bekk. Það er þó að sjálfsögðu ekki blýantsbann í fyrsta bekk bara ekki formleg skriftarkennsla.

Höfum við verið of upptekin við að kenna sex ára börnum fína handskrift?

Hvers vegna höfum við sem notum lyklaborð daglega og leikum okkur endalaust með stafina ekki nýtt betur þetta augljósa verkfæri? Höfum við verið of upptekin við að ydda blýanta og kenna börnum skrautskrift?

Byrja á því sem er erfiðast (og kannski leiðinlegast) þ.e. að skrifa ofurfína stafi með blýanti. Öll orkan fer í þessa handavinnu og innihald textans og gleði við að tjá sig á rituðu máli getur farið fyrir lítið. Erum við kannski þar strax farin að búa til „tapara“ í skólanum?

Getur verið að neikvæð sjálfsmynd mótist strax í fyrsta bekk? Er nauðsynlegt að leggja ofuráherslu á handskrift í fyrsta bekk? Að sjálfsögðu eiga allir að öðlast læsilega handskrift en skrift og lestur lýtur ekki sömu líffræðilegu lögmálum og t.d. máltaka. Við erum ekki forrituð til að hefja skriftarkennslu þegar við erum sex ára, það er eitthvað sem hefur verið ákveðið innan skólasamfélagsins. Enda sýna rannsóknir að börn úr ASL-bekkjum standa sig jafnvel betur en börn úr hefðbundnum bekkjum í skrift í þriðja bekk.

Skrifa og lesa í stað lesa og skrifa – ASL-aðferðin

• Það er auðveldara að læra að skrifa en að læra að lesa (rannsóknir styðja það).
• Hefjið lestur og skrift í tölvu með eigin texta út frá töluðu máli.
• Bíðið með skriftarkennslu.

Texti sem börnin sjá frá blautu barnsbeini er prentaður texti en ekki handskrifaður. Þau þekkja textann í bókunum sem við lesum fyrir þau og prentaður texti er alls staðar í umhverfi okkar. En í skólanum á allur texti að vera skrifaður með blýanti eins og gert hefur verið í yfir um tvö hundruð ár þó að árangurinn hafi ekki verið fullnægjandi.

Við vitum að ungum börnum finnast stafirnir spennandi en samt höfum við nánast falið fyrir þeim lyklaborðið með öllum stöfunum. Flest forrit sem hönnuð hafa verið fyrir þennan aldur eru þannig gerð, það þarf aldrei að koma við lyklaborðið heldur eiga þau að smella eftir fyrirfram ákveðnum leiðum sem höfundur forritsins ákvað að væri sniðugt í námi barna – engin sköpun hjá barninu. Með ASL-aðferðinni nota börnin lyklaborðið til að læra stafina og skrifa út frá tali og læra um leið að lesa.

Þau vinna saman tvö og tvö á tölvu, skrifa stafi, hljóða sig áfram, búa til orð og síðan frásagnir um allt sem þau upplifa og nema í skólanum. Þannig búa þau t.d. líka til stærðfræðisögur og setja þannig eigin orð á allar innlagnir og gera námið að sínu. Í nýlegri sænskri rannsókn kom einmitt á óvart að nemendum úr ASL-bekkjum gekk ekki bara betur en öðrum nemendum í sænsku heldur einnig í stærðfræði. Ástæðan er talin vera sú að skilningur þeirra eflist við að skrifa um það sem þau eru að læra. Setja eigin orð á allt það sem verið er að nema og upplifa.

Aðferðin virðist henta öllum nemendum

ASL-kennsluaðferðin virðist henta breiðum hópi nemenda. Duglegu nemendurnir sem koma læsir í skólann fara strax að skrifa innihaldsríkan texta. Nemendur sem eru skemmra á veg komnir og nemendur með sértæka örðugleika eins og lesblindu, ADHD, einhverfu og einnig DRENGJUM gagnast aðferðin sérstaklega vel sem hlýtur að teljast mikið gleðiefni.

Það er ekki tölva á hvern nemanda í ASL vinnu

Í ASL vinna börnin í pörum við tölvu, hjálpa hvort öðru málfarslega og tæknilega. Þau læra þannig samvinnu og efla félagsfærni sína. Einnig er mikil áhersla á lestur bóka, hlustun og tjáningu. Bókasafn skólans er mikið notað. Nemendur í þriðja bekk búa til lestrarbækur fyrir fyrsta bekk sem fær veglegt pláss á skólabókasafninu. Þannig má segja að þau nálgist heim bókanna og skilningur þeirra á því hvað bók er og texti hlýtur að verða annar og betri. Trageton og fleiri hafa bent á að í samfélaginu sé til nóg af vel nothæfum tölvum í ASL-vinnu. Að mínu mati á það líka við á Íslandi. Það er síðan annað mál hvort skólayfirvöld eða tæknideild skólanna vilja þiggja notaðar tölvur.

Sænskur sérfræðingur, Erica Lövgren, kemur til landsins 16. apríl og verður með kynningu á ASL-aðferðinni á Grand Hóteli.

Erica Lövgren er kennari og læsisfræðingur og helsti sérfræðingur og hvatamaður ASL-aðferðarinnar í Svíþjóð. Hún hefur hlotið viðurkenningar (m.a. Guldäpplet) í heimalandinu og er höfundur tveggja bóka um efnið. Allar nánari upplýsingar um kynningu Ericu Lövgren er að finna á heimasíðu TMF www.tmf.is

Höfundur er framkvæmdastjóri og talmeinafræðingur að mennt.

Kristian Guttesen skrifar:

Um daginn reit hér maður nokkur dulitla ádrepu um reynslu sem hann varð fyrir á þorrablóti íþróttafélags í Garðabæ á dögunum. Í öngþveiti í stiganum á milli hæða þar sem blótið fór fram sakaði ókunnug kona hann um að hafa klipið sig í rassinn.

Í einu vetfangi rifjast upp fyrir þessum meinta rasssærismanni ýmsar fyrirsagnir úr íslenskum fjölmiðlum á liðnum misserum þar sem karlmenn hafa orðið fyrir einmitt því sama sem hann stendur frammi fyrir núna, áreitni í garð konu sem hann að því er virðist er í ákaflega þröngri stöðu til að verja sig fyrir.

Ekki er ljóst hvort hann samsami sig öllum þeim sem eru sakaðir um ofbeldi eða áreitni í þeim málum sem fyrirsagnirnar vísa til eða hvort honum finnist beinlínis fyndið (í krafti nokkurs konar fjarstæðu) að vera sakaður um þvíumlíkt.

Þau mál sem hann vísar í eru af alvarlegum toga og því virðist ankannalegt að vísa í slík mál til að undirstrika hvort heldur sem er eigið sakleysi og/eða varnarleysi. Þarna virðist höfundurinn setja öll mál er lúta að ásökunum kvenna í garð „karla allra alda“ undir einn hatt. Að hann beinlínis kæri sig ekki um að vera sakaður (að ósekju?) um að hafa klipið konu í rassinn, eins og röð karlmanna á undan honum hefur líka verið.

Og þá að minni spurningu: Af hverju þarf hann að blanda öllum þessum dæmum í málið sér til varnar? Er það til að gera greinina fyndna? Þarf hún þess? Er þetta fyndið mál? Af hverju svarar hann ekki bara fyrir sig, sem er í raun og veru það eina sem hann getur gert, án þess að vísa í önnur mál sem út af fyrir sig koma þessu atviki ekkert við.

