Nú í vikulok einhverrar súrrealískustu og afdrifaríkustu atburðarásar íslenskrar stjórnmálasögu hefur mér loksins gefist smá færi til að líta undir yfirborð þeirra frétta, sem mér hafa borist til útlanda í gengum brösuglegt netsamband, og einn þáttur sögunnar situr sérstaklega í mér.
Sannarlega var Panama-þáttur Kastljóss áfall – umsátur Jóhannesar Kr. með hjálp sænska ríkissjónvarpsins, stærstu mótmæli Íslandssögunnar, stöðug umfjöllun allra helstu alþjóðlegra miðla um málefni Íslands og reifarakennd framvinda mánudagsins 5. apríl voru í einu (óíslensku) orði sagt epísk. Höskuldar þáttur Þórhallssonar, opinber ágreiningur forsætisráðherra og forseta um þýðingu tiltekinnar skjalatösku og meint geimför eiginkvenna þeirra beggja, í senn sprenghlægilega krúttleg og pínlega vandræðaleg.
Og auðvitað þarf að boða til nýrra þingkosninga með þinglýstum hætti og staðfestri dagsetningu hið allra fyrsta – svo að stjórnarflokkarnir geti ekki ýtt þeim á undan sér fram á næsta vor, undir því yfirskini að þeim hafi ekki tekist að klára allt sem þeir vilja (sem mun aldrei gerast hvorteðer) – þó ég geti alveg tekið undir það að kosningar snemma í sumar samhliða forsetakosningum væru óheppilegar.
Einhvers konar ríkisstjórn þarf vissulega að sitja fram að næstu kosningum, en það nægir augljóslega ekki að skipta einum ráðherra út fyrir annan ráðherra sem hann velur sjálfur upp á sitt einsdæmi; ekki til að axla ábyrgð á risaklúðri síðustu missera, ekki til að öðlast nokkurn trúverðugleika í huga þjóðarinnar eða alþjóðasamfélagsins og svo sannarlega ekki á meðan einn leiðtogi ríkisstjórnarinnar átti sjálfur í viðskiptum við heimsþekkt skattaskjól (óháð því hvert skatturinn þaðan var greiddur).
Fyrir utan þetta allt situr samt mest í mér þáttur Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, í þessari sögu allri.
Það væri langt mál að fara ítarlega yfir hans merkilegu sögu í pólitík, en þó má segja að hann hafi komið ansi ferskur og efnilegur inn í íslensk stjórnmál árið 2009; hann varði nýja ríkisstjórn vantrausti, setti Stjórnlagaþing og nýja stjórnarskrá á oddinn, talaði fyrir umsókn Íslands að ESB, beinu lýðræði og bættri stjórnmálamenningu.
Þennan Sigmund Davíð gat ég alveg hugsað mér að kjósa einn daginn. En svo gerðist eitthvað, smám saman.
Sennilega höfðu harðvítug átök um Icesave og fleira þau áhrif að forherða skotgrafapólitíkina hans; og svo virðist sem sigur ríkisins fyrir EFTA-dómstólnum í því máli hafi hann eignað sjálfum sér. Þar gerist hann sekur um svipaða hugsunarvillu og þegar hann segir að ríkisstjórn hans hafi augljóslega staðið sig æðislega vegna þess að efnahagurinn hefur vænkast í tíð hennar; fylgni er ekki það sama og orsök.
Eflaust er eitthvað til í hvoru tveggja, en í fyrrnefnda tilvikinu höfðu forsetinn, þjóðin og lögfræðiteymi ríkisstjórnarinnar sennilega mun meiri áhrif (ásamt Hreyfingunni, þó Framsókn virðist sjaldan virða það við t.d. Birgittu Jónsdóttur) og í seinna tilvikinu höfðu ferðamannastraumur, makríll og olíuverð lykiláhrif.
I digress.
Í kosningabaráttunni vorið 2013 setti hann fram kosningafræðilega snjallt – en gjörsamlega glatað – útspil um að borga skuldir fólks með loftbólupeningum að utan. Deilurnar um þá hugmynd og kosningasigur hans vegna þeirra virðast hafa sannfært hann enn frekar um eigið ágæti, og þá var ekki aftur snúið. Allt kjörtímabilið virtist hann síga dýpra og dýpra í mikilmennskubrjálæði, þröngsýni, foringjaræði og vanvirðingu gagnvart öðrum. Þetta sást í allri hans framgöngu og málflutningi; sérstaklega ef einhver vogaði sér að gagnrýna hann og hans stjórnarhætti.
