Ég á vinkonu sem er í ágætis vinnu, heilbrigð, hefur ágætis tekjur, býr í ódýru húsnæði og hefur almennt í sig og á ólíkt flestum sem ég þekki. Ég er nefnilega sjúklingur og í gegnum alls kyns meðferðarlausnir tengdar veikindunum kynnist maður fólki. Þetta fólk er almennt öryrkjar og án undantekninga í fjárhagsvandræðum.
Vinkona mín er ein af fáum undantekningum frá þessu og einu sinni sagði hún í hálfkæringi eitthvað um að hún gæti kennt mér eitthvað um að fara betur með peningana mína. Hún man þetta ekki en þetta skarst inn í minnið hjá mér vegna þess að þarna kom hún við eitt af mínum sárustu kaunum.
Hún sér mig ákveða að kaupa ís eða kaffi með henni þegar hún veit fullvel að ég hef ekki efni á því. Og hún skilur það ekki. Skiljanlega. Við ölumst jú öll upp við það viðhorf að hægt sé að leysa fjárhagsklípur með smá forsjá og aga. Við horfum á þungu konuna á skyndibitastaðnum og hugsum, hún ætti nú ekki að vera að fá sér svona fitandi mat. Og við hugsum eins um flest vandamál. Þunglyndir gætu nú bara hreyft sig og hrist þetta af sér og svo framvegis.
En það er ekki þannig. Alls ekki. Að vera fátækur er eiginlega eins og að vera rétt fyrir neðan yfirborðið í sandholu og vera endalaust að reyna að klifra upp en sandurinn dregur mann aftur niður. Þú ert aldrei með nægar tekjur til að borga allveg allt, og ef eitthvað kemur upp dregur það þig í algert hyldýpi.
„Because our lives seem so unstable, poor people are often seen as being basically incompetent at managing their lives. That is, it’s assumed that we’re not unstable because we’re poor, we’re poor because we’re unstable. So let’s just talk about how impossible it is to keep your life from spiraling out of control when you have no financial cushion whatsoever. And let’s also talk about the ways in which money advice is geared only toward people who actually have money in the first place.“
Mín saga er ekta dæmi um það sem þessi tilvitnun hér að ofan lýsir. Einhvern tíma þegar ég fór að nálgast þrítugt fóru veikindi að láta kræla á sér og nokkrum árum síðar var ég orðin óvinnufær og enn nokkrum árum síðar þegar ég hafði verið að berjast gegnum óútskýranleg veikndi endaði ég á örorku. Fyrst um sinn gekk þetta ágætlega.
Ég var aldrei rík en hafði í mig og á og gat reddað uppákomunum. Þannig var lífið hjá mér þar til í júlí fyrir tveim árum. Þá lenti maðurinn minn í harkalegu bakslysi. Hann vissi sem var að við þurftum á laununum hans að halda til að halda jafnvægi svo hann harkaði af sér og mætti í vinnuna þar til hann gat ekki lengur og í desember það ár missti hann vinnuna.
Við tóku mánuðir í endurhæfingu gegnum Virk og loksins í febrúar í ár, ári seinna, var hann talinn vinnufær. Þarna var fjárhagsstaða okkar orðin hryllileg. Sjúkrakostnaður, lækkuð innkoma og sú staðreynd að þegar bíllinn bilaði og þvottavélin dó, neyddumst við til að leggja út peninga sem við áttum ekki og það þýddi Netgíro lán með afborgunum sem voru smám saman að draga okkur nær núllinu.
Þarna vorum við rétt að ná að skrimta með því að sækja okkur matargjafir frá Mæðró og Fjölskylduhjálp, selja allt sem seljanlegt var og treysta á fjölskyldu og vini til að aðstoða okkur ef þau gátu. Ég skrifaði greinar hér í Kvennablaðinu einmitt um það efni.