Að ætla að blanda slíkum málum saman, það er til að álykta um hið einstaka út frá hinu almenna, er einfaldlega rökvilla (ónægar forsendur) og – þegar öllu er á botninn hvolft – alls ekki fyndið.

Kristian Guttesen er ljóðskáld

Guðrún Guðlaugsdóttir skrifar:

„Ef þið eruð til dæmis samferða einhverjum í lyftu upp á 5. hæð er heppilegt að hafa tilbúna það sem við köllum „lyfturæðuna“, þar sem fram kemur hver þið eruð, hvað þið standið fyrir og hafið gert – og gjarnan má láta koma fram netfang og símanúmer,“ sagði fyrirlesari á námskeiði sem ég sat fyrir nokkrum árum.

„En hvað ef báðir í lyftunni hafa tilbúnar lyfturæður?“ spurði ég.
Fyrirlesarinn fipaðist aðeins við þetta óvænta sjónarhorn.
„Nú ætli þetta snúist þá ekki um að verða fyrri til,“ svaraði hann svo.

Þetta viðhorf er í ætt við „ef þú vilt eitthvað skaltu taktu það,“ og „ég á þetta, ég má þetta.“ Angar af hinni sjálfhverfu sjálftöku sem hefur verið ofarlega á baugi í íslensku samfélagi um árabil. Þar er hugmyndafræðin sú að nýta sér öll tækifæri sjálfum sér til hagsbóta og stundum hefur þá tilgangurinn verið látinn helga meðalið.

Þessi hugsunarháttur er í sjálfu sér ekki nýr af nálinni og um hann hafa verið skrifuð leikverk og bækur.

Það er mikill munur á að skiptast á kurteislegum orðum við samferðafólk í lyftum eða halda yfir því ræður um eigið ágæti. Á sama hátt er mikill munur á að taka eitthvað eða vinna fyrir því.

Hin sjálfhverfa hugsun er löngu orðin um of ríkjandi í íslensku samfélagi og var meðal annars eitt af þeim atriðum sem olli hér bankahruni. Þar voru menn í í óða önn að taka þar sem þeir vildu og tókst það í þeim mæli að samfélagið sem heild beið mikinn skaða af. En ekkert fæst ókeypis í þessum heimi, með þessu háttalagi hefur margt sjálftökufólkið misst mannorðið og fyrirgert trausti.

Sumir líta fyrirbærið „ef þú vilt eitthvað skaltu taka það,“ sem jákvæða hvatningu. Mér finnst jákvæðara að vinna fyrir hlutunum – ekki taka þá. Það er alltof mikið misræmi í kjörum fólks á Íslandi og því ástæðulaust að ýta undir „sjálfhverfa sjálftöku,“ eins og ég orðaði það í pistli sem ég skrifaði á dögunum.

Dagbók Elku, sem inniheldur dagbókarskrif verkakonu í Reykjavík á árunum 1915 til 1923 er athyglisverður lestur. Elka starfaði við fiskvinnslu, þvotta og hreingerningar. Henni bauðst starf við ræstingar og kyndingu ofna í brunastöðinni og í skrifstofum borgarstjóra. Þetta var mikil og óþrifaleg vinna og lítt borguð en hafði þó þau hlunnindi að henni átti að fylgja lítil íbúð. Þegar hún var loks tilbúin var borgarstjóri erlendis en frændi Elku, sem starfaði hjá bænum, vildi þá taka af henni íbúðina og hafa hana sjálfur.

En gefum Elku orðið: „Ég hreyfði mig ekki vitund, þrátt fyrir hótanir um „hærri menn“, og gaf sendimönnum góð svör og gild, sýndi þeim fram á það að ég aðhefðist engan órétt þótt ég tæki mína tilætluðu íbúð, en aftur á móti væri réttur brotinn á mér ef íbúðin væri tekin, að mér forspurðri en látin í einhverja herbergisholu upp á hæsta lofti, sem svo yrði tekin af mér í vor, ekkert eldhús og ekkert nema óþægindin: Meiningin væri að P. vildi ná í starfið mitt þó að ekki væri feitt, þá hefði hann hlunnindin fyrir sig og sitt fólk, hér ætlaði hann að bíta sig fastan en sparka mér burtu.“

Í formála Hilmu Gunnarsdóttur, sem ásamt Sigurði Gylfa Magnússyni bjó dagbækur Elku Björnsdóttur til prentunar, kemur fram hvernig bræður Elku aðstoðuðu hana eftir megni: „Hún átti reyndar fleiri velgjörðarmenn sem stungu að henni aurum annað veifið og hið sama gerði Elka ef hún átti eitthvað aflögu; þá aðstoðaði hún vinkonu sínar sem áttu af einhverjum ástæðum erfitt. Það er áhugavert að sjá af þessu hvernig fólk bjó til sitt eigið samtryggingarkerfi sem mildaði höggin ef veikindi, atvinnumissir eða aðrir erfiðleikar steðjuðu að.“

Elka var bláfátæk og heilsulítil en lét ekki deigan síga þrátt fyrir hótanir. Þannig þarf að mæta sjálftöku hinna sjálfhverfu. Þeir sem aðhyllast hugmyndafræði lyfturæðunnar og sjálftökunnar hefðu, ekki síður en aðrir, gagn af að lesa Dagbók Elku.

Líklega hafa allir sem gengið hafa í háskóla kynnst bæði góðri og slæmri kennslu. Það er reyndar einstaklingsbundið hvað hentar hverjum nemanda best, og sömuleiðis geta kennarar átt auðveldara með að gera góða hluti með einni aðferð frekar en annarri. Þó eru til kennsluaðferðir sem mér finnst óhætt að segja að séu alltaf vondar. Ég tek til dæmis hiklaust undir það sem Edda Konráðsdóttir, oddviti Röskvu, sagði í nýlegu viðtali, að námsmat sem byggir eingöngu á lokaprófi sé úrelt. Og ekki bara úrelt, heldur hefur slíkt námsmat aldrei verið til þess fallið að hvetja nemendur.

Eins og ég skýrði frá nýlega ætla ég að sækja um starf rektors við Háskóla Íslands. Eitt af því sem mig langar að koma til leiðar eru fjölbreyttari kennsluhættir og námsmat sem stuðlar að betri menntun nemenda.

Hvert er markmið námsins?

Reynsla mín af háskólakennslu er frá Svíþjóð, Íslandi og Skotlandi, auk þess sem ég var aðstoðarkennari með námi í Bandaríkjunum. Ég var sjálfur í grunnnámi við University of Pennsylvania og doktorsnámi við MIT. Eins og nánast er algilt um bandaríska háskóla lærði ég margt annað í grunnnáminu en aðalfagið stærðfræði (og heimspeki sem ég tók sem aukafag), svo ég kynntist kennsluháttum í ýmsum deildum. Sammerkt þeim öllum var mikil áhersla á sífellda verkefnavinnu yfir alla önnina, og námsmatið byggðist að stórum hluta, stundum alfarið, á verkefnavinnu. Þetta virðist gilda um flesta háskóla í Bandaríkjunum, og hugmyndin er einföld:

Til að nemendum gangi vel í námi þurfa þeir að vinna stöðugt; nám snýst ekki um að troða í sig staðreyndum á skömmum tíma og skila þeim svo aftur í nokkurra klukkustunda prófi, heldur um að tileinka sér ákveðna færni. Þótt óhjákvæmilegt sé að nemendur læri utanað ýmsar staðreyndir, þá sæmir það ekki góðri kennslu að gera þess konar utanbókarlærdóm að markmiði í sjálfu sér, heldur ætti utanbókarþekking að vera afleiðing vinnunnar.

