Fyrir viku síðan stakk mig í réttlætiskenndina frétt á Mbl.is. Ég varð mjög reiður í fyrstu vitanlega, enda reiði mín fyrstu viðbrögð við flestu (í öðru sæti er að gefast upp og í þriðja sæti er að vera sama og dagdreyma um að vandamálið sé leyst).
Mikið ætlaði ég nú beint eftir vinnu upp í rúm að henda í reiðilestur yfir þessari aumu frétt. Kvennablaðið skildi í ritstjórnarstríð við Morgunblaðið! Svo róaðist ég yfir daginn og ákvað að leyfa þessu að krauma frekar og kólna undir húðinni næstu daga og einbeita mér að öðru.
En þetta hafði búið til einhvers konar ritstíflu. Einhver varð að útskýra af hverju ég gat ekki einbeitt mér á daginn, af hverju þessi frétt lyktaði öll af yfirlæti velmegunar og íhaldssamri blindni á fjölbreytileika mannanna.
Viðbrögð mín við flest öllu sem ég er ósammála.
Ég hef ýtt frá mér þeirri hugmynd að þetta sé allt blaðakonunni að kenna. Fyrst átti þetta að vera reiðilestur handa henni. En kannski voru þetta aðrir þættir. Kannski var þetta bara Hádegismóakóngurinn sem hélt að ég hefði of gott álit á sér. Og væri þetta of reiðilega orðað ætti ég á hættu að einhver leiðrétti mig á móti með skynsamlegum og réttmætum ástæðum. Og hvað ætti ég þá að gera? Viðurkenna mistök?
„TÓKU EKKI PRÓFIÐ VEGNA LETI!“
Við erum bara komin í fyrirsögnina hérna. Strax þar er því slegið upp sem staðalímynd markhóps blaðsins vill sjá: UNGA FÓLKIÐ ER BARA LATT OG VILL AÐ VIÐ SJÁUM UM ÞAU – ÞETTA VAR EKKI SVONA ÞEGAR ÉG VAR YNGRI FUSSUMSVEI EINA SEM ÞAU GERA ER AÐ SLÆPAST OG NENNA ENGU ANNAÐ EN ÞEGAR VIÐ VORUM UNG HAAA…
Lesið fréttina. Áður en minnst er á tímaskort eða fátækt er strax hent fram leti, gleymsku og nennisleysi. Af einhverjum ástæðum þykir leti meira krassandi en aukin stéttaskipting. Frekar en að fara í að fjalla um aðstæður þeirra sem ekki geta tekið bílpróf og áhrif þess á nám og starf og líf almennt er ástæðan sett fram á þann hátt sem kjarnhópurinn vill sjá til að uppfylla innri fordóma.
Hvernig ég sé fyrir mér viðhorfskannanir Morgunblaðsins.
Ef 15% fall yrði í framhaldsskólum myndi fyrirsögnin vera svipuð? Eða myndi fólk hafa meiri áhyggjur af aðstæðum annarra? Þetta er heldur ekkert að bæta ímynd þeirra sem reyna að komast áfram án þess að taka þetta próf. Alltaf er viðhorfið að þetta sé bara eitthvað sem maður á að „drívaí“ eða „barakláraða“ og svo megi maður fara út úr húsi eins og þetta sé uppvaskið eða Game Of Thrones.
TÓKU EKKI PRÓFIÐ Á RÉTTUM TÍMA
Það var þessi lína sem vakti fyrst ógleðina í hálsinum. Lesið hana aðeins aftur. Baðið ykkur í ljóma þessa ömurlega verndaða heims auðs, stétta og fyrirlitningar á öðrum. Finnið hvernig elítan lekur af þessu og hunsar allt sem ekki fylgir hennar fastmótaða heimi heimtifrekju og einsleitni.
