Kæru Íslendingar, Þjóðkirkjan okkar ástkæra er komin að þolmörkum. Ríkið hefur, að þeirra sögn, gengið mikið harðar að henni í niðurskurði en öðrum stofnunum ríkisins. Stofnunum á borð við heilbrigðis- og menntakerfið. Svo langt þykir þeim niðurskurðurinn hafa gengið að kirkjan er nú farin að vísa málum til gerðardóms. Þjóðkirkjan segist þurfa meira fjármagn fyrir starfsemi, og ef trúa má útskýringum þeirra, er komin fram lausn. En fyrst smá bakgrunnur fyrir þá sem ekki þekkja til.
SÓKNARGJÖLD ≠ FÉLAGSGJÖLD
Venjuleg félagsstarfsemi virkar þannig að félagið rukkar meðlimi. Það getur verið allur gangur á því hvernig er innheimt og ráðstafað en stjórn félagsins sér um að ákveða viðkomandi, hvort sem það er upphæð, tíðni eða greiðsluleiðir. Allt eftir því hvað hentar starfseminni best. Það kallast félagsgjöld.
Skráð íslensk trúfélög virka ekki þannig. Í stað þess að trúfélögin innheimti sjálf gjöld af meðlimum gerir ríkið það fyrir þau. Það, ríkið, heldur skrá yfir meðlimina og borgar fasta upphæð á koll. Skráðu trúfélögin fá litlu sem engu ráðið um upphæðirnar og geta einungis aukið tekjur sínar með því að bæta við meðlimafjöldann. Það eru sóknargjöld. En það undarlega er að ekki bara meðlimir trúfélaga borga þessi sóknargjöld heldur einnig þeir sem eru utan trúfélaga. Einu sinni fór peningurinn sem fólkið utan trúfélaga borgaði til Háskóla Íslands, en núna verður hann bara eftir í ríkissjóði. Þetta hefur stundum verið kallað „trúleysisskatturinn“, þó fleiri séu utan trúfélaga en bara trúleysingjar og efahyggjumenn.
Gömul grein á Vantrú.is útskýrir þetta fullkomlega ef ég er að flækja.
Og ef þú heyrir einhvern (líklegast Þjóðkirkjuprest) segja að sóknargjöld séu félagsgjöld, spurðu viðkomandi „Ókei, ertu þá líka með RÚV í áskrift?“.
KIRKJUJARÐAKJAFTÆÐIÐ
Því miður flækist málið því oft vilja prestar Þjóðkirkjunnar draga kirkjujarðasamningana inn í sóknargjöldin. Það mál er óþarflega flókið, og kirkjan hefur bara verið að flækja það með því að ljúga til um verðgildi og eðli þeirra árum saman, en ég get gefið helstu glósur um afhverju það gengur ekki upp.
Kirkjujarðasamningurinn, upprunalega gerður 1907 en líka er átt við samkomulagið níutíu árum síðar, skyldar ríkið til að greiða prestum og öðrum starfsmönnum Þjóðkirkjunnar laun. Í staðinn fær ríkið jarðir kirkjunnar og setur. En kirkjan sér samt áfram um jarðirnar og prestar fá jafnvel að leigja út setrin sem þeir fá frá kirkjunni/ríkinu. Já og hirða dún.
Ef þetta hljómar nú þegar eins og einhliða samningur þá haltu þér fast.
Enginn ákveðinn listi liggur fyrir yfir þær jarðir og kirkjueignir sem urðu eftir hjá íslenska ríkinu og ríkið fékk við samning sinn við þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997, þótt vísa megi í umfjöllun í áliti kirkjueignanefndar um kirkjujarðir.
sagði Bjarni Benediktsson, núverandi fjármálaráðherrra, í svari sínu til Birgittu Jónsdóttur. Svo ef við vitum ekki hvaða jarðir verið er að kaupa/leigja, hvernig vitum við þá verðið á þeim? Bjarni, taktu við:
Ekki var farið í sjálfstæða rannsókn eða verðmat á öllum þeim eignum sem til álita komu enda hefði þurft að rannsaka sögu hverrar landspildu eða jarðar fyrir sig, í sumum tilvikum jafnvel margar aldir aftur í tímann.
Kristur fastar í fjörutíu daga og fjörutíu nætur, í von um að öðlast skilning á kirkjujarðasamningunum
Og ekki nóg með að enginn viti hvaða eignir þetta eru og hvað þá verðið þeirra, þá er ekki einu sinni víst að eignirnar séu kirkjunnar til að byrja með. Í besta falli vafasamur eignarréttur, í versta falli lygar og þjófnaður.
Í stuttu máli seldi Þjóðkirkjan óþekktar jarðir, sem hún átti ekki, til ríkisins fyrir endalausan pening.
Stundum eru jarðasamningarnir notaðir til að réttlæta sóknargjöldin. Gallinn við þann rökstuðning, fyrir utan hvað jarðasamningarnir eru kómískt loftkenndir, er að önnur trúfélög fá líka sóknargjöld (þau bara væla ekki jafn hátt þegar gjöldin eru skert, og þó fá þau ekki aukagreiðslur Þjóðkirkjunnar). Hafa því öll skráð trúfélög, þáverandi, núverandi og verðandi, líka „selt“ jarðirnar sínar á þennan hátt? Eða eru samningarnir jafn einhliða hagstæðir Þjóðkirkjunni út af öðrum ástæðum.