Slík verkefni eru breytileg eftir námsgreinum, og geta til dæmis verið að skrifa ritgerð um strauma og stefnur í menntavísindum á miðri tuttugustu öld eða að greina leysanleika í tilteknum flokki diffurjafna, eða að lýsa samspili ýmissa frumulíffæra. Þótt óhjákvæmilegt sé að nemendur læri (nánast utanað) ýmiss konar einfaldar staðreyndir, eins og t.d. hvenær Piaget setti fram tilteknar kenningar, eða formúlu fyrir lausnum fyrsta stigs diffurjöfnu, eða hvað er sérstakt við erfðaefni hvatbera, þá sæmir það ekki góðri kennslu að gera þess konar utanbókarlærdóm að markmiði í sjálfu sér, hún á að þjálfa nemendur til að takast á við verkefni sem enn hafa ekki verið samin.

Sennilega myndu flestir kennarar taka undir þessar tvær staðhæfingar:

• Til að nemendum gangi vel í námi þurfa þeir að vinna stöðugt.

• Námsmat hefur afgerandi áhrif á hegðun nemenda í náminu.

Þrátt fyrir að þetta sé flestum ljóst eru dæmi um að æðstu menntastofnanir landsins bjóði upp á námskeið þar sem námsmatið byggist alfarið á skriflegu lokaprófi, þar sem nemendur eru bæði í tímapressu og einangraðir frá umheiminum og þeim tækjum sem við notum núorðið öll til að sækja okkur upplýsingar. Að háskólar, sem vilja láta líta á sig sem framverði þróunar, sætti sig við það er illskiljanlegt.

Hvernig fer góð kennsla fram?

Það er ekki til nein algild uppskrift að góðum kennsluháttum en ég álít að til þess að gera námskeið gott þurfi kennari að geta svarað eftirfarandi spurningum:

• Hvert er markmið námskeiðsins? (Hvað eiga nemendur að geta að því loknu?)

• Hvað þurfa nemendur að gera til að ná því markmiði?

• Hvað get ég gert til að nemendurnir geri það?

Svarið við fyrstu spurningunni má ekki aðeins vera „að nemendur geti svarað spurningum úr tilteknu námsefni“ og svarið við annarri spurningunni má ekki bara vera leslisti, heldur verður kennarinn að vita í hvaða færni nemendur þurfa að þjálfast. Síðast en ekki síst þarf kennarinn að vita hvernig hann hjálpar nemendunum sem best til að öðlast þá færni.

Þegar ég fékk í fyrsta sinn tækifæri til að búa til nýtt námskeið velti ég því fyrir mér hvernig ég hefði sjálfur viljað hafa kennsluna, sem nemandi, enda var ég ekki sáttur við hversu margir stærðfræðingar kenndu stærðfræðina eins og þeim var „kennd“ hún, en ekki eins og þeir lærðu hana í raun. Niðurstaðan var að ég vildi vinna við umfangsmikil og erfið verkefni, og geta kallað á kennara þegar ég strandaði, til að komast á flot aftur.

Þetta var þriðja árs námskeið í stærðfræði fyrir tölvunarfræðinema. Það var að hluta byggt á fyrirlestrum en í stað hefðbundinna „dæmatíma“ þar sem kennari reiknar á töflu, var áherslan á vinnutíma þar sem nemendur unnu að erfiðum skilaverkefnum og fengu aðstoð kennara eftir þörfum. Í lokin var svo munnlegt próf en markmið þess var eingöngu að ganga úr skugga um að nemandinn hefði náð raunverulegum tökum á viðfangsefninu; einkunnin byggðist undantekningalítið á þeim úrlausnum sem þeir höfðu skilað.

Það er hægt að bæta kennsluna við HÍ

Þetta er auðvitað ekki eina kennsluaðferðin sem ég tel góða í stærðfræði, hvað þá í öðrum greinum, aðeins eitt dæmi um það sem hægt er að gera til að bæta kennsluna. Háskóli Íslands býr yfir ágætri þekkingu miðað við margt sem kemur fram í Handbók fyrir kennara og þá þekkingu þarf að nýta betur.

Það útheimtir hinsvegar vinnu og áhuga að þróa góðar kennsluaðferðir og við getum ekki búist við framförum nema sú vinna kennara sé metin að verðleikum og þeim búnar kjöraðstæður til að ná markmiðum sínum. Ég tel því mikilvægt að næsti rektor HÍ skapi starfsfólki þær aðstæður sem þarf til að slík þróunarvinna megi blómstra.

Á blogginu mínu og Facebook-síðunni er hægt að koma á framfæri spurningum og innleggi í umræðuna um háskólamálin, en einnig með því að senda mér póst, annað hvort á Facebook eða á einar@alum.mit.edu.

Fiskur er í miklu uppáhaldi hjá okkur í fjölskyldunni. Það er ekki bara að okkur finnist fiskur góður. Rúnar, maðurinn minn, er í fiskunum, starfar í fiski og þar af leiðandi er mikið talað um fisk á heimilinu. Auk þess er tími fisksins núna. Er þetta ekki akkúrat tími fyrir fiskuppskrift? Einhverjum kann að þykja þessi samsetning skrítin, passi ekki saman og allt of mikið af karrýi. En trúið mér, þetta er ótrúlega góður réttur, sem eldaður er bæði hversdags og spari hjá okkur.

Uppskriftir

Þó svo að ég gefi upp gróft spelt, brún egg og maldon salt er að sjálfsögðu hægt að nota hvaða mjöl, egg og salt sem er.

 Innihald:

• 200–250 g af þorskhnökkum á mann
• ½–1 banani á mann
• 1 stk. laukur á mann
• 1 bolli gróft spelt
• 2–3 stk. brún egg
• Karrý
• Maldon-salt
• Pipar
• Smjör
• Olía
• Hýðishrísgrjón

Hefjumst þá handa.

Byrjið á að steikja laukinn og sjóða hýðishrísgrjónin. Það tekur lengsta tímann. Hjá mér rétt dugir að hafa einn lauk á mann. En þið þekkið ykkar heimafólk með magn.

Aðferð:

• Flysjið laukinn og skerið hann í tvennt og síðan í þunnar sneiðar.
• Setjið 50 g smjör (fyrir þrjá lauka) og 1 msk. af olíu og 2 tsk. karrý á pönnu eða í pott.
• Stillið helluna á lágan hita. Hjá mér eru sex stillingar og ég stilli á einn.
• Hrærið smjörinu, olíunni og karrýinu saman, þar til að smjörið er bráðið og karrýið aðeins farið að brúnast.
• Bætið lauknum út í og leyfið honum að malla á pönnunni í 50 mínútur þá verður hann fullkominn.
• Hrærið í öðru hverju.
• Sjóðið hýðishrísgrjónin eftir leiðbeiningum á umbúðunum.