Setningarnar hér að ofan voru ritaðar í yfirvegun og bara eftir einn kaffibolla. Jú, þessar setningar fæddust á reiða tímanum og fyrst ætlaði ég að slípa þær niður en fann aldrei góða ástæðu til þess. Þetta niðurlag á ekki skilið neina virðingu eða íhugun eða fyrirgefningu. Til fjandans með þessi orð í fréttinni.
Tökum önnur réttindi. Ef fjallað væri um kynlíf væri það sett fram sem „[…] ástæður fyrir því að fólkið stundaði ekki kynlíf á réttum tíma“ eða áfengi „[..] ástæður fyrir því að fólk drakk ekki á réttum tíma“, hver yrðu viðbrögðin? Eða stúdentspróf? Eða flugvélapróf? Eða ættleiðingar? Til fjandans með þessa þröngsýni. Það er enginn réttur tími fyrir eitt né neitt hérna. Við erum að tala um dýr, tímafrek og ábyrgðarmikil réttindi sem verið er að þröngva upp á fólk í umskiptatímum náms og kannski rétt farið í sitt fyrsta almennilega starf.
Aldur er ekki einhver frestur sem rennur út. Eða hvað? Þá er ég allavega laus flestra mála.
Hérna er verið að biðja fólk um að skríða fyrir elítunni og biðjast afsökunar á að valda henni þessum truflunum. Það eyðileggur daginn fyrir sumum að aðrir taki Strætó.
Skemmtilegt. Ef unga fólkið tekur prófið er kvartað undan því að það sé alltof ungt og óþroskað og eintóm slysahætta. Taki það það ekki er það latt og byrði á samfélaginu. Ekki má láta mömmu og pabba borga það, því þá er maður hluti af bómullarkynslóðinni, en þú mátt heldur ekki hætta í skóla og byrja að vinna. Og alls ekki má sleppa því að taka það, af og frá.
Þessi bók var ekki ádeila á stríðsrekstur heldur bílpróf á Íslandi.
ÞAÐ VÆRI BARA ÞÆGILEGT EF ÞÚ VÆRIR MEÐ ÞAÐ
Eins og þið hafið kannski giskað á er ég ekki með bílpróf og ekki líklegur til þess að komast á það stig lífsins á næstunni.
„En þúst, akkurru ekki?“
Því ég get það ekki. Ég hef ekki tímann í það.
„Þúst það er ekkert mál, ég gat það og-“
Stopp. Það að þú getir eitthvað þýðir ekki að ég geti það. Ég kann aðra hluti. Eins og að þrífa eldhús og taka hnébeygjur. Svo er bílprófið líka mjög dýrt.
„Nauts. Sko pabbi og mamma bara-“
Stopp. Afsakið. Í góðærinu á meðan allir voru erlendis eða á fjórhólum uppi á jöklum ákváðu foreldrar mínir að byggja hús. Og á meðan allir voru með nýjustu leikjatölvurnar og í heimspekinámi og krakkarnir fengu iPhone í skóinn voru foreldrar mínir enn í að byggja hús. Og eftir hrunið þegar þið eruð enn að borga af jeppunum erum við með hús. Það var lífið mitt. Það var æskan mín. Ég fékk hitt og þetta en utanlandsferðir og þannig háttar velmegun voru fjarlægur draumur. Bíóferðir voru yfirstéttarhápunktar fyrir mér. Í þeirri æsku lærði ég nægjusemi, sparnað og að meta vinnuna mína.
Og af hverju fermdist ég bara ekki og fékk monnínga þannig? Því ég hefði þurft að fjármagna veisluna sjálfur og líklegast komið út í mínus.
Þín fjölskylda – Mín fjölskylda
Svo nei.
Ég er ein af þessum afætum samfélagsins sem ákveður frekar að fá sér að borða og leigja þak og stundum kodda ef veskið er feitt.
Einnig er ég líka eini Íslendingurinn sem ekki hefur farið á fjórhjól.
„En þúst, það er svo mikið sjálfstæði að hafa sinn eigin bíl!“
Segðu þeim það Bill. Preach it brotha’.
