Það lítur mjög sakleysislega út, bæði í eyrum og augum manna þetta: „Það er sagt“, en sakleysissvipurinn fer af því, þegar farið er að brjóta það til mergjar. Þá kemur fljótt í ljós, að það er skaðlegt vopn, sem vanalega er brugðið til að vega að mannorði náunganna.
Það er sannkallað átumein í fjelagslífinu; það vekur hvarvetna sundurlyndi, tortryggni og óvild, því þótt mörgum þyki gaman að því, að heyra smásögur um náungana, þora þeir þó ekki að trúa eða eiga neitt undir þeim sem segja flestar sögur um aðra. Það er líka eðlilegt, að þeim komi til hugar, að þegar náungans veggur sje hruninn, sje þeirra hætt. Enginn veit, hvenær röðin kemur að honum sjálfum, og þessi ótti og orðsýki drepur alla tiltrú og hreinskilni.
Menn heiðra skálkinn, svo hann skaði þá ekki, og þykjast góðu bættir, ef þeir sleppa heilir og óskemmdir. Dylgjur og bakmælgi líkjast launmorði, því það er jafnan um hönd haft þar sem sá, sem talað er um, er ekki við, eða vinir nje vandamenn hans, til þess enginn færi honum það aftur eða verji hann.
Auðvitað eru ekki ætíð ærumeiðandi umyrði höfð, en venjulega eru þau þó til að rýra gildi þess, sem talað er um eða kasta skugga á hann.
Sje t.d. talað um, að einhver stúlka sje mjög falleg, þá hafa oftast einhverir „heyrt sagt“, að hún sje heldur tilhaldssöm, eða nokkuð „laus á kostunum“;sje einhver önnur sjerlega greind, þá „hefir heyrzt“,að hún sje ekki þrifin eða vinnusöm.
Komi nú rík stúlka til umtals, þá „hefir verið sagt“, að ekki reiddi hún vitið í þverpokunum.
Þegar talað er um reglusama duglega og þrifna konu, þá „segir sagan“, að hún sje saman saumuð grútarsál og skapvargur í þokkabót.
Af hverju þetta illa umtal kemur, er ekki ætíð gott að segja, því oft er það alveg ástæðulaus uppspuni, enda vill sjaldan neinn gangast við faðerni þess.
Karlmennirnir segja, að kvenfólkið sje potturinn og pannan í öllu illu umtali um þær sjálfar. Stúlkurnar sjeu svo öfundsjúkar, að þær þoli ekki að heyra hver annari hælt, nema þær reyni þá að „jafna metin“ með öðrum sögum. En það gjöri karlmenn ekki; þeir sjeu vaxnir upp úr þess konar smásálarskap. Og smásalarskapur er það óneitanlega, að þola ekki að heyra viðurkennda kosti á neinum nema sjálfum sjer.
Það er því miður of satt, að kvenfólkinu ber stundum fleira á góma, sumu hverju, en þyrfti að vera.
En þetta er í fyrstu karlmönnunum að kenna; þeir hafa viljað marka því bás, og hann heldur þröngan; þeir hafa ætlazt til, að það ljeti sjer nægja með búrin og eldhúsin, ætti ekki að kunna fleira enn að gjöra graut o.s.frv.
Til skamms tíma voru fáir, sem álitu að konur gætu eða jafnvel ættu að hafa nokkur kynni af umheiminum. Það þótti jafnvel hlægilegt, ef kona hafði einhverja sjálfstæða sannfæringu um almenn málefni, bókmenntir eða þess konar.
Nú eru allir svo skapi farnir, að þurfa að hafa eitthvað til að tala um, og því væri eðlilegt, að úr því konunum var svo að segja skammtað umtalsefnið úr hnefa, mundu þær margfalda það eftir megni. Og sömuleiðis, að eftir margra alda kúgun væri þessi barnalega öfundsýki orðin kvenþjóðinni svo töm, að það væri hálft um hálft orðin ættgengur skaplöstur þeirra.
Það er satt, að karlmenn eru venjulega ekki eins smámunalegir í dómum sínum; sjóndeildarhringur þeirra er rýmri; þeir hafa færri hleypidóma, og eru ekki eins hlutdrægir almennt; tal þeirra lýtur að öðru, eða að minnsta kosti skoða þeir margt frá öðrum hliðum, — en allt fyrir það eru þeir ekki lausir við að nota bakmælgina. Þeir gjöra það oft og það með „útreikningi“.
Nú þegar menntunin er að færast svo mjög í vöxt, ættu menn að sjá, að tími væri kominn til að leggja af ýmis barnabrek fáfræðinnar og fávizkunnar, og einkum ættu þeir að finna, hvað það er ósæmilegt, ódrengilegt og ókristilegt, að vega að baki manna.
Látum náungana svo mikið hlutlausa sem hægt er; dæmum ekki um það, sem vjer ekki þekkjum, og verum ekki rangeygðir, þótt einhverir hafi fengið þá fullkomleika, sem vjer sjálfir vildum hafa, eða meiri hamingju enn vjer.
Nóg er til að tala um annað, sem er saklausara og skemmtilegra. Og nóg er líka til að starfa. Konurnar geta sjálfar fengið sjer ýmisleg verkefni. Þær geta myndað fjelög sín á milli, bæði til gagns og skemmtunar.
Það er kynlegt, hvað konurnar hjer á landi taka sig lítt fram um að gjöra gott, þar sem í öllum öðrum menntuðum löndum eru fjöldamörg góðgjörðafjelög, sem konur hafa myndað og stjórna.
Hjer er auðvitað ekki jafnmikil fátækt, því fátækrastjórnin er betri, en hjer eru þó svo ógnmargir, sem þyrftu þess með,að þeim væri hjálpað, og enginn vandi að finna þá, — flestar konur munu þekkja einhverja, sem þörf hefðu á hjálp í orði eða verki.
Og tækju konurnar allar höndum saman, að leitast við með ráði og dáð, að koma svo miklu góðu til leiðar heima hjá sjer og annarsstaðar, sem unnt væri, ef þær mynduðu skipuleg fjelög í þeim tilgangi, — það þyrfti oft ekki neinar gjafir til að hjálpa, heldur gott hjarta, mannúð, hyggni, lag og framkvæmd, — þá væri fengið nýtt starfsvið, til að reyna kraftana á, og nýtt efni til að tala um.
Greinin birtist í Kvennablaðinu í 1. árgangi 10. tölublaði árið 1895.