Á meðan laukurinn kraumar á pönnunni og hýðishrísgrjónin sjóða í pottinum  er fiskurinn, bananarnir og sósan útbúin.

Næst eru það þorskhnakkarnir.

Aðferð:

• Skerið þorskhnakkana í hæfilega stóra bita. Hver biti hjá mér er 8 – 10 cm.
• 1 bolli gróft spelt sett í skál.
• 2 stk. egg sett í aðra skál, 1 tsk. salt og pipar hrært saman með gaffli.
• 100 g smjör, 2 msk. olía og 3 tsk. karrý sett á pönnuna og brætt.
• Hitinn á eldavélarhellunni stillt á 2 hjá mér.
• Veltið fiskinum fyrst upp úr egginu og síðan upp úr speltinu.
• Setjið fiskinn á pönnuna og steikið í ca þrjár–fjórar mínútur á hvorri hlið.
•  Gætið þess að snúa fiskinum ekki of fljótt því þá fer speltið af honum.

Það er eins með bananana og laukinn. Einn banani á mann rétt dugir fyrir mína fjölskyldu.

Síðast eru bananarnir steiktir. Notið sömu pönnu og laukurinn var steiktur á, þá kemur smá laukbragð af bönunum.

Aðferð:

•  Skerið bananann í tvennt og síðan eftir endilöngu
• Ca 50 g smjör + 1 msk. olía og 1 msk. karrý sett á pönnuna og brætt saman við lágan hita.
• Bananarnir steiktir þar til þeir eru eins og á myndinni hér til hægri.

 Köld karrýsósa

Fyrir þá sem vilja kalda karrýsósu tekur aðeins eina mínútu að gera  þessa.

Innihald:

• 1 dós sýrður rjómi.
  • Ég nota 10%.
• 1 msk. karrý.
•  1 msk. lífrænt hunang.
•  1–2 tsk lífrænt sinnep.
• Maldon-salt og pipar.

 Aðferð:

• Allt hráefnið sett í skál og hrært saman.

Verði ykkur að góðu og njótið.

Í fréttum RÚV í gærkvöldi  (byrjar á 5:53) töluðu bæði forseti læknadeildar Háskóla Íslands, Magnús Karl Magnússon, og háskólaráðsmaðurinn Jakob Ó. Sigurðsson um bága fjárhagsstöðu skólans, og Magnús talaði um að það þyrfti að endurfjármagna háskólakerfið í heild sinni og að þetta þyrftu frambjóðendur til rektors HÍ að láta til sín taka.

Til að sannfæra stjórnvöld um að skynsamlegt sé að veita meira fé í HÍ þarf skólinn að leggja fram sannfærandi stefnu sem felur í sér þess konar breytingar á starfi hans sem líklegar eru til að nýta fjármuni hans betur. Ekki bara til að bregðast sem best við núverandi fjárskorti, heldur líka til að tryggt sé að aukið fé verði vel notað.

Eitt af því sem oft er kvartað yfir, og örugglega réttilega, er að í HÍ séu of margir nemendur miðað við kennara. Ein leið til að laga þetta er að fjölga kennurum. Hin leiðin er að fækka nemendum, og við verðum að vera tilbúin að ræða þann möguleika, og hvort það sé e.t.v. skynsamlegt út frá gæðum skólans, jafnvel þótt hann fengi miklu meira fé. Þótt vissulega sé hægt að þjóna þörfum nemenda með talsvert ólíkan bakgrunn og getu eru takmörk fyrir því hversu mikil sú breidd má vera áður en hún kemur niður á kennslunni.

Það hefur verið rætt um að endurskipuleggja háskólakerfið í heild sinni frá því fyrir hrun. Eftir hrun var talað um það sem nauðsyn, í ljósi yfirvofandi niðurskurðar, en út úr því kom nákvæmlega ekki neitt. Eitt af því sem Háskóli Íslands ætti að vera tilbúinn að ræða í þeim efnum er hvort Ísland ætti að hafa svipað tvískipt kerfi og er í flestum sambærilegum löndum, þar sem lítill hluti nemenda stundar nám í háskólum með mikla áherslu á rannsóknir, en meirihlutinn í skólum þar sem áherslan er á kennslu. Það er a.m.k. erfitt að skilja af hverju Ísland á að geta staðið undir háskólakerfi þar sem allt akademískt starfsfólk hefur rannsóknaskyldu.

Ein leið til að nýta fé HÍ betur er að aflétta rannsóknaskyldunni á því starfsfólki sem ekki stundar rannsóknir af þeim gæðum sem stefna skólans miðast við að efla, þ.e.a.s. rannsóknum sem standast alþjóðlegan samanburð. Þannig myndi sparast mikill tími, sem hægt væri að nota í annað, meðal annars að sinna kennslu og þróun hennar betur.

Hér má lesa um heildarstefnu mín fyrir HÍ.

Ég ætlaði nú ekki að fara að fabúlera neitt um Evrópusambandið en það er ekki alltaf fyrirsjáanlegt hvert hugsanir manns leiða mann ef maður leyfir þeim aðeins að svífa. Maður er alltaf að reyna að komast að einhverri skynsamlegri niðurstöðu um aðildina og er kannski svona pínulítið litaður af því að hafa oft átt bara skratti góða daga úti í hinni stóru Evrópu án þess að vera neitt yfirmáta hræddur við útlendingana.

En það hefur auðvitað vantað allar bitastæðar upplýsingar til að hægt sé að eyrnamerkja sig einum né neinum. En viti menn! Birtist ekki Jón Gnarr eins og hvönn á bjargbrún sem ég get núna hangið á.

Það sér það hvert mannsbarn að það mun ekki ganga að taka gamla breska brandara og þýða þá með hinni mildu framsóknaraðferð og nota þá í kosningabaráttu til forseta. Ef reglugerðafarganið krefst þess að grín verði endurunnið með þessum hætti þá segi ég „ESB-neitakk“, hlúum að okkar Mið-Íslandi.

En því miður náði ég ekki að stoppa mig af með bara þessa niðurstöðu heldur þurfti endilega að velta aðeins fyrir mér þessari furðulegu hræðslu manna við guð.

Ég lagðist í persónuleg rannsóknarstörf og fann út að það eru aðallega tveir hópar manna (og kvenna) sem hafa heitar og miklar skoðanir á guði. Það eru hinir trúuðu og hinir trúlausu. Trúaðir vorkenna trúlausum vegna skorts þeirra á kærleik og trúlausir vorkenna trúuðum vegna skorts þeirra á vitsmunum. Þessir hópar eiga ótrúlega mikið sameiginlegt. Báðir eru í raun knúnir áfram af sama trúarhitanum. Annar trúir heitt og innilega að guð sé til og hinn trúir enn heitar að hann sé ekki til. Og þeir þreytast lítið á að karpa um þetta.

Hvorugur hópurinn getur veifað neinum vísindalegum gögnum og maður sér að þeim leiðist það oft svolítið. Smávegis svona afturhvarf til sandkassans „júvístsamahvaðþúsegir einntveirþrírog heilagurandiírólunni“.

Trúaðir mega ekki til þess hugsa að gert sé grín að guði meðan trúlausir virðast upplifa sig með typpi í andlitinu þegar umræða um trú er annarsvegar. Báðir hóparnir geta svo þessvegna látið yfir sig ganga gengdarlausa klám- og ofbeldisumræðu án þess að æsast mikið.