Grunnurinn að valdi, grunnurinn að sjálfstæði, grunnurinn að því að geta gert eitthvað í þessu samfélagi er… DADDARADAAA: peningar.
Og ég verð ekki ríkari við að fjárfesta í að falla á prófi, taka það aftur og kaupa mér málmdós sem einhverja verstu fjárfestingu lífs míns.
Þið sem hafið áhyggjur af sjálfstæði mínu gerið ykkur grein fyrir því að ég er að reyna að skapa það sjálfur. Fyrst og fremst með því að vera ekki snapandi peninga af foreldrum mínum hvenær sem mig langar í ís. Ég borga matinn minn, húsnæði eins oft og ég get og nám. Jú, ég fékk vissulega mat og húsaskjól hjá ættingjum, en það var á meðan ég vann fulla vinnu til að geta haft efni á námi og fæði restina af árinu.
AÐ VERA BYRÐI Á SAMFÉLAGINU
Líkingar eru skemmtilegar og ég er góður í þeim. Svo orðum þetta svona: Á hverjum degi frá sautján ára aldri koma foreldrar þínir að þér:
„Hvenær ætlarðu eiginlega að kaupa þína eigin íbúð?“
Og ókunnugir sem kunningjar
„Ó, ertu enn ekki búinn að kaupa íbúð?“
Ímyndaðu þér. Að í hvert skipti sem þú reynir að útskýra af hverju þú, ekki búinn með unglingabólurnar, hafir ekki efni á íbúð þá fáirðu yfir þig skammir um að fólk nenni ekki að hýsa þig og að þetta sé bara leti og hræðsla hjá þér. Að mamma og pabbi hafa bara borgað hjá öllum öðrum og þar með ættir þú að vera löngu fluttur út.
Og ég skal fullyrða það að enginn sem hafði foreldra sem keyptu handa þeim íbúð og bíl sautján ára sé að lesa pistlana á Kvennablaðinu.
Á persónulegri nótum er ég líka hræddur. Ég er smeykur í umferðinni. Mér líður illa í bíl og veit aldrei hvað er í gangi í kringum mig. Það er eins og allt sé á leiðinni utan í mig og ég geri mér engan veginn grein fyrir hraða eða vegalengd. Mér verður óglatt við tilhugsunina um að keyra. Bara að minnst sé á það við mig grípur kvíðinn í magann og ég geng hokinn í baki næstu tímana. Og það er ekki að hjálpa mér að vælt sé yfir því dag og nótt að ég sé bæði félítill, upptekinn og kvíðinn. Í hvert skipti sem vottað hefur fyrir hugrekkinu hjá mér að kasta sparifénu á glæ og panta mér ökutíma hefur einhver, örugglega vel meinandi, farið að impra eftir því að ég fái mér bílpróf og maginn umturnast. Þá langar mig ekki lengur. Þá hata ég tilhugsunina.
Frekja og yfirgangur dagslegs lífs Íslendinga er nú þegar nógu erfiður fyrir mig að höndla. Ég bara nenni ykkur ekki líka þar sem röng beygja drepur einhvern. Ég þarf ekkert að nenna ykkur þar.
„Sko, gaur, þú ert ekkert lofthræddur í alvörunni, kodduppá þak að kíkja frammaf. Hva, ertu aumingi? Koddu gaur, koddu, ekki vera skræfa, koddu þú hefur gott af því að klifra þetta, ÉG get alveg staðið á brúninni og… já ég ætla að nöldra í þér um þetta á hverjum degi sonur.“
Og fólkið sem býður far og kvartar síðan undan að viðkomandi sé háður öllum öðrum um farborða. Að gera góðverk og búast við launum er ekki að gera góðverk.
