Undanfarið hefur Kvennablaðið haft mál þeirra Annþórs Kristjáns Karslssonar og Barkar Birgissonar til umfjöllunar. Fram hefur komið að mannréttindi þeirra virðast ítrekað hafa verið hunsuð af yfirvöldum við rannsókn á andláti samfanga þeirra, Sigurðar Hólm Sigurðssonar. Sigurður lést á Litla-Hrauni í maí 2012. Af rannsóknargögnum málsins má sjá að engar beinar sannanir eru fyrir því að Annþór og Börkur hafi átt þátt í dauða Sigurðar Hólm. Ekki hefur tekist að sýna fram á að Sigurður hafi verið myrtur eða að hann hafi verið beittur ofbeldi af neinu tagi fyrir andlátið. Lögregla byggði grun sinn gegn þeim Annþóri og Berki á því þeir hafi verið einir með Sigurði inni í klefa hans í tíu mínútur stuttu áður en komið var að honum í andnauð og miklum uppköstum.
Þá virtist ekkert í upphafi benda til þess að Annþór og Börkur hafi haft ástæðu til þess að vinna Sigurði mein utan upplýsingaskýrslu frá ónafngreindum lögreglumanni. Fyrstu skýrslutökur af þeim föngum sem deildu gangi með Annþóri, Sigurði og Berki daginn sem Sigurður lést gáfu ekki til kynna að Sigurður hafi átt í útistöðum við þá félaga. Þó hafi „skynjun“ rannsóknarlögreglumanna á ótta meðfanga þeirra verið nefnd sem rök fyrir gæsluvarðhaldsúrskurði yfir þeim.
Heilsugæslan á Litla-Hrauni
Samkvæmt gögnum lögreglu var Sigurður Hólm færður á Litla-Hraun í svonefnda síbrotagæslu daginn áður en hann lést. Ítarlega hefur verið fjallað um þennan þátt málsins áður. Sigurður var undir miklum áhrifum vímuefna við komuna og var því ákveðið að hafa hann undir eftirliti fangavarða í einangrun fyrstu nóttina í fangelsinu. Sigurður var ekki skoðaður af lækni við komuna í fangelsið líkt og lög um fullnustu refsinga gera ráð fyrir. Þess í stað var hringt í lækni sem ávísaði svokölluðuðum R-skammti í gegnum síma. R-skammtur er það sem fangaverðir kalla rónalyf. Enginn staðlaður lyfjaskammtur er til með þessu heiti, þess má þó geta að forstjóri Fangelsismálastofnunar nefndi R-skammtinn rónalyf á opnum fundi um fangelsismál 22. apríl síðastliðinn (þetta virðist því vera slangur innan stofnunarinnar).
R-skammturinn svonefndi er Risolid sem tilheyrir flokki benzódíazepína og er kvíðastillandi lyf sem einnig er notað við fráhvarfseinkennum sem fylgja áfengissýki. Við krufningu fannst stór skammtur af Truxal, kvíðastillandi lyfi af öðrum meiði, í blóði Sigurðar. Sigurði var ávísað tvöfalt stærri dagskammti af Risolid en lyfseðillinn segir fyrir um og í raun margfalt stærri ef tekið er tillit til þess að minnka eigi skammtinn ef sjúklingur er með skerta lifrarstarfsemi, sem var tilfellið hjá Sigurði. Fylgiseðlar lyfjanna beggja vara við því að taka lyfin saman án samráðs við lækni. Þá er sterklega ráðið gegn því að nota Risolid ef viðkomandi er með verulega skerta lifrarstarfsemi. Fylgiseðlar beggja lyfja taka fram að læknir þurfi að fylgjast reglulega með sjúklingi á meðan notkun þeirra stendur en Sigurður sætti engri læknisskoðun áður en hann lést á Litla-Hrauni. Lögreglan tók ekki skýrslu af lækninum sem ávísaði Sigurði lyfinu né heldur þeim sem hafði yfirumsjón með endurlífgunartilraunum á Sigurði daginn sem hann lést.
Atburðarásin samkvæmt fyrri skýrslum
Samkvæmt gögnum lögreglu voru Annþór og Börkur þeir síðustu sem voru í klefa Sigurðar. Þrettán mínútum eftir að þeir yfirgefa klefann heyrir Börkur einhvers konar óhljóð úr klefa Sigurðar og kallar í Annþór sem var að koma úr sturtu og segir eitthvað ama að Sigurði. Annþór fer inn ásamt öðrum fanga sem kallar til fjórða fanga að sækja viskustykki til að þrífa ælu úr vitum Sigurðar. Fjórði fanginn beinir því til Annþórs að snúa Sigurði á hliðina en hann lá á bakinu og var af þeim talinn í hættu á að kafna. Annþór hringir í fangaverði og biður um sjúkrabíl fyrir Sigurð. Fangaverðirnir ákváðu að skoða Sigurð áður en þeir hringdu í sjúkrabíl. Nokkrum mínútum síðar koma fangaverðir og sjá ástandið á Sigurði og hringja tafarlaust í sjúkrabíl. Fangaverðir hófu endurlífgunartilraunir undir leiðsögn læknis í gegnum síma. Tólf mínútum síðar koma sjúkrabílar með sjúkraliðum og lækni á vettvang og halda endurlífgunartilraunum áfram. Sigurður var úrskurðaður látinn af lækninum stuttu síðar.