Þetta hljómar ótrúlega líkt og Evrópuumræðan, ekki satt?

Þarna er samt auðvitað yfirgangur karlmannsins eina ferðina enn. Guð skal vera karl því ekki væru konur að veifa typpum. En er ekki bara ástæða til að fara með guð í kynskiptiaðgerð? Fólki væri held ég ekki næstum því eins illa við að pjöllu væri veifað framan í það. Horfandi á tónlistarstöðvarnar sýnist manni það allavega. Ég veit auðvitað ekkert hvernig Austrið tæki því. Þeim virðist einhvernveginn vera heldur verr við konur þar en okkur hér í Vestrinu.

En auðvitað er því þannig varið samt að það er viðkvæmt mál fyrir okkur karlmenn að verið sé að veifa typpi framan í okkur. Ég meina, er þetta typpi stórt og mikið og gerir mann vandræðalegan og mjóróma eða er það eitthvert eldgamalt illsjáanlegt og krumpað? Hvorttveggja er eiginlega jafn slæmt.

Þegar upp er staðið þá er þetta pínulítið með guð eins og Evrópuumræðuna. Það er svo mikill hávaðinn í þeim sem telja sig vera handhafa stórasannleiks að vitræn umræða kemst ekkert á koppinn. Allir vita betur og skilja ekki í skilningsleysi annarra. Maður er bara skilinn eftir á eigin ábyrgð ef maður er ekki reiðubúinn að elta blint. Og þar liggur galdurinn.

Það eru held ég allir forvitnir um lífið og tilveruna. Þess vegna hefur maðurinn verið reiðubúinn að trúa blint frá örófi alda. Og maðurinn hefur lítið breyst í þeim efnum. Það er ekki bara gagnvart guði sem maðurinn hefur trúað blint. Við trúum næringarfræðingum og skottulæknum, predikurum og stjórnmálamönnum, kennurum og lyfjafyrirtækjum, vísindamönnum og miðlum, Morgunblaðinu og Vísi og svo mætti lengi telja.

Farandkallar og kellur voru með sögum sínum poppstjörnur fyrri alda og orðið „heimskur“ var notað yfir þann sem alltaf hafði dvalið heima og hafði þar af leiðandi þrönga „Heimssýn“.

Það er ansi mikið verk að sannreyna allt sem maður heyrir og les. Eiginlega óvinnandi vegur. Það fyrsta sem maður lærir í þessu lífi er að trúa blint. Svo hægt og rólega lærir maður með tímanum að stór hluti þess sem maður trúir er bara bull og vitleysa. Og til að flækja þetta enn frekar er sumt sem maður lærir að sé bull og vitleysa í dag orðin vísindaleg staðreynd á morgun eða hinn og svo kannski aftur orðið bull og vitleysa að ári. Og nú er ég að tala um hluti sem tilheyra efnisheimi og eiga að vera rannsakanlegir.

Hverju skal þá trúa um guðina sem eru af andans heimi og ekki hægt að mæla með vigt eða málbandi?

Samband mannsins við æðri mátt hlýtur alltaf að vera algjörlega persónulegt. Hvort sem það er Gunnar í Krossinum að þusa um tilvist guðs eða Jón Gnarr að fullvissa okkur um að hann hafi leitað af sér allan grun, þá vigtar hvort heldur sem er auðvitað ekki neitt. Gunnar virðist annaðhvort kokgleypa ritninguna gagnrýnilaust eða þá að hans tilgangur með því að troða trúnni ofaní annarra kok er ekki af kærleik sprottinn heldur einhverju öðru, á meðan Jón virðist hafa leitað – kannski með fyrirfram gefinni niðurstöðu – og hugsanlega er hans markmið ekki endilega að fræða samborgarana á kærleiksríkan hátt um tilvist eða ekkitilvist hins æðra.

Þegar dóttir mín leitar að uppþvottaburstanum er hún alltaf með plan sem fær hana til að trúa því að ég sé einmitt nýbúinn að henda burstanum og sé á leiðinni að kaupa nýjan. Það gildir það sama um trúna og trúleysið, hvorttveggja er svo ljómandi hentugt til tækifærisbrúkunar því aldrei er hægt að hrekja neitt af neinu viti.

Við sitjum hinsvegar öll uppi með sömu staðreyndina að ekki sköpuðum við heiminn. Það er hægt að trúa því að fyrir algjöra tilviljun hafi undan ferðamannsins fæti oltið steinn úr stað og þú komið fimm billjón árum síðar. Það er líka hægt að trúa einhverju allt öðru. Til dæmis þessu með stóra hvellinn sem vísindin eru reyndar núna að missa trúna á og kannski vegna þess að þau skildu hann aldrei alveg.

Svo er líka hægt að trúa því sem maður finnur í eigin hjarta. Maður veit nefnilega ótrúlegustu hluti ef vel er gáð.

Hér á árum áður þeystust um landið þvert og endilangt hljómsveitarútur með vaska poppara að skemmta landanum. Einn rútubílstjórinn var þannig útbúinn að þegar stoppað var í vegkanti til að losa vatn þá komu hestarnir (sem alltaf voru einhvernegin í girðingu við veginn) – þeir komu hlaupandi og staðnæmdust fyrir framan bílstjórann og störðu með aðdáun.

Það var hvíslað í partíum að þessi lánsami bílstjóri væri með græju sem væri svo vegleg að það væri á henni sérstök kennitala. Hann var reyndar ekkert að veifa græjunni framan í menn, en fyrir ungar gítarhetjur og bassafanta, trommuleikara og míkrafónhaldara var þessi maður náttúrulega GUÐ því þvert ofan í allar goðsagnir var hann alltaf sá sem englabossarnir á böllunum sóttu í.

Og trúi því hver sem trúa vill.

Snarrótin samtök um borgaraleg réttindi stóðu fyrir heimsókn Damon Barrett á dögunum en Damon er mannréttindalögfræðingur og hélt hann fyrirlestur í Háskóla Íslands undir yfirskriftinni „Mannréttindabrot í skugga fíkniefnastríðsins“. Kvennablaðið birtir fyrirlesturinn hér í heild sinni.

Damon  Barrett var í góðu viðtali við Heimi Má Pétursson á Stöð 2 sem hægt er að sjá hér.

Ragnar Hansson, fulltrúi í Mannréttindaráði Reykjavíkurborgar, tók langt og ítarlegt „podcast“ viðtal við Damon Barrett, 20. febrúar 2015 fyrir Áhugavarpið sem hægt er að hlusta á hér að neðan.

Snarrótin er ungt grasrótarfélag sem hefur haft veg og vanda af heimsóknum fremstu talsmanna afnáms refsistefnunnar svo sem eins og Dr. Ethan Nadelmann og dr. David Nutt sem eru helstu sérfæðingar í stefnumótun í vímuefnamálum í heiminum í dag.  Fyrirlestur dr. David Nutt má finna hér og fyrirlestur dr. Ethan Nadelmenn er hér.  

Heimsóknir fleiri góðra gesta eru í undirbúningi hjá Snarrótinni, meðal annars tveggja fulltrúa frá The Global Commission on Drug Policy, sem gjarnan er kennd við Kofi Annan, fyrrverandi aðalritara Sameinuðu þjóðanna.

