Ragnar Þór Pétursson skrifar.
Ég hitti marga metnaðarfulla kennara í hverjum einasta mánuði. Upp til hópa vilja kennarar gjarnan taka upp nútímalegri kennsluhætti, brotthvarf frá færibandaframleiðsluskóla heimsvaldastefnunnar. Það vita allir að lokamarkmið menntunar er ekki stöðlun. Lokamarkmið menntunar er persónuleg og samfélagsleg farsæld. Miklu líklegra er að það markmið náist ef börn fá að alast upp við fjölbreytt, krefjandi og þroskavænleg skilyrði – en ef öll börn eru steypt í svipað mót.
Það er í raun ekki flókið að útskýra hver eru kjörskilyrði barna. Börn þurfa rými sem þeim líður vel í, rými sem býður upp á aðstæður til fjölbreyttra verkefna, rými sem hægt er að hreyfa sig í, rými þar sem hægt er að fá að vera í friði þegar maður þarf – og hægt er að vera með hóp þegar það á við. Það eru til margar bækur um það hvernig skólarými á að líta út.
Veruleikinn er hinsvegar sá að rýmið er fullkomlega óboðlegt. Samkvæmt reglugerð má kennslustofa minnst vera 16 fermetrar og mest er gerð krafa um 60 fermetrar.
Á 60 fermetrum er talið eðlilegt að fram fari nám 28 barna. Það þýðir að öllum hinum 40 þúsund skólabörnum landsins mætti koma fyrir á svæði sem er töluvert minna að flatarmáli en malbikið frá mynni Hvalfjarðarganga til Akraness.
Og ekki nóg með það. Flestar skólastofur eru skipulagðar með einn miðpunkt: kennarann. Rýmið er yfirleitt hannað þannig að líkamsstaða barnanna komi í veg fyrir að þau snúi í átt frá töflunni og kennaraborðinu. Fyrir framan sig hefur síðan hvert barn gjarnan skólaborð sem virðast yfirleitt vera frá 60 til 70 sentimetrar á kant. Kennaraborð eru síðan yfirleitt stærri en það.
Nærtækasti mælikvarðinn á það rými sem skólar hafa til ráðstöfunar er samt að hver einstaklingur beri það einfaldlega saman við heimili sitt. Deildu fermetrafjöldanum með tveimur og þá veistu hve margir einstaklingar þyrftu að komast fyrir í búðininni þinni við vinnu, klukkutímum og dögum saman. Í hundrað fermetra íbúð þyrfti að vera vinnuaðstaða fyrir 50 manns. Í fimmtíu fermetra íbúð þyrftu að rýmast 25. Og í sex fermetra herbergi þyrftu að rýmast þrír.
Gefum okkur síðan að skólastarfið sé allt skipulagt í 40 mínútna lotum. Nemendur þurfa að fá dagsskammtinn sinn af viðkomandi kennslu á nákvæmlega tilsettum tíma. Kennslustundin þarf að hefjast á slaginu átta og vera búin ekki seinna en tuttugu mínútur í níu. Ef tíminn nýtist illa verður þú að bíða í einhverja daga eftir næsta tækifæri.
Það er algjörlega ljóst að það rými sem nemendum er boðið upp á í skólum er langt frá því nógu gott. Stundaskrárskipulag stráir síðan salti í sárin. Þetta tvennt knýr fram kennsluhætti sem bæði eru gamaldags, einhæfir og til þess fallnir að mismuna nemendum stórkostlega.
Í þessu umhverfi þrífast síst börn sem eiga erfitt með að sitja kjurr tímunum saman, halda athyglinni á fyrirfram ákveðnum punkti og gera hlutina aðeins í einni ákveðinni röð. Skiptir þá engu máli þótt þessir krakkar séu í mörgum tilfellum einstaklega skapandi og hugmyndaríkir; skarpgreindir og lífsglaðir. Rýmið og aðstaðan miðast ekki við þá. Þeir verða fyrstu fórnarlömb stöðlunar – þeim ber að aðlagast rýminu og skipulaginu. Erfiðleikar við þá aðlögun kalla fram óvænt og á stundum andstyggileg viðbrögð.
Ef barnið þitt þrífst illa í skólanum upplifir þú sem foreldri á tíðum gríðarlegan þrýsting á að orsökin sé skjalfest sem afbrigðileiki eða sjúkleiki barnsins. Þér er jafnvel sagt að forsenda frekari stuðnings við barnið sé að það sé greint fatlað eða veikt. Mér vitandi er ekki til á landinu sá greiningarlisti sem metur hvort kennsluaðferðir eða kennslurými sé sjúklegt eða heftandi.
Hver einasti kennari hefur hinsvegar viðamikla reynslu af hinu; greiningarlistum sem þar sem merkja á við afbrigðileika barnsins. Kross hér merkir að barnið eigi erfitt með að sitja kjurrt, kross þar merkir að barnið grípi fram í. Nógu margir krossar á rétta staði merkja að vandi barnsins sé fyrst og fremst erfðum þess sjálfs að kenna.
Fjölmargir foreldrar eru að auki þvingaðir til að bregðast við vanda barns síns með lyfjagjöf. Jafnvel er gefið í skyn að þrái við að setja barnið á lyf sé annað hvort dæmi um afneitun eða merki um óábyrgt uppeldi. Foreldrið upplifir sig í þeirri stöðu að samþykki við lyfjagjöf sé á endanum kannski eini raunhæfi möguleikinn til að tryggja að barnið geti setið tímunum saman í hinu litla rými án þess að truflast eða valda truflunum sjálft. Eins og það sé sjálfgefið að það sé bæði réttlætanlegt og sjálfsagt markmið.
Í Bandaríkjunum er nú svo komið að heilu fjölskyldurnar eru á lyfjum. Allt frá litlum börnum og upp í foreldra. Jafnvel gæludýrin eru sett á lyf.
Sá fjöldi barna sem telst afbrigðilegur á einhvern hátt í íslensku skólakerfi er slíkur að það er full ástæða til að efast um normið. Það er auk þess meira en tímabært að endurskoða námsaðstæður og kennsluaðferðir með hliðsjón af því hve margir eiga erfitt uppdráttar og þrífast illa í núverandi kerfi. Loks er ekki aðeins vafasamt, heldur siðferðilega óboðlegt að skólakerfið taki þátt í því að beita fólk raunverulegum þrýstingi til að setja börn á lyf í þeim tilgangi að þeim gangi betur að aðlagast því kerfi sem fyrir er í skólanum.
Það er töluvert minna inngrip að endurskoða innahússarkítektúr, stundarskrár og námskrár en að fikta í efnafræði þúsunda barnsheila út um allt land.
Ég nefndi áðan að öll skólabörn landsins kæmust fyrir á rými sem samsvaraði veginum frá Hvalfjarðargöngum til Akraness, sé farið eftir reglugerð um aðbúnað barnanna. Ef við skoðum bara ávísun rítalíns á síðasta ári þá er það óhugnanleg staðreynd að töflurnar sem étnar voru á landinu í fyrra mynda samflellda röð sem er töluvert lengri en það.
Ofangreint dregur að sjálfsögðu ekki í efa að lyf megi og þurfi stundum að nota. Fyrir einhverja virka þau frábærlega. Það sem ekki er í lagi er að nota lyf til að deyfa börn til að festa í sessi kerfi sem á sér engan tilvistarrétt.
Pistill birtist fyrst á bloggi Ragnars Þórs 23. ágúst. Blogg Ragnars má finna hér.