Sigurður Hólm bjó lengi á götunni og var í mikilli neyslu ýmiss konar efna. Eitt vitnanna sem þekkti Sigurð vel þótti líklegasta skýringin á uppköstum Sigurðar sú, að líkami hans væri að hafna því að fá reglulegan mat. Sigurður hafi sprautað sig með rítalíni, en því fylgir oftast mikil keyrsla og lítil sem engin næring í lengri tíma. Fangavörðurinn sem tók á móti Sigurði hafði orð á því hvað Sigurður borðaði mikið við komuna í fangelsið. Hann hafi fengið sér sérstaklega mikið að borða rétt áður en hann var færður úr einangrun og inn á gang til Annþórs, Barkar og samfanga þeirra daginn sem hann dó. Við komuna á ganginn fékk Sigurður sér aftur að borða.
Ekkert þeirra vitna sem lögreglan talaði við hafði neina ástæðu til þess að ætla að Sigurður hafi látist af völdum ofbeldis heldur töldu þau öll hann hafa verið illa á sig kominn vegna mikillar neyslu fyrir komuna í fangelsið. Vitnisburður vitna átti þó eftir að breytast síðar. Fangar sem og fangaverðir sem þekkt höfðu Sigurð í fleiri ár sögðu hann aldrei hafa litið jafn veiklulega út við komuna á Litla Hraun og hann var rétt fyrir andlát sitt. Sigurður var um 72 kg þegar hann dó, en hann var 185 cm á hæð. Þá kemur fram í vitnisburði sjúkraflutningamannanna sem komu á vettvang að útkallsbeiðnin frá Litla-Hrauni hafi verið vegna „fráhvarfseinkenna“ Sigurðar.
Engir ytri né innri áverkar fundust á líki Sigurðar við krufningu sem sannað gátu að hann hefði verið beittur ofbeldi fyrir andlátið. Sigurður lést vegna innvortis blæðinga vegna rifu á milta. Réttarmeinafræðingurinn sem annaðist krufningu Sigurðar komst að þeirri niðurstöðu að milta Sigurðar hefði rofnað vegna „utanaðkomandi höggs“ en gat ekki sagt til um afl þess né orsök.
Nú hafa þrír réttarmeinafræðingar einnig gefið álit sitt og þar af eru tveir sammála um að milta Sigurðar hafi líklega rofnað við hjartahnoðið sem fylgdi endurlífgunartilraunum á honum. Til eru dæmi um að endurlífgunartilraunir valdi rofi á milta. Það þarf ekki að þýða að rangt hafi verið staðið að endurlífgunartilraunum.
Grunur vaknar
Grunur lögreglu um að Sigurður Hólm hafi látist vegna barsmíða vöknuðu þegar réttarmeinafræðingurinn er annaðist krufningu Sigurðar tjáði rannsóknarlögreglumönnum að líkleg orsök sprungna miltans hafi verið „þungt högg”. Réttarmeinafræðingurinn gat ekki sagt til um hvort höggið hafi verið vegna barsmíða eða hvort Sigurður hafi fallið í klefa sínum. Þá fengu lögreglumennirnir að skoða upptökur úr öryggismyndavélum frá ganginum á Litla-Hrauni þar sem sjá mátti að Annþór og Börkur höfðu verið einir með Sigurði í klefa hans í um ellefu mínútur. Þrettán mínútum eftir að þeir yfirgáfu klefa Sigurðar hafi Annþór síðan hringt í fangaverði og sagt þeim að Sigurður væri í andnauð og þarfnaðist læknishjálpar.
Annþór og Börkur
Það var því óljóst í upphafi hvað nákvæmlega orsakaði það að rifa kom á milta Sigurðar. Lögregla grunaði þá Annþór og Börk vegna þess að „þeir hafi átt í töluverðum samskiptum við hinn látna áður en hann lést“. Þá taldi lögregla sig hafa ástæðu til þess að ætla að Annþór og Börkur vildu vinna Sigurði mein.
Í gæsluvarðhaldsúrskurði Héraðsdóms Suðurlands stendur:
„í gögnum málsins er upplýsingaskýrsla ónafngreinds lögreglumanns þar sem fram kemur að þann 3. apríl sl. hafi hann [ónafngreindi lögreglumaðurinn] haft afskipti af Sigurði Hólm og hafi þá komið fram hjá Sigurði að hann hafi lent í útistöðum við kærða og Annþór sem hafi reynt að kúga sig til innbrota, en hann hafi varið sig með því að hóta að stinga þá með sprautunál sem hann hafi sagt vera „sýkta“ en þeir hafi látið sig í friði eftir það“.