Formaður Snarrótarinnar Pétur Þorsteinsson var  í viðtali við „Mannlega þáttinn“ á Rás 1, í gær, mánudaginn 23. febrúar 2015. Hér má hlýða á það viðtal.

Eins og fram kom í lok viðtalsins er Snarrótin fjárvana um þessar mundir og framlög í baráttusjóð samtakanna eru sérlega kærkomin.  Mikilvægt er að styðja við bakið á því metnaðarfulla starfi sem Snarrótin vinnur samfélaginu til handa og vill því Kvennablaðið biðla til lesenda sinna að styðja samtökin með fjárframlögum.

Reikningsnúmer og kennitala Snarrótarinnar eru:

Ofbeldi og glæpir eru ein af skuggahliðum samfélagsins. Það færist í aukana með vaxandi misrétti í hálfhrundu velferðarkerfi, fjársveltu skólakerfi og vanhæfu dómskerfi eins og íslenska þjóðin býr við um þessar mundir. Konur eru sláandi oft fórnarlömb glæpa og eru eiginlega hvergi óhultar, síst heima hjá sér. Kynbundið ofbeldi þrífst, dafnar og viðgengst sem aldrei fyrr í samfélagi okkar og ratar sem eðlilegt er í bókmenntirnar.

Elísabet Jökulsdóttir hlaut t.d. Fjöruverðlaunin nýlega fyrir einlæga og berorða ljóðabók um andlegar og líkamlegar misþyrmingar í ástarsambandi.

Doðranturinn Kata eftir Steinar Braga ryðst fram með réttlátu reiðiöskri og miskunnarlausum lýsingum á stöðu og hlutskipti kvenna í ofbeldisfullum heimi. Þar eru vaktar siðferðislegar spurningar um glæp og refsingu, sígilt þema en nú í femínísku ljósi.

Titilpersónan Kata er hjúkrunarfræðingur og vinnur á krabbameinsdeild Landspítalans þar sem dauðinn er sífellt yfirvofandi. Hún heldur kúlinu, skammtar lyf og spjallar hljóðlega við sjúklingana eins og líknandi engill. Á bráðamóttökunni þar sem Kata leysir af er allt í uppnámi; stjórnleysi, víma, ofbeldi, nauðganir, slagsmál og grátur; þannig er umhorfs árið um kring og sumir koma um hverja helgi til að láta tjasla sér saman. Ástandið versnar sífellt og úrræðin eru engin en Kata gerir sitt besta, „hokrandi eins og kósí rúsína í umönnunarstarfi sem samfélagið gaf skít í. – Dyramotta“ (171). En þegar hún kemur heim úr vinnunni þarf hún að glíma við eigin sorg og reiði eftir að Vala, dóttir hennar, hvarf með voveiflegum hætti.

Kata hélt að hún byggi í fullkominni veröld, kona í ágætum efnum og vel menntuð, á fallegt hús og er í góðri vinnu, maður hennar ötull læknir og Vala fullkomnar fjölskyldumyndina. Kata er trúuð og hefur áhuga á bókmenntum og klassískri tónlist. Þegar lík Völu finnst, og í ljós kemur að hún hefur verið myrt og beitt kynferðislegu ofbeldi, hrynur veröld Kötu til grunna. Í rústunum sér hún allt í nýju ljósi; líf sitt, hjónaband og samfélag. Ofurfínt og rándýrt dúkkuhús sem Vala átti er ekki bara íbsensk vísun heldur táknmynd fyrir líf hennar til þessa, öllu er þar snyrtilega stillt upp, allt er í réttum hlutföllum en þar búa bara dúkkur.

Í lyfjarússi fer Kata í dúkkuhúsið sem endurspeglar sálarlíf hennar og þar er ekki fagurt um að litast. Þar hittir hún m.a. Kalman, rithöfundinn sem hún dáir en það er lítið hald í honum í þeirri krossferð sem Kata tekst á hendur. Þar er líka stelpa í fjötrum og karl sem minnir á nashyrning sem seinna holdgervist í sögunni á hryllilegan hátt. Martraðarkennd veröld dúkkuhússins er táknræn fyrir vanlíðan og vímu Kötu meðan hefndaráætlunin er að taka á sig mynd. Kata kynnist Sóleyju og þegar þær stöllur sjá fram á að lögregla og dómsvald eru máttvana gagnvart ofbeldinu taka þær til sinna ráða.

Keyrslan á Kötu er rosaleg, bæði í vinnu og einkalífi, tilfinningarnar eru á yfirsnúningi og loks endar hún á geðdeild eftir máttlausa morðtilraun. En hvort verður Kata geðveik í öllum þessum hremmingum eða loksins heilbrigð þegar hún sér grímulausan veruleikann blasa við sér? Því spurt er hvort maður á að láta berast með straumnum, meðvitundarlaust vinnudýr og skuldaþræll fram á grafarbakkann, eða á maður að segja sig úr lögum við guð og menn og ryðja skrýmslunum úr vegi? Hverju hefur maður eiginlega að tapa? Verðum við ekki að taka undir orð Kötu? „Ég ætla ekki að sitja hjá og fela mig fyrir lífinu, ég vil sjá það eins og það er og taka þátt í því og breyta því“ (441). Hún gerist hefndargyðja og refsinorn, „kona ársins“ – hún hefur fína aðstöðu á spítalanum til að ná sér í morðvopn og skirrist ekki við að nota þau. Samúð lesandans sveiflast milli þess að samþykkja krossferð Kötu, réttmæta heift hennar og grimmdarlegar aðferðir, og þeirrar viðteknu og trúarlegu hugmyndar að hefnd og ofbeldi skili engu en réttlætið sigri samt að lokum.

Sumar persónur og atburðir sögunnar eiga sér þjóðþekktar fyrirmyndir. Björn Boli er t.d. greinilega greyptur úr góðkunningjum eins og yfirlýsingaglöðum steratröllum sem fjölmiðlar hafa furðulegt dálæti á og smákrimmum sem níðast á barnungum „skinkum“ sem þeir ná á vald sitt. Bæði Kalman og blaðamaðurinn Jakob Bjarnar koma fram undir eigin nafni þótt þeir séu ekki beinlínis í draumahlutverki. Kunnuglegar persónur með þekkt nöfn eða dulnefni knýja lesendur til að tengja við félagslegt raunsæi bókarinnar sem er umbúðalaust. Millistéttin fær makið um bakið, skuldug og óhamingjusöm lifir hún fyrir eitt í einu: „…dagurinn var röð úrlausnarefna sem leysa þurfti hvert af öðru, og þar sem þeim sleppti tók við þreyta, svefn og vonin um að eitthvað betra tæki við á morgun, um helgina eða um sumarið, haustið, vorið, stundum veturinn…“ (356). Í sögunni er hamrað á því að á meðan þegnar samfélagsins hlaupa eins og hamstrar í hjóli gerist ekkert í brýnum þjóðþrifamálum.

