Hæstiréttur staðfesti fyrir skemmstu tvo dóma Héraðsdóms Reykjavíkur yfir fyrirtækinu Kron sem er í eigu Magna Þorsteinssonr og Hugrúnar Árnadóttur vegna deilna sem fyrirtækið átti við spænskan skóframleiðanda. Kron var gert að greiða framleiðandanum tæpar átján milljónir króna auk 1,5 milljóna króna í málskostnað. Það hlýtur að höggva nærri fyrirtækinu að fá á sig slíkan dóm. Við áræddum að skoða ofurlítið dóminn sjálfan og líka málflutning hjónanna Magna og Hugrúnar sem hafa fyrir löngu sannað sig sem eitt fremsta hönnunarteymi landsins.
Í stuttu máli snýst málið um vanefndar greiðslur Kron til skóframleiðandans á Spáni, í fyrstu vegna skósendingar sem þau samþykkja ekki að greiða. Í kjölfar skósendingarinnar umræddu berast fleiri reikningar frá skóframleiðandanum frá öðru félagi í hans eigu, hærri en samið var um og Kron greiðir aðeins þann hluta þeirra sem samningar sögðu til um. Frekari óútskýrðir reikningar berast frá félögum í eigu umrædds aðila og allt þetta skapar aukna skuldir.
Þessar deilur verða til þess að skósalan hrapar hjá fyrirtækinu en í sölu þeirra er rekstrargrundvöllur vörumerkisins fólginn. Hvað er á seyði?
Kron vill ekki sættast við umrædda vörusendingu og ekki þótt skóframleiðandinn bjóði þeim afslátt á vörunum. Það er samt athyglisvert að dómurinn tekur til greina þennan afslátt við uppgjör málsins þótt Hugrún og Magni, eigendur Kron, hafi aldrei þegið hann. Dómurinn sumsé telur að rétt sé að Kron njóti afsláttarins. Viðurkennir dómurinn þá að á þeim hafi verið brotið að einhverju leyti? Ekki verður fram hjá því litið að framleiðandinn gerir það sjálfur með því að bjóða afsláttinn.
En dómurinn í hnotskurn er – þau skulda peninga, þau eiga að borga skuldir sínar!
Vinátta og viðskipti
Forsaga málsins er sú að umræddur maður hefur verið viðskiptafélagi Kron í rúman áratug og viðskiptin gengu vel framan af. Hann heldur því fram að um árabil að hann sé framleiðandi og eigandi skóverksmiðjunnar sem Kron upphaflega skiptir við. Mikil vinátta er meðal Kronhjóna og skósalans og þau telja sig ekki hafa ástæðu til að trúa honum ekki. Þau heimsækja verksmiðjuna á Spáni og hann leikur hlutverkið af mikilli list. Ekkert af þessu er satt. Skósalinn er dreifingaraðili, ekki eigandi verksmiðjunnar.
Kron gerir enga samninga við ‘skóframleiðandann’ í upphafi. Þau treysta manni sem hefur trú á hönnun þeirra og getu til að hrinda framleiðslunni af stað. Það er kannski ógætilegt en ekkert illskiljanlegt. Á Íslandi er lítil þekking og geta fyrir hendi hvað varðar framleiðslu og dreifingu hátískuvöru og sennilega litlum skilningi að mæta, ef það er ekki fiskur eða steinsteypa eru flestar dyr lokaðar.
Það skal tekið fram að Kron fjármagnaði alltaf í öllum tilfellum framleiðsluferlið frá byrjun til enda og að ‘skóframleiðandinn’ lagði aldrei fé til fyrirtækisins. Hann hafði hinsvegar töluvert fé af Kron eins og fram hefur komið.
Þegar deila þessi hefst höfðu Magni og Hugrún rekið fyrirtæki sitt með glæsibrag frá árinu 2000 og voru alltaf réttu megin við núllið. Listamenn geta nefnilega verið góðir rekstraraðilar. Í gegnum Hrunið þegar skuldir þeirra eins og margra annara tvöfölduðust stóðu þau í lappirnar og ekkert var afskrifað hjá þeim. Að auki stóðu þau við allar sínar skuldbindingar gagnvart erlendu birgjunum. Þetta var eðlilega basl en þau stóðu uppi með sæmd þar til að þau lenda í spænska ‘skóframleiðandanum’.
Við lestur dómsins virðist í fljótu bragði að þau hafi að einhverju leyti ekki brugðist ábyrgt við? En er það svo? Það virðist vera að Kron hafi í ferlinu öllu ekki haft nægilega góða aðstoð við að fylgja máli sínu eftir af fyllstu festu. Eru íslenskir lögfræðingar byrjendur á því sviði að gæta réttar listamanna gagnvart erlendum kröfuhöfum?
Fyrir Magna og Hugrúnu snýst málið nefnilega um allt annað en óefndar skuldir. Fyrir þeim snýst málið í byrjun um svik þegar umrædd skósending kemur til landsins.