Við vorum því yfir okkur fegin þegar manninum mínum bauðst vel launuð vinna. Vinnutíminn var reyndar meira en taldist æskilegt og í starfinu var líkamleg vinna sem hann átti erfitt með að takast á við því bakið var enn þá viðkvæmt. En fólk í okkar stöðu segir ekki nei við slíku. Við reyndum bæði að trúa því að þetta tækist. En eftir að reynslutímanum lauk gat hann því miður ekki haldið áfram. Svo hann fór á atvinnuleysisbætur. Í millitíðinni hafði okkur tekist að leysa úr nokkrum hluta vandræðanna þannig að streitan var minni en við sáum samt bæði að í óefni stefndi aftur.
Á sama tíma rann ég í hálku aftan á bíl og var dæmd í órétti. Kostnaðurinn við viðgerðina á bílnum var virkilega mikill en án bílsins er ég og heimilð hálflamað, ég get ekki gengið langt og í þau fáu skipti sem ég hef tekið strætó hefur það ekki endað vel. Við leystum málið með óhagstæðum hætti en það var það eina sem var í stöðunni. Þegar alternatorinn bilaði síðan í síðasta mánuði fyllti það svo mælinn. Við það bættist einnar og hálfrar viku spítaladvöl hjá mér sem skapaði kostnað við ýmislegt lyfjatengt og slíkt.
Um síðustu mánaðamót vorum við svo opinberlega nákvæmlega á núllinu.
Hjá tekjulágum þarf ekki mikið að færa fólk frá því að lifa af yfir í sára fátækt. Þannig að við tökum slæmar ákvarðanir. Vinnum þegar við ættum að vera að sinna veikindum, tökum raðgreiðslulán af ýmsum toga sem við svo getum kannski ekki borgað og lendum þá í aukakostnaði, tökum að okkur vinnu sem er heilsuskemmandi. Og þegar staðan er svo orðin þannig að engu verður reddað gefumst við upp.
Við vitum að við erum langt í mínus, og smáaurar eru ekkert að fara að bjarga því. Ég þyrfti að spara um fimmtíu þúsund á mánuði til að það kæmi mér aftur á réttan kjöl. Svo ég kaupi mér hamingjustund með einum kaffibolla eða ís og reyni að hunsa hnútinn í maganum.
Á þessu stigi koma ráðgjafarnir til sögunnar, í formi fólks sem getur ekki sett sig í okkar spor. Hvort sem eru ráðgjafar hjá féló eða vinir og ættingjar þá heyri ég sömu ráðin.
Kaupa í magni, nýta útsölur, sleppa sjónvarpi, skyndimat, kaupa vandaða hluti sem endast, takmarka síma og netkostnað og svo framvegis. Nú og leggja fyrir.
Þetta er allt voða gagnlegt en er samt svolítið eins og að benda manni sem er að reyna að hindra að Kárahnjúkastíflan bresti á að sparsla í þetta gat og hitt. Það er alveg sama hve margar smásprungur hann bætir, stíflan er of stór og þrýstingurinn of mikill.
Tökum dæmin hérna að ofan. Ég á sjaldan peninga til að kaupa í magni, hvað þá að hægt sé að treysta á að maður eigi peninga þegar útsölur eru. Ég persónulega er ekki með neinar áskriftir að sjónvarpi eða öðru. Skyndibitar eru keyptir þegar heilsan leyfir ekkert annað, vönduð vara kostar meira og við fátæklingarnir eigum kannski ekki fyrir fimm þúsund króna brauðrist svo við kaupum þessa á 2000 kallinn. Internet og símanotkun er þegar í lágmarki og ég er oft algerlega rúmföst svo ekki get ég sleppt eina samskiptamátanum mínum.
Varðandi það að leggja fyrir og spara smáútgjöldin þá er það bara hreint út sagt ekki þess virði. Ef svo ólíklega vill til að þér takist að nurla saman einhverjum smáaurum þá fara þeir örugglega seinast í mánuðinum til að redda einhverju.
Staðan er aldrei að fara að breytast nema þú sért því heppnari. Til að eitthvað lagist þarf eitthvað gott að gerast og haldast þannig í nægan tíma til að þú náir að leysa hlutina. Og ekkert má koma upp á. Þannig að við stelum litlu ánægjustundunum. Það er það eina sem við eigum eftir.