Kata er bæði sorgarsaga og mergjuð skammarræða, loksins heyrum við í rithöfundi sem hefur fengið nóg af kynbundnu ofbeldi og spilltu samfélagi og segir því stríð á hendur: „Níska og ömurleiki, Ísland á einar gjöfulustu náttúruauðlindir heims og ef auðnum væri ekki sóað í græðgishít peningakarla gæti sérhver manneskja á eyjunni lifað ef ekki í velsæld þá að minnsta kosti mannsæmandi lífi“ (253). Ef skammarræða Steinars Braga nær eyrum þeirra sem ráða í samfélaginu og þeir sjá að sér er það fagnaðarefni. Og ef við sem hlýðum og þegjum förum að hugsa okkar gang, er það líka fagnaðarefni. Þá er Kata komin með nýtt hlutverk, ekki bara að hefna harma sinna, heldur líka að breyta heiminum: „Þegar ég hef velt mér nógu mikið upp úr sjálfri mér til að geta hætt því ætla ég að beita mér meira en ég hef gert, hætta að sóa tíma mínum í dútl, bíða eftir einhverju sem aldrei kemur. Ég get breytt heiminum á hvaða hátt sem mér sýnist. Við getum það öll“ (262).

Kata vekur fleiri spurningar en hún svarar. Er auga fyrir auga og tönn fyrir tönn heilladrjúgt til langframa? Eru öfgafemíninstahreyfingar eins og aðgerðahópurinn KATA sem boðar áherslur á borð við vernd, refsingu og systralag fyrir allt það sem karlar hafa gert konum til miska og taka sér svo vald til að refsa þeim án dóms og laga rétta svarið?

Hvað er að dómskerfi sem hnekkir dómum um nálgunarbann, tekur kynbundna afstöðu í nauðgunarmálum og vægir kynferðisbrotamönnum? Hvað er að þessum blessuðu körlum sem hata konur? Og af hverju eru konur ekki búnar að segja stopp fyrir löngu?

Kostuð kynning.

Það kannast allir við það að fá tilfallandi verki á háls og herðar og stundum getur þetta valdið manni miklum óþægindum. Mikið af þessum verkjum eru starfs- og álagstengdir. Fólk sem vinnur við umönnun annarra fær gjarnan verki í herðar, efra bak og hálsinn.

Mæður með ung börn á handlegg fá vöðvabólgu, konur sem eru að venjast brjóstagjöf fá gjarnan vöðvabólgu meðan þær eru að ná tökum á því.

Fólk sem vinnur við líkamlega erfiða vinnu, svo sem eins og við mikinn burð, kannast við það að fá álagsverki og eymsli í háls og herðar. Talið er að um fjórðungur þeirra sem finna fyrir þessum einkennum séu afleiðingar hreinnar streitu.

Nánast þriðjungur okkar þjáist af spennu í vöðvum í hálsi og herðum sem má rekja til mikillar setu fyrir framan tölvu. Við sem foreldrar verðum líka að gæta að börnum okkar því börn og unglingar geta líka fengið vöðvabólgu af of mikilli tölvunotkun.

Dagleg rútína getur verið streituvaldandi og þar af leiðandi orsakað stífa og auma vöðva. Þessi vöðvaspenna sem við þekkjum best sem vöðvabólga má oft á tíðum rekja til slæmrar líkamsstöðu sem getur valdið alvarlegri vandamálum ef ekkert er gert í málunum í tæka tíð.

Deep Heat vörurnar þekkja margir og eru Muscle Rescue vörurnar frá þeim hannaðar með það í huga að aðstoða fólk við að ná úr sé streitu og slaka á spenntum og stífum vöðvum á auðveldan hátt. Þessar vörur eru frábær hjálpartæki til að ná betri líðan og gott að hafa þær til taks á heimilinu.

Hitakremið frá Muscle Rescue inniheldur einstaka samsetningu af rósmarín og vanillu og er hannað til að hjálpa til við að slaka á stífum og spenntum vöðvum. Mjúkur svampur er fremst á kreminu þannig að auðvelt er bera það á sig hvort sem er í vinnunni eða heima. Muscle Rescue Neck & Shoulder kremið er einstaklega hentugt til að bera á háls og herðar en þó má bera það hvar sem er á líkamann.

Fyrir svefn er tilvalið að leggjast í heitt bað með Deep Heat Muscle Rescue baðolíunni og láta streituna líða úr líkamanum og finna hvernig slaknar á þreyttum og spenntum vöðvum. Olíuna er einnig hægt að nota í nuddi til að hjálpa vöðvunum að ná slökun.

Nýjasta varan frá Deep Heat muscle rescue er háls- og herðahitaplásturinn. Plásturinn er þannig í laginu að hann fellur fullkomlega að herðasvæðinu og gefur frá sér þægilegan hita í marga klukkutíma. Plásturinn má hafa í allt að 8 klukkutíma og því tilvalinn til notkunar meðan daglegum verkefnum er sinnt.

Fæst í apótekum

Fréttatilkynning:

Eftirfarandi ályktun verður formlega afhent Ólöfu Nordal innanríkisráðherra, í innanríkisráðuneytinu Sölvhólsgötu 7, í dag, miðvikudaginn 25. febrúar 2015.

Að ályktuninni standa: Femínistafélag Íslands, Kvennaathvarfið, Kvennaráðgjöfin, Kvenfélagasamband Íslands, Kvenréttindafélag Íslands, Stígamót og W.O.M.E.N. – Samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi.

***

Femínistafélag Íslands, Kvennaathvarfið, Kvennaráðgjöfin, Kvenfélagasamband Íslands, Kvenréttindafélag Íslands, Stígamót og W.O.M.E.N. – Samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi fordæma ofbeldi gegn öllum einstaklingum og sérstaklega þeim sem eru í viðkvæmri stöðu félagslega, og hvetja yfirvöld til að taka ofbeldi gegn konum alvarlega og styrkja lög um nálgunarbann.

Við fögnum viðleitni hjá lögreglunni að láta reyna á ákvæði í lögunum um nálgunarbann. Málum um nálgunarbann hefur snarfjölgað fyrir dómstólum í ár, aðeins á fyrstu tveimur mánuðum þessa árs hafa 5 mál komið til úrskurðar Hæstaréttar, en 8 mál allt árið 2014, 7 mál 2013, 3 mál 2012 og 2 mál 2011.

Þó viljum við gera alvarlegar athugasemdir við meðferð þessara mála í Hæstarétti. Í síðasta mánuði felldi Hæstiréttur úr gildi þrjá úrskurði um nálgunarbann, og svipti þar með þrjár konur stjórnarskrárvörðum rétti sínum til að njóta réttar til friðhelgi einkalífs og heimilis.

Femínistafélag Íslands, Kvennaathvarfið, Kvennaráðgjöfin, Kvenfélagasamband Íslands, Kvenréttindafélag Íslands, Stígamót og W.O.M.E.N. – Samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi telja að hagur og öryggi brotaþola eigi að vera í fyrirrúmi og með þessum dómum sé verið að senda röng skilaboð til fórnarlamba heimilisofbeldis.

A.m.k. einn af brotaþolunum í þessum þremur dómum var kona af erlendum uppruna. Í því samhengi skal bent á að margar konur og sérstaklega konur af erlendum uppruna sem verða fyrir heimilisofbeldi hafa veikt öryggisnet. Það setur þær í einkar viðkvæma stöðu. Því er mikilvægt að lagaumhverfi og almennt réttarkerfi sé í stakk búið til að vernda þessa einstaklinga.