Þau hafa nefnilega fyrir því sannanir að þeim eru afhentar gallaðar vörur. Með gölluðum vörum er átt við skó sem eru hönnun Kron en voru ekki afhentir í þeim gæðum er varðar frágang og efni sem lagt var upp með og í sumum tilvikum beinlínis afbökun á hugmyndum þeirra.
Dæmi um prótótýpu eða frumgerð sem hanna átti eftir forskrift Magna og Hugrúnar.
Varan kemur til landsins í vitlausum litum, úr röngum efnum, frágangi er verulega ábótavant. Þetta er afbökun á þeirra hönnun.
Svona komu skórnir frá Spáni. Allt annar frágangur, röng efni, rangir litir.
Dómsorðið víkur aðeins lítillega að þessum þætti málsins. Aðeins er litið á vöru sem er afhent og að fyrir hana skuli greiða hvað sem það kostar. Fleiri kröfureikningar frá ‘skóframleiðandanum’ á hendur Kron eru til umfjöllunar dómstólsins, reikningar sem eru að einhverju leyti eða öllu leyti tilbúningur þess sem stefnir og undir nöfnum nýrra félaga í hans eigu og lítt virðist dómstóllinn rannsaka veruleikann á bak við þær kröfur.
Svik á svik ofan
Magni og Hugrún fá af því fréttir og gögn í kjölfar skósendingarinnar að umræddur aðili sé að selja þeirra hönnun án þeirrar vitundar. Hann framleiðir sumsé töluvert meira magn af skóm en um er samið og selur meðal annars til endursöluaðila á Spáni, Ítalíu og í Höfðaborg í Suður-Afríku án þess að Kron hafi vitneskju um það fyrr en löngu síðar. Um þetta eru til gögn sem styðja þessar fullyrðingar.
Hvort hann selur skóna víðar má guð einn vita og hversu mikið hann hefur hagnast á þessari ólöglegu sölu veit enginn.
Í ljósi þessa er kannski ekkert skrýtið að þau séu ekki reiðubúin að bara borga reikninga fyrir gallaða og óseljanlega vöru, eins og í ljós kemur þegar umrædd skósending kemur til landsins. Hvað þá þegar þau hafa af því vitneskju að hann selur vöruna þeirra í leyfisleysi um allar koppagrundir.
Listamenn og réttur þeirra
Hvert leita ungir hönnuðir á Íslandi þegar þeir lenda í hremmingum sem þessum? Hverjir á Íslandi geta veitt hönnuðum aðstoð í svona málum?
Værum við sátt við það ef einhver tæki sig til og prentaði og seldi bækur Arnalds Indriða á nýjum málsvæðum án vitundar höfundar og rétthafa útgáfunnar?
Væri okkur ósárt um að láta prenta fyrir okkur skáldverk Halldórs Laxness í erlendri prentsmiðju og fá eintökin gölluð, með lausum blöðum og umbrotinu ábótavant? Hefðum við geð á því að selja slíka vöru með góðri samvisku?
Þætti okkur sæmdarréttur brotinn ef Kjarvalsverk væru fjöldaframleidd og seld undir nafni listamannsins án þess að erfingjar hans og rétthafar nytu góðs af?
Það er saga margra listamanna að hæfileikar þeirra eru ekki endilega á sviði viðskipta og fjármála. Þessi skrif eru þó ekki á neinn hátt hugsuð til þess að afsaka listamenn en þetta er staðreynd sem á við um marga sem starfa við skapandi greinar.
Hugmyndir og hugvit skapa peninga en ekki öfugt og listamenn eiga gjarnan í vök að verjast gagnvart viðskiptaöflunum. Og viðskiptaöflin sem nærast á hugmyndum og sköpun eru alls ekki alltaf sanngjörn þegar kemur að höfundunum.
Hvað eru eftirlíkingar?
Nú er gert veður út af því þegar eftirlíkingar af þekktum vörumerkjum koma hér í gegnum tollinn og þá stendur ekki á íslensku lagaumhverfi að vernda erlenda tísku og hönnunarrisa. Lagt er blátt bann við innflutningi eftirlíkinga.
„Tollverðir stöðvuðu nýlega fjórar sendingar í Flugstöð Leifs Eiríkssonar, sem taldar voru innihalda eftirlíkingar af Nike-skóm. Um var að ræða hraðsendingar sem komu frá Kína en það var einstaklingur sem stóð að innflutningnum. Sendingarnar voru stöðvaðar samkvæmt heimild í tollalögum vegna gruns um að þær innihéldu falsaðar vörur og var rétthafa Nike-merkisins tilkynnt um málið í kjölfarið.“
Nú er sending sú sem Kron fær í hendur, upphaf þessara deilna, ekkert annað en eftirlíking og afbökun á þeirra hönnun. Þetta eru vörusvik. Þegar umrædd skósending kemur til landsins hefur ‘skóframleiðandinn’ misst viðskiptavildina hjá upprunalegu verksmiðjunni og hefur flutt framleiðsluna annað og afraksturinn ber þess vitni. Þar innandyra er ekki sama kunnáttan fyrir hendi og handverkið mikið síðra. Skósendingin sem setur Kron á annan endann er svikin vara.
