Til að hafin sé rannsókn á kynferðisbroti þarf þolandi eða eftir atvikum forráðamaður þolanda að mæta á lögreglustöð og leggja fram kæru. Í einstaka tilvikum þarf þetta ekki að vera sérlega íþyngjandi en þetta getur verið mörgum brotaþola ansi þungt skref að taka.
Það er nefnilega svo að fjölmörg kynferðisbrot eiga sér stað gegn einstaklingi sem gerandi þekkir eða tengist fjölskylduböndum. Því getur það orðið brotaþola sérlega íþyngjandi að þurfa að stíga skrefið inn á lögreglustöðina til að leggja fram kæru. Í mörgum tilvikum þarf brotaþoli að sæta því að gerandi, vinir eða fjölskylda geranda þrýsta á brotaþola að kæra ekki. Leggst sá þrýstingur þá ofan á þá miklu angist sem fyrir er hjá brotaþola í kjölfar brotsins.
Ég vil sjá breytingu á þessu. Það er í höndum ákæruvaldsins að rannsaka og gefa út ákæru vegna kynferðisbrots. Sú venja hefur skapast að brotaþoli eða forráðamaður verður fyrst að leggja fram kæru svo rannsókn fari fram. Slíkt er ekki lögbundið heldur er það afsakað með því að mál af þessum toga séu mjög erfið hvað sönnun varðar og sé brotaþoli ekki með í rannsókninni þá sé hægara sagt en gert að halda áfram.
Í dag vitum við að fjölmörg kynferðisbrot komast aldrei inn á borð hjá lögreglu. Sem lögmaður Neyðarmóttöku fyrir þolendur kynferðis- og heimilisofbeldis veit ég líka að fjölmargir þolendur ofbeldis leita þangað til rannsóknar og meðferðar í kjölfar kynferðisbrots en þora svo ekki að leggja fram kæru af ótta við gerandann. Brotaþoli óttast viðbrögð geranda, fjölskyldu eða vina. Mögulega er um sameiginlega vini að ræða eða jafnvel sameiginlega fjölskyldu.
Allt of oft heyri ég í mínu starfi af miklum þrýstingi sem lagður er á brotaþola um að kæra ekki. Brotaþoli er spurður hvort hann geri sér grein fyrir hvað ákæra getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir gerandann. Framtíðarplönin séu í hættu og jafnvel reynt að semja um greiðslu bóta undir borðið bara svo ekki sé lögð fram kæra.
Slíkur þrýstingur gerir ástandið hjá brotaþola bara verra. Þess vegna vil ég snúa ábyrgðinni á kærunni við og setja í hendur lögreglu. Brotaþoli getur þá farið til lögreglu og lagt fram sérstaka kröfu óski hann eftir að ekki verði haldið áfram með rannsóknina. Þannig er hægt að færa ábyrgðina á framvindu málsins til þeirra sem ábyrgðina eiga að hafa, nefnilega ákæruvaldsins.
Samkvæmt ítarlegri rannsókn Svölu Ólafsdóttur, dósents við lagadeild Háskólans í Reykjavík, á niðurstöðum hæstaréttardóma í kynferðisbrotamálum eru þekktir gerendur einungis 23% af þeim sem dæmdir eru í Hæstarétti. Draga má þá ályktun annars vegar að kynferðisbrot þekkts geranda gagnvart þolanda sé erfiðara í sönnun og komist því síður alla leið á æðra dómstig. Einnig sýnir þetta svart á hvítu að þolendur veigra sér frekar við að kæra þann sem þekktur er af ótta við afleiðingarnar. En rannsókn Svölu sýnir einnig að þar sem um er að ræða kynferðisbrot gegn barni eru þekktir gerendur 70%. Þarf þá brotaþoli eða e.a. forráðamaður að leggja fram kæru áður en rannsókn er hafin. Skiptir þá engu hvort barnaverndarnefnd hafi þegar óskað eftir rannsókn á málinu. Tel ég þetta fullkomlega óeðlilegt þar sem álag á brotaþola og fjölskyldu er yfrið nóg þó ekki bætist við ábyrgðin við að leggja fram kæru.
Snúum ábyrgðinni við, setjum hana í hendur lögreglu og losum þolanda undan henni.