Það er ljóst að niðurstöður sem þessar samrýmast ekki markmiðum laganna um nálgunarbann og brottvísun af heimili, þ.e. að styrkja réttarstöðu brotaþola og þá sérstaklega þeirra sem mega þola heimilisofbeldi. Við teljum túlkun Hæstaréttar vinna gegn markmiðum laganna.

Femínistafélag Íslands, Kvennaathvarfið, Kvennaráðgjöfin, Kvenfélagasamband Íslands, Kvenréttindafélag Íslands, Stígamót og W.O.M.E.N. – Samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi telja að til þess að fleiri konum verði ekki gert að þola það sama og þessum þremur konum, sé brýnt að skerpa á ákvæðum laga um nálgunarbann og brottvísun af heimili. Mætti t.d. gera það með breytingum á núgildandi lögum og lögð yrði áhersla á að í geinargerð með lögunum yrði leiðbeinandi reglur varðandi þau sjónarmið sem leggja ber til grundvallar við mat á nauðsyn nálgunarbanns.

Hallveigarstaðir, 25. febrúar 2015

Femínistafélag Íslands

Kvennaathvarfið

Kvennaráðgjöfin

Kvenfélagasamband Íslands

Kvenréttindafélag Íslands

Stígamót

W.O.M.E.N. – Samtök kvenna af erlendum uppruna á Íslandi

Til upplýsingar

Dómar Hæstaréttar um nálgunarbann 2011–2015

1. Ákvörðun um nálgunarbann staðfest
2. 
   Nr. 119/2015. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu gegn X (18. febrúar 2015)
   http://haestirettur.is/domar?nr=10232

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem felld var úr gildi sú ákvörðun Lögreglustjóra að X skyldi sæta nálgunarbanni á grundvelli laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili vegna ofbeldis X gegn fyrrverandi konu hans tvívegis frá áramótum. Féllst Hæstiréttur á með Lögreglustjóra að skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 væri fullnægt og að friðhelgi brotaþola yrði ekki vernduð með öðrum og vægari hætti en beitingu nálgunarbanns í 6 mánuði. Hæstiréttur leit til þess að X hafði áður sætt nálgunarbann árið 2013 í 12 mánuði og dæmdur til fangelsisvistar vegna ofbeldis gegn stjúpdóttur hans.

2015. Nr. 108/2015. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu gegn X (12. febrúar 2015)
      http://haestirettur.is/domar?nr=10225

Staðfest var ákvörðun Lögreglustjóra um að X skyldi sæta nálgunarbanni. Um var að ræða nokkuð langa sögu þar sem margsinnis frá 2005 hafi verið tilkynnt bæði til lögreglu og barnaverndaryfirvalda um ofbeldi af hálfu varnaraðila í garð brotaþola, A (m.a. á meðan að hún var ólétt) og barna þeirra B og C og D.

2. Nálgunarbann fellt úr gildi
3. 
   Nr. 67/2015. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu gegn X (23. janúar 2015)
   http://haestirettur.is/domar?nr=10168

Felld var úr gildi ákvörðun Lögreglustjóra um að X skyldi sæta nálgunarbanni í sex mánuði þar sem ekki var talið að fullnægt væri skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili.

„Við mat á því hvort hætta verði talin á því að maður muni fremja refsivert brot eða á annan hátt raska friði brotaþola [ samkvæmt 4. gr.] verður líkt og áður að líta til fyrri háttsemi þess manns sem krafan beinist gegn og samskipta hans við þann sem vernda á með banninu. Hér koma þannig áfram til álita fyrri afbrot, hótanir, ögranir og önnur samskipti sem veitt geta rökstudda vísbendingu um það sem kann að vera í vændum“.

Í málinu eru engin gögn svo sem lögregluskýrslur um fyrri afbrot, hótanir eða ögranir að hálfu varnaraðila gegn brotaþola.

Að mati dómsins hefur sóknaraðili ekki sýnt fram á að skilyrði 4. gr. laga nr. 85/2011 sé uppfyllt á þann hátt að hætta sé á því að varnaraðili brjóti gegn brotaþola aftur eða raski friði hans með öðrum hætti og því verður samkvæmt nefndri 6. gr. laga nr. 85/2011 ekki farið strangar í sakirnar en nauðsyn ber til. Með hliðsjón af öllu framangreindu, er kröfu sóknaraðila um staðfestingu nálgunarbanns gegn varnaraðila hafnað.

2015. Nr. 62/2015. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu gegn X (22. janúar 2015)
      http://haestirettur.is/domar?nr=10164

Felld var úr gildi ákvörðun Lögreglustjóra um að X skyldi sæta nálgunarbanni í sex mánuði þar sem ekki var talið að fullnægt væri skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili.

Samkvæmt 4. gr. laga nr. 85/2011 er heimilt að beita nálgunarbanni ef rökstuddur grunur er um að sakborningur hafi framið refsivert brot eða raskað á annan hátt friði brotaþola eða hætta sé á að viðkomandi brjóti gegn brotaþola samkvæmt framansögðu. Samkvæmt gögnum málsins er varnaraðili undir rökstuddum grun um að hafa beitt A líkamlegu ofbeldi í eitt skipti í júlí 2014. Þá liggur jafnframt fyrir að varnaraðili hefur játað að hafa sent kynlífsmynd og nektarmyndband til vinkonu A og vinnufélaga í janúar 2015. Jafnvel þótt varnaraðili hafi með háttsemi sinni í hinu síðarnefnda tilviki gróflega rofið friðhelgi einkalífs A verður ekki talið að nálgunarbann á grundvelli laga nr. 85/2011 veiti henni vernd gagnvart slíkri háttsemi. Þá er nokkur tími liðinn frá því atvik 30. júlí 2014 áttu sér stað. Er ekkert í gögnum málsins sem bendir til að varnaraðili hafi eftir það tímamark beitt A líkamlegu ofbeldi eða að hætta sé á að hann muni brjóta gegn henni með þeim hætti. Með hliðsjón af framangreindu verður ekki ráðið að fullnægt sé skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 til að varnaraðila verði gert að sæta nálgunarbanni og verður það því fellt úr gildi.

2015. 
      Nr. 59/2015. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu gegn X (21. janúar 2015)
      http://haestirettur.is/domar?nr=10162

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem ákvörðun Lögreglustjóra um að X skyldi sæta nálgunarbanni vegna brots gegn A barnsmóðir og B, barnið þeirra, var felld úr gildi.

X hefur fullyrt að hann hafi einungis hitt brotaþolann B einu sinni á síðastliðnu einu og hálfu ári. Ekki verður annað ráðið af gögnum málsins en sú fullyrðing geti mögulega verið rétt.

Ekki verður framhjá því litið að nokkuð er um liðið frá því mál þau, sem lögreglustjóri vísar til í kröfu sinni í töluliðum 1-5 [brot frá apríl 2013 til júní 2013], komu upp og var það mat lögreglustjóra á sínum tíma að ekki væru efni til þess að leggja nálgunarbann á varnaraðila vegna þeirra. Hvað varðar þau mál lögreglu sem vísað er til í töluliðum 6 til 7 [ofbeldi og eignaspjöll tvívegis september 2014] þá verður að virtum framlögðum gögnum hér engu slegið föstu um réttmæti þeirra ásakana brotaþola A í garð varnaraðila.