Eftirlíking? Í það minnsta er þetta ekkert líkt fráganginum á neðri skónum sem er prótótýpan sem fara átti eftir.
Hvers virði er hugvit?
Ísland stærir sig af gróskumikilli hönnunarsenu. Hér er haldinn Hönnunarmars og hér er haldið úti heilli Hönnunarmiðstöð sem að vísu veitir ekki lagalega hjálp nema að litlu leyti sem er mjög til vansa. Íslenskir hönnuðir hafa verið að sækja í sig veðrið á undanförnum áratug svo eftir er tekið í hinum stóra heimi sem við viljum gjarnan bera okkur saman við þegar það er okkur þénanlegt.
Verður samfélagið ekki að standa við bakið á skapandi listamönnum svo saga Hugrúnar og Magna endurtaki sig ekki?
Úrskurður Hæstaréttar liggur fyrir og honum verður ekki breytt. Eiga Magni og Hugrún möguleika á því að sækja annað mál gegn fyrrum viðskiptafélaga þeirra jafnvel í hans heimalandi, Spáni? Væri ekki freistandi að gera það?
Væri hugsanlega full ástæða til að sækja hann til saka fyrir umboðssvik, ólöglega sölu hugverka þeirra og og brot á efndum um framleiðslu vörunnar og endanlega útkomu hennar? Geta viðskipti þessi hugsanlega talist gróf brot á höfundarréttarlögum?
Það er hugsanlegt en það er sennilega borin von að þau fengju fjármagn eða aðstoð frá sínu heimlandi til að sækja sitt mál. Það þarf þekkingu á alþjóðlegum viðskiptum tískuheimsins til að taka slíkan slag með þeim þótt það væri örugglega ábatasamt þegar til lengri tíma er litið þegar manni verður það ljóst á hvers konar gulleggi þau sitja.
Afburðafólk
Þau eiga nefnilega Gullegg sem er fólgið í frumlegri og eftirsóttri hönnun sem hefur sérstöðu, ekki fyrir föðurland Magna og Hugrúnar, Ísland, heldur fyrir yfirburðahæfileika þeirra. Heildarkonsept hönnunar þeirra er fullunnið, fatnaðurinn er auðþekkjanlegur og sérdeilis vandaður, skórnir sérkennilegir og sérstæðir með afbrigðum og þau sjálf mjög áhugaverðir og frambærilegir fulltrúar hönnunar sinnar. Um þetta allt vitna vinsældir og útbreiðsla hönnunar þeirra.
Það er gleðilegt að vita til þess að Hugrún og Magni standa á merkilegum tímamótum þrátt fyrir andstreymið sem nú mætir þeim.
Nýir markaðir hafa verið að opnast fyrir þeim og tækifærin sem þeim bjóðast þessa dagana eru ekki af verri endanum. Fatnaður þeirra og skór eru til dæmis til kynningar í sex bandarískum sjónvarpsþáttum bara í þessari viku og Hollywood-stjörnurnar sem oftar en ekki eru drýgstar í því að keyra tískumerki áfram til vinsælda spara ekki lofið Hugrúnu og Magna til handa.
Hugrún og leikkonan Angela Bassett í Hollywood á dögunum.
Asía hefur boðið þeim arminn og þau eiga þess kost að opna verslanir í heimsþekktum verslunarkeðjum þar sem Íslendingar hafa aldrei svo mikið sem stigið inn fæti með hönnun sína. Þau eiga semsagt þrátt fyrir allt framtíðina fyrir sér enda getur enginn tekið frá þeim það sem dýrmætast er:
Hæfileikann til að hanna og búa eitthvað til frá grunni.
Það er augljóst að við sem þjóð þurfum að byggja hér upp umhverfi sem verndar og styður skapandi greinar, ekki bara í orði heldur á borði. Sú vernd ætti að verða til í ríkara mæli með áherslu á menntun listnema í þeim þáttum er snúa að viðskiptum með hugverk þeirra. Hönnunarmiðstöð þarf að efla svo hún megi gæta hagsmuna hönnuða að einhverju gagni. Endurskoða þarf jafnvel lagalegt umhverfi þegar kemur að höfundarétti þeim er snýr að íslenskum hönnuðum.
Á laugardaginn standa Hugrún og Magni fyrir nokkurs konar innsetningu í verslun sinni Kron Kron að Laugavegi 63. Þar mun gestum vera boðið að skoða gallaða vörusendingu þá sem um ræðir, gallaða skó og hugsanlega verður einnig hægt að skoða ýmis dæmi um stolna hönnun. Þetta ætti að vera áhugavert fyrir alla þá sem starfa við hönnun og framleiðslu en ekki síður fyrir neytendur sem oft eru varnarlausir gagnvart eftirlíkingum.
Kron á Instagram