VINSAMLEGAST FYRIRGEFIÐ MÉR
Ég ætla að biðja ykkur afsökunar. Og ég ætla sérstaklega að biðja þann sem skrifaði fréttina svo hörmulega afsökunar, sama hver þú ert. Ég gleymdi því að sumir fæðast við aðrar aðstæður. Sá sem ritaði orðin sem kveiktu svo bræði mína hefur líklegast alist upp við vellystingar yfirstéttar. Haft nægan tíma utan framhaldsskóla, prófið borgað af mömmu og bíllinn borgaður af pabba í skiptum fyrir að reykja og drekka bara utandyra. Fyrirgefið að ég gleymdi að til er fólk sem fattar ekki að sumt í heiminum er ekki sjálfgefið. Fyrirgefið mér að kaupa frekar mat og menntun heldur en bíl.
Fyrirgefið að ég sé eini tvítugi einstaklingurinn á landinu sem ekki hefur efni á að prumpa út kvartmilljón án þess að taka eftir því.
Fyrirgefið mér að kunna og vita nákvæmlega ekkert um bifreiðar. Ég kann ekki einu sinni að taka bensín og fólk neitar að kenna mér.
Fyrirgefið mér að ég hafi ekki tíma til að taka bílpróf því ég er of upptekinn að vinna fyrir því.
Fyrirgefið mér að það pirri ykkur að ég gangi eða noti almenningssamgöngur.
Fyrirgefið mér að velja eitthvað vistvænna.
Fyrirgefið mér að rífa ekki upp jafn mikið slitlag og holur á vegum og þið hin.
Fyrirgefið mér að taka ekki meiri þátt í svifmenguninni.
Fyrirgefið mér að finnast það kjánalegt að keyra í vinnu til að kaupa mér hreyfingu annars staðar.
Fyrirgefið mér að hafa ekki andlegu getuna til að keyra bíl.
Spyrjið ykkur; hvað myndi Jesú gera?
Kannski er þessi ofuráhersla á bílpróf enn einn angi sjálfselskunnar sem hampað er á Íslandi. Eða kannski er þetta bergmál frá því þegar yfirstéttin ein gat keyrt. Að sýna sig fyrir elítunni og baktala hana á sama tíma hefur alltaf verið vinsælt. Mér er minnisstætt einu sinni þegar ég átti að flytja erindi í sveitaskólanum sem ég stundaði þá. Einhvern veginn fékk ég far upp eftir og fabúleraði mitt venjulega raus en eftir það hafði ég ekkert far aftur heim. Og hvað ákvað ég? Ég ákvað að ganga heim. Veðrið var frábært, ég var í góðu skapi og gekk örugga leið sem ég þekki vel enn í dag. Þetta voru bara nokkrir kílómetrar í góðu veðri meðfram fáförnum sveitaveg í minni heimabyggð.
En viðbrögðin heima voru ekki þau sem ég bjóst við af fólki úr sveit. Það var hneykslast á því að ég hefði ekki falast eftir fari heim, og spurt hvort einhver hefði séð mig. Ég fattaði ekki þá, spurði ekki af hverju þetta var svona mikið mál en í dag grunar mig að þau hafi skammast sín fyrir mig.
Mig, litla drenginn, sem fékk sér göngutúr í góðu veðri. Svarti sauðurinn og ættarskömmin.
Þið með bílpróf eruð með gagnlegan hæfileika sem ég hef ekki. Í alvörunni. Þið getið séð um ykkur á ykkar hátt og nýtt getuna til að bæta ykkar líf. Ég get kannski bara reynt að gera eitthvað annað til að komast áfram í lífinu.
Þetta er bara hugmynd, ekkert ákveðið.
Við búum í samfélagi sem viðurkennir fjölbreytileika kynja, kynþátta og kynhneigða.
Getum við því ekki farið að viðurkenna að til sé fólk sem ekki hefur efni á bílprófi, bíl eða að reka þannig fyrirtæki?
Erum við komin of stutt í andlegri þróun til að ímynda okkur að til sé fólk sem sér einfaldlega enga þörf fyrir bílpróf í sínu lífi?