Sóley Kaldal skrifar:
Möndlugjöfin í ár var barnaútgáfa af Monopoly. Í stað þess að kaupa götur gátu leikmenn keypt t.d. ísbúð, sundlaug og dýragarð. Spilið var spilað oft yfir jólin og börnin lærðu að til að vinna ættu þau að eignast sem mest af peningum og eignum, eða þar til hinir spilararnir væru ekki lengur borgunarmenn og yrðu gjaldþrota. „En hvenær gerum við þetta skemmtilega?“ spurði barnið þegar spilið var búið. „Þú veist, förum í dýragarðinn og ísbúðina.“
Á þeim tímapunkt þurfti ég að útskýra fyrir barninu að það væri í raun ekki partur af spilinu því í Monopoly er auðsöfnun markmiðið. Peningarnir markmið í sjálfu sér.
„Kjánalegt!“ sagði barnið og við hlógum saman, því hver er tilgangurinn með því að eiga peninga, ef þú ætlar ekki að eyða þeim í sundferð og ísbíltúr?
Ég fór ekki út í þá sálma að útskýra fyrir ungu barninu hliðstæðu Monopoly við hagkerfi heimsins. Að öll deildum við þessari plánetu og þegar einn tæki til sín, þá væri það frá öðrum tekið.
Það er ekki glæpur að vera ríkur. Þvert á móti er auðugu fólki hampað svo í samfélaginu, líkt og í Monopoly, að stundum mætti ætla að auðsöfnun væri dyggð. Svo margir hafa meira að segja keypt þann boðskap, að töluverð hætta er nú á því að maður, sem hefur um áratuga skeið skapað sér ímynd holdgervings auðmennskunnar, verði leiðtogi hins frjálsa heims í janúar á næsta ári – þrátt fyrir algjörlega galinn boðskap og stefnumál.
Það er ekki glæpur að vera ríkur, en það er ekkert göfugt við það í sjálfu sér heldur. Það er vissulega sammannlegt að vilja veita sér og sínum það besta, en það er hæpið að nokkur basli við flókna alþjóðlega fjármálagjörninga til að geta sett börnin sín í tónlistarnám eða farið í árlega skíðaferð.
Þegar þangað er komið snýst auðsöfnunin ekki um bætt lífskjör, heldur eru peningarnir orðnir markmið í sjálfu sér. Eins og í Monopoly. Vellauðugt fólk keppist við að halda auðævum sínum frá því hversdagslega kerfi sem hinn almenni skattgreiðandi lifir við – jafnvel á kostnað heilinda sinna og orðstírs. Þar má segja að ofgnóttin taki út yfir allan þjófabálk.
„Það er ekki glæpur að vera ríkur“ er málsvörnin sem iðulega er klifað er á þegar ríkt fólk er staðið að siðferðilega vafasömum viðskiptum og jafnvel spillingu. Með því er gefið í skyn að gremja hins almenna borgara snúist raunverulega um öfundsýki í þeirra garð. En margur hyggur mig sig.
Langtum færri en ætla mætti hafa nokkurn áhuga á að eiga digra sjóði um víða veröld. Það er augljóst að leggja mætti niður heilu deildirnar í háskólum landsins, ef auðsöfnun væri jafn hátt skrifuð hjá meðalmanninum og gjarnan er gefið í skyn. Áherslur og markmið eru hreinlega allt önnur.
Gremja fólksins snýst um sanngirni. Þar sem vellauðugir einstaklingar hafa þegar tekið til sín meira en sjálfbært getur talist, veldur það reiði þegar þeir hinir sömu veigrar sér við að taka þátt í kerfi hins almenna skattgreiðanda. Það er vissulega gagnrýnivert, en lífið er ekki sanngjarnt og ef engin lög eru brotin verða borgarar að kyngja réttlætiskenndinni og láta sig hafa það. Þegar hins vegar þessir sömu vellauðugu einstaklingar taka að sér að hanna kerfið sem allir eiga að taka þátt í og viðhalda þar með ástandi sem þeir sjálfir eru undanskildir má tala um réttláta reiði.
Lífið er ekki Monopoly og þeir auðugu bara hæfileikaríkari spilarar en hinir. Það er óhuggulegt að til sé fólk sem sjái lífið frá því sjónarhorni, því orðið monopoly þýðir „einokun“ og þegar þú einokar eitthvað, þá deilirðu ekki með þér. Og hvernig endar það?
Að deila með sér er svo mikilvæg grunnforsenda samfélags að það er eitt af því fyrsta sem við kennum börnunum okkar. Einhvers staðar á leiðinni virðist sá lærdómur þó gleymast mörgum.