Eins og svo margir valdhafar sögunnar byggði hann í sínum huga og innsta hring mikilfenglega skýjaborg eigins ágætis, sem ekkert virtist bíta á. Þangað til hún hrundi skyndilega einn góðan veðurdag með svakalegum skelli sem heyrðist um alla heimsbyggðina.
Af óðagoti hans og óöryggi í heimsfrægu viðtalinu að dæma, þá hrundi þar í fyrsta sinn hans eigin sannfæring um að hann hefði allt í hendi sér – og varnarviðbrögð sjálfsmyndar hans voru harkaleg eftir því. Hann þorði ekki að mæta í viðtöl við ríkisfjölmiðilinn, hann skýldi sér á bak við eiginkonu sína í almennri umræðu, hann réðist á fjölmiðla og hann harðneitaði að segja af sér eftir að staða hans var augljóslega orðin ómöguleg.
Hegðun hans varð órökréttari en nokkru sinni fyrr.
Hann ögraði mótmælendum, hann sagðist ekki einu sinni hafa „íhugað“ að segja af sér og hann hóf eitthvað sérkennilegasta einspil íslensks stjórnmálamanns sem ég hef nokkurn tímann vitað.
Hann byrjaði á því að njósna um þingmenn Sjálfstæðisflokksins, af ótta við að þeir myndu snúast gegn honum og/eða Bjarna Benediktssyni. Eins og þeir lýstu því báðir pent þá sagði Sigmundur síðan við Bjarna að annað hvort fengi hann að vera áfram forsætisráðherra eða hann myndi rjúfa þing. Bjarni „taldi hins vegar fleiri kosti í stöðunni“; þ.e. hann gerði honum ljóst að Sigmundur væri ríkisstjórnarsamstarfinu ekki ómissandi og honum yrði komið frá.
Eins og frekur krakki sem vill ekki að mamma sín taki uppáhalds-leikfangið af sér, hljóp Sigmundur þá beinlínis til pabbans á Bessastöðum til að fá hann til að geta sagt „jáen pabbi sagði sko…!“ – minnugur þess að Óli gerði hann að forsætisráðherra til að byrja með, þrátt fyrir að hafa ekki fengið flest atkvæði í kosningunum. Hann gerði hins vegar ekki ráð fyrir enn stærra egói guðföðurins, og ást hans á því að hrærast í hringamiðju stjórnmálanna. Ólafur Ragnar sýndi honum sko hver væri aðalmaðurinn, með því að vísa honum rakleiðis á dyr („hvað segir mamma þín?“ – „jaaaskoo…“) með skottið á milli lappanna og niðurlægðari en nokkru sinni fyrr.
Eftir að hafa brennt allar þessar brýr að baki sér féllst Sigmundur loksins á hið óumflýjanlega. En þó ekki án þess að fá sinn eigin þingflokk til að samþykkja fyrst ályktun hans sjálfs, þar sem hann hældi sjálfum sér í hástert fyrir að segja loksins af sér – þegar ekkert annað var í boði. Örvæntingarfull og aumkunarverð tilraun til að halda áfram í orðsporið og sjálfsblekkinguna.
Ég get ekki skilið hvernig Framsóknarflokkurinn getur starfað áfram með þennan mann sem þingmann eða formann, eða hvernig Sjálfstæðisflokkurinn getur starfað í ríkisstjórn með slíkum flokki, eftir allt þetta.
Eftir að hann gerði heiðarlega tilraun til að stinga sinn eigin flokk í bakið í gegnum Bessastaði, eftir að hafa sjálfur sagst hafa ætlað að nota þingrofstillögu sem „vopn“ gegn þingmönnum Sjálfstæðisflokksins. Eftir að hafa lagt til þingrof við forseta Íslands án þess að svo gott sem upplýsa Bjarna Benediktsson, eftir að Bjarni hefur þakkað forsetanum fyrir að koma í veg fyrir það, og eftir að Sigmundur heldur því til streitu að mál þeirra tveggja séu sambærileg – og Bjarni ætti því líka að segja af sér.
Ég held að merkilegur pólitískur ferill hans hljóti nú að vera á enda.
Fyrir mér er saga Sigmundar Davíðs fyrst og fremst tragedía. Ég finn til með honum og ég held raunverulega að hann þurfi á hjálp að halda.
En við sjálfhverfa skítapólitíkusinn Sigmund verður þjóðin öll, Sjálfstæðisflokkurinn og sómakærir Framsóknarmenn að segja fyrir fullt og allt – það sama og hann sagði við þjóðina eftir að launráð hans gegn þinginu mistókust, sem sendi hann sneyptan út af Bessastöðum og þaðan úr stjórnarráðinu:
Bless, bless.