LAUSNIN
Þjóðkirkjuna vantar pening. Meiri pening en hún fær nú þegar úr venjulegum sóknargjöldum og hlunnindum sem ríkið greiðir henni sérstaklega umfram aðra söfnuði (sbr. Jöfnunarsjóð sókna og Kirkjumálasjóð). Lausnin er ekkert ný hugmynd og ég er langt í frá sá fyrsti til að stinga upp á henni. Hún hefur poppað upp í hvert skipti sem prestar Þjóðkirkjunnar hafa kveinkað sér undan skertum sóknargjöldum eða þverrandi meðlimafjölda:
Þjóðkirkjan tekur upp félagsgjöld.
Í fyrsta lagi gæti Þjóðkirkjan rukkað sínar eigin upphæðir á sínum eigin forsendum. Ríkið hefði ekkert að segja og gæti engu haldið eftir.
Í öðru lagi myndi sóknin þéttast. Jú, þeir sem hefðu ekki áhuga á kirkjustarfi myndu segja sig úr söfnuðinum til að spara pening en afhverju ætti Þjóðkirkjan að hafa áhuga á þeim? Ætti hún ekki frekar að einbeita sér að fólkinu sem vill taka virkan þátt og rækta trúarlega samfélagið sitt? Kirkjan væri frjáls undan því að byggja starfsemi sína í kringum loftbólu meðlima sem margir hverjir vita ekki einu sinni að þeir séu meðlimir. Kjarninn yrði trúarrækni fólks og samstarf þeirra. Þjóðkirkjan hefur í dag of lítið af peningum til að sinna of miklu starfi, og þarna eru bæði vandamál leyst.
Hugsið ykkur, allt púðrið sem ríkiskirkjan setur núna í að ljúga að fólki að kirkjan sé sjálfstæð, sóknargjöld félagsgjöld og að fólk ætti ekkert að vera að skrá sig úr; því gæti verið ráðstafað í barnastarf með forvarnargildi eða hjálp handa þeim sem þurfa.
Í þriðja lagi myndu völd félagsins dreifast niður á við. Þéttara samfélag meðlima og opnari innheimta gefur fólki utan stjórnarinnar tækifæri til að hafa áhrif á gjöldin og ráðstöfun þeirra. Valdið færi frá ríkinu og kannski einhverjum ráðgjöfum biskupsstofu til leikmanna með lýðræðislegra umhverfi.
HVAÐ HANGIR Á SPÝTUNNI?
Þessi lausn hljómar grunsamlega vel. Svo hvað gæti trúleysingi, sem ekki hefur falið andúð sína á trúarbrögðum almennt, haft upp úr krafsinu?
Það er alveg rétt að ég hef litla samúð með Þjóðkirkjunni. Trúarrit hennar hugnast mér illa, framámenn hennar hafa reglulega kallað mig siðlausan og mér var jafnvel persónulega vísað á geðdeild af stjórnlagaráðsmanninum þeirra.
Engar áhyggjur, Örn Bárður bað fjölmiðla síðan opinberlega afsökunar á því að upp um hann hefði komist.
Ég játa því að hagsmunir mínir eru þeir sömu og kirkjunnar: monníngar.
Ef Þjóðkirkjan þyrfti ekki lengur peninga ríkisins gætu þeir verið notaðir í eitthvað gagnlegra, eins og Júróvisjón og Vaðlaheiðargöng. Mögulega gæti kirkjan líka afsalað sér þeim pening sem ríkið gefur henni sérstaklega, eins og Jöfnunarsjóði sókna og Kirkjumálasjóði. Best af öllu væri ef sóknargjaldakerfið yrði afnumið með öllu og trúfélögum gefið sitt frelsi. Þá gæti ég nýtt þennan rúma tíuþúsundkall á ári og notað í eitthvað sem mér hugnast frekar. Eins og vínflösku. Eða ljóta derhúfu.
Eða bæði
Þjóðkirkjan þyrfti ekki lengur að hafa áhyggjur af „árásum herskárra trúleysingja“ frekar en Fríkirkjan eða Ásatrúarfélagið, og í staðinn fyrir rifrildi predikað boðskap gullnu reglunnar og hlutskipti hinna nægjusömu. Öll dýrin í skóginum væru vinir hvað fjármál varðar, þó biskupar myndu örugglega halda áfram að kalla skoðanasystkini mín brjáluð og annað í kristilegum dúr. En hey, strákar eru og verða og allt það?
ÁKALLIÐ
Þetta er ákall til þjóðarinnar. Allir græða ef Þjóðkirkjan hættir að berjast við ríkið um sæði Mammons og fer að sinna sóknarbörnunum.
Meðlimir Þjóðkirkjunnar fá sérstakt verkefni:
Hafið samband við sóknarprestinn ykkar og biðjið hann að berjast fyrir félagsgjöldum.
Og ef presturinn vill það ekki þá spurðu þig: hvað gæti hann verið að fá frá ríkinu núna sem trompar bæði friðsælla samfélag og öflugra kirkjustarf?