Sjöfn Evertsdóttir og Þóra Sigfríður Einarsdóttir, sálfræðingar hjá Áfalla- og sálfræðimiðstöðinni skrifa:
Í daglegu lífi þurfum við öll að takast á við mismunandi aðstæður og verðum fyrir ólíkri reynslu. Stundum er það ánægjuleg reynsla en stundum erfið eða neikvæð á einhvern hátt.
Þegar um óvæntar eða mjög erfiðar aðstæður er að ræða er gjarnan talað um í daglegu tali að fólk hafi orðið fyrir áfalli.
Sem dæmi um slíkt má nefna óvæntan atvinnumissi, fjárhagserfiðleika, skilnað eða framhjáhald maka. Slíkar aðstæður geta reynt mikið á fólk og haft verulegar neikvæðar afleiðingar á daglegt líf þess og sálræna líðan. Fólk þarf gjarnan að endurskoða allt sem það áður taldi sjálfsagt.
Sem dæmi má nefna breyttar aðstæður við skilnað. Hvernig verða samskipti við fyrrverandi maka? Við börnin? Við fyrrverandi tengdafjölskyldu? Við vini? Fólk finnur oft fyrir miklum missi við skilnað og getur gengið í gegnum sorgarferli þar sem tilfinningar eins og sorg, kvíði og depurð eru ríkjandi til einhvers tíma.
Ef þessar tilfinningar verða yfirþyrmandi eða hafa verulega hamlandi áhrif á daglegt líf fólks og virkni væri ráðlegt að leita aðstoðar fagaðila til að vinna úr þeim vanda.
Eins og fyrr segir er gjarnan talað um ofangreinda atburði sem áfall fyrir fólk. En það sem skilur á milli þess sem við tölum í daglegu tali um sem áfall og þess sem kallast áfall út frá klínískum greiningarskilmerkjum um áfall er töluvert.
Þessu hefur stundum verið ruglað saman þegar fólk hefur orðið fyrir atburðum eins og lýst var hér að ofan og finnur fyrir vanlíðan í kjölfar þess. Þá hefur verið talað um að viðkomandi sé með áfallastreitu eða áfallastreituröskun en ekki má setja samansemmerki á milli þess að hafa orðið fyrir áfalli og að vera með áfallastreitu eða áfallastreituröskun.
Skilnaður, atvinnumissir og fleiri slík áföll uppfylla ekki alþjóðleg greiningarskilmerki fyrir áfallastreituröskun, en geta aftur á móti uppfyllt greiningarskilmerki um aðrar áfallatengdar raskanir, svo sem aðlögunarröskun.
Af augljósum ástæðum er mikilvægt að vandi fólks sé rétt metinn og viðkomandi fái rétta greiningu, sé röskun til staðar. Þau áföll sem hér hafa verið nefnd uppfylla ekki greiningarskilmerki fyrir áfallastreituröskun. Það er afar mikilvægt að gerður sé greinarmunur á milli þeirra raskana sem fólk getur fundið fyrir í kjölfar neikvæðrar lífsreynslu, ekki síst til að tryggja að rétt meðferð sé veitt.
Að þessu sögðu skal tekið skýrt fram að ekki er verið að draga úr alvarleika þeirra áfalla sem nefnd eru hér að ofan, né afleiðingum þeirra, heldur einungis verið að benda á mikilvægi réttra greininga og meðferðar. Á næstu vikum munum við fjalla nánar um mismunandi áföll, afleiðingar þeirra, greiningu og meðferð.
Um höfundana:
Sjöfn
Sjöfn Evertsdóttir hefur starfað sem sálfræðingur hjá Barnaverndarstofu og á mismunandi deildum Landspítala Háskólasjúkrahúss, ásamt því að reka eigin sálfræðistofu. Sjöfn hóf störf sem sálfræðingur á Neyðarmóttöku kynferðisofbeldis á LSH og starfaði síðar á öðrum deildum svo sem Endurhæfingardeild Grensáss, Kvennadeild, Deild 12 og Göngudeild Kleppi og Endurhæfingardeild Laugarási. Starf hennar á LSH hefur falist í greiningu, mati, sálrænum stuðningi og meðferð mismunandi sálmeina fullorðinna þjónustuþega geðsviðs LSH, auk þess að sjá um kennslu og fyrirlestra fyrir fagfólk og þjónustuþega LSH. Þá hefur Sjöfn einnig starfað sem MST þerapisti hjá Barnaverndarstofu þar sem starf hennar fólst í að aðstoða fjölskyldur unglinga sem áttu við mismunandi hegðunar- eða samskiptavanda að stríða. Sjöfn hefur rekið eigin sálfræðistofu frá 2011 og frá árinu 2014 hefur hún starfað sem sálfræðingur á Áfalla- og sálfræðimiðstöðinni. Sjöfn er meðlimur í Sálfræðingafélagi Íslands frá 2009 og er formaður fræðslunefndar Sálfræðingafélags Íslands frá 2013.
Þóra Sigfríður
Þóra Sigfríður Einarsdóttir lauk BA-prófi í sálarfræði frá Háskóla Íslands árið 2000 og embættisprófi í sálarfræði frá Árósarháskóla árið 2003. Í Danmörku lauk Þóra einnig tveggja ára framhaldsmenntun og á árunum 2010 til 2013 stundaði Þóra sérnám í hugrænni atferlismeðferð. Náminu er stýrt af Félagi um hugræna atferlismeðferð í samstarfi við Endurmenntun Háskóla Íslands og Oxford Cognitive Therapy Center. Fyrstu árin eftir útskrift starfaði Þóra hjá PPR-Omraadekontoret. Á árunum 2007 til 2014 starfaði Þóra í Barnahúsi ásamt því að reka eigin sálfræðistofu frá 2008. Árið 2014 hóf Þóra störf hjá Áfalla- og sálfræðimiðstöðinni og hefur sérhæft sig í meðferð við kvíða og í kjölfar áfalla. Þóra hefur haldið fjölda fyrirlestra hér á landi og erlendis ásamt því að standa fyrir námskeiðum. Þóra gerðist meðlimur í Sálfræðingafélagi Íslands haustið 2007 þegar hún sneri heim frá Danmörku og var kjörin í stjórn þess 2008. Síðan 2013 hefur hún verið varaformaður félagsins.
Ljósmyndin Stressed and worried af Flickr