Í sama úrskurði kemur einnig fram að þáverandi lögreglustjóri á Selfossi byggði beiðni sína um gæsluvarðhald meðal annars á því að taka þyrfti skýrslur af öllum þeim föngum sem voru með Sigurði á gangi, en þeir væru ellefu talsins. Rökstuðningurinn fyrir því að aðskilja þyrfti Annþór og Börk frá samföngum sínum er reifaður í úrskurðinum:
„Þegar hafi verið rætt við tvo þeirra [fanga á sama gangi og Sigurður] sem lítið hafi viljað tjá sig og lögregla skynjað ótta þeirra og annarra fanga við að tjá sig um málið.“
Ekki er að finna frekari rökstuðning fyrir því í úrskurðinum að þeir Annþór og Börkur ættu með réttu að sæta gæsluvarðhaldi. Þess ber að geta að Annþór og Börkur og verjendur þeirra fengu ekki aðgang að rannsóknargögnum lögreglu fyrir úrskurð héraðsdóms um gæsluvarðhald þeirra. Athygli vekur að dómarinn í málinu, Sigurður G. Gíslason, tekur sérstaklega fram tvö vafasöm atriði í rökstuðningi fyrir úrskurði sínum. Dómstólar á Íslandi hafa frjálsar hendur við sönnunarmat en íslenska ríkið hefur hins vegar skuldbundið sig til þess að fylgja lágmarksskilyrðum réttinda sakborninga sem tryggð eru í Mannréttindasáttmála Evrópu.
Mannréttindadómstóll Evrópu
Umrædd vafasöm atriði eru skynjun lögreglu á ótta fanganna og upplýsingaskýrslu ónafngreinds lögreglumanns. Þannig má ætla að þessi atriði hafi haft áhrif á niðurstöðu dómarans. Í því samhengi er vert að minnast á að Mannréttindadómstóll Evrópu telur óstaðfestar frásagnir nafnlausra vitna ekki nægjanlegar til þess að byggja rökstuddan grun um refsivert athæfi (sbr. mál Labita gegn Ítalíu). Enn fremur hefur dómstóllinn ítrekað tekið fram að rökstuddan grun megi ekki byggja á skynjun frekar en tilfinningum eða fordómum.
Mannréttindadómstóll Evrópu hefur tekið sérstaklega fram í dómi (Van Mechelen et al gegn Hollandi) að lögreglumenn geti starfs síns vegna ekki gert tilkall til nafnleyndar á vitnisburði sínum á sama grundvelli og hinn almenni borgari. Þó var engum orðum vikið að ástæðum þess að umræddur lögreglumaður var ekki nafngreindur fyrir dómi. Þegar tekið er tillit til dómafordæma Mannréttindadómstóls Evrópu hlýtur það að teljast ámælisvert af hálfu héraðsdómara sem og hæstarréttardómaranna sem staðfestu gæsluvarðhaldsúrskurðinn að hafa leyft nafnlausum vitnisburði lögreglumanns að hafa áhrif á sönnunarfærslu í málinu án sérstaks rökstuðnings.
Vitnisburður breyttist við nafnleynd
Aðalmálsmeðferð hefur enn ekki farið fram en einu sönnunargögnin sem tengja þá Annþór og Börk við andlát Sigurðar eru að þeir hafi verið einir með Sigurði í klefa hans. Það var stuttu áður en Annþór kom að Sigurði í andnauð inni í klefa hans og óskaði eftir því að fangaverðir hringdu á sjúkrabíl. Þó er ekki tekið fram í umræddum úrskurði að nokkrir aðrir fangar höfðu einnig verið í klefa Sigurðar stuttu fyrir andlátið, sem og fangavörður. Einu sönnunargögnin fyrir því að Annþór og Börkur hafi viljað Sigurði illt er síðan að finna í framburði nafnlausra vitna. Við þetta bætist að enn hefur ekki tekist að færa sönnur fyrir því að Sigurði Hólm hafi í raun verið ráðinn bani þann 17. maí 2012.
Tveimur mánuðum eftir að þeir Annþór og Börkur voru úrskurðaðir í gæsluvarðhald sótti Sýslumaðurinn á Selfossi um að fá að taka á ný skýrslur af þremur samföngum þeirra Annþórs, Barkar og Sigurðar fyrir dómi. Beiðnin sneri að því að fangarnir fengju að gefa skýrslu sína undir nafnleynd. Í dómskröfu Ólafs Helga Kjartanssonar þáverandi lögreglustjóra á Selfossi kemur fram að „Aðilarnir hafa allir lýst miklum ótta sínum á því að framburður þeirra um málið kunni að skapa þeim lífshættu í ljósi þess hverjir hinir grunuðu eru.“ Fram kemur í úrskurði héraðsdóms vegna kröfunnar að Ólafur hafi vitnað um að „vitnin hefðu skýrt frá því að skyldmennum þeirra hefðu borist hótanir eftir krókaleiðum en ekkert vitnanna hefði haft kjark til að skýra berum orðum frá því í hverju nákvæmlega það hefði falist, enda gæti lögreglustjóri illa skýrt frá því í dómsal án þess að gefa með því upp hver vitnin væru.“ Við skýrslutöku vitnanna fyrir dómi sögðu vitnin engar hótanir hafa borist þeim. Nánar verður fjallað um þessa hlið málsins á næstunni.