Fyrirhuguð skerðing á námslánum LÍN kemur með kerfisbundnum hætti niður á þeim sem minna hafa handa á milli. Börn ríka fólksins sigla ævinlega lygnan sjó.
Ég býst við því að skerðingin sé réttlætt með niðurstöðum skýrslu einhverra sérfræðinga. Málum er hins vegar ekki endilega þannig háttað að stjórnmálamenn lúti niðurstöðum sérfræðinga í hvívetna heldur er þessu öfugt farið: Stjórnmálamenn ráða sérfræðinga sem laga niðurstöður sínar að fyrirfram gefnum vilja stjórnmálamanna.
Ekkert skal þó fullyrt um að skerðingin tengist duldum áformum menntamálaráðherra og ríkisstjórnar hans um að koma námslánum í hendur einkaaðila. En af þessu öllu er nokkur fnykur.
Fyrst er til að taka að það er varla verjandi að undir núverandi kerfi vísi menntakerfið (hið opinbera) námsmönnum á bankana meðan þeir safna réttindum á fyrstu námsönnum sínum (einingum) til þess að LÍN opni fjárhirslur sínar. LÍN greiðir sem sagt út lán að fullnægðum skilyrðum um einingafjölda. Það er síðar notað til að greiða upp bankalán, stundum á dráttarvöxtum með álagi og vanskilagjöldum.
Það er ógeðfelld hugsun á bak við það að ríkið og almannavaldið eigi að hygla bönkunum með því að vísa námsmönnum, sem neyðast til að framfleyta sér með lánum, á íslensku bankana sem taka hærri vexti en aðrir bankar um alla Evrópu. Fátækustu námsmennirnir verða þrælar bankakerfisins í boði almannavaldsins.
Nú á að ganga skerfinu lengra. Lán til námsmanna erlendis skulu skert. Á sama tíma verður til einkalánasjóðurinn Framtíðin á vegum Gamma. Þar greiða námsmenn nánast markaðsvexti. Af þessu er einnig einkavæðingarfnykur.
Sláandi dæmi frá USA
Ég held að Illugi Gunnarsson, menntamálaráðherra, ætti að horfa til fyrirmyndarlands hægrimanna, Bandaríkjanna, áður en hann gerir fleiri leynisamninga um einkavæðingu í lánakerfi námsmanna, sem sannarlega er hluti velferðarkerfisns og leið til jöfnunar tækifæra til náms og þroska.
Árið 1997 voru tengsl bandaríska lánasjóðsins Sallie Mae við hið opinbera rofin. Sjóðurinn hóf markaðsvædda lánastarfsemi til námsmanna.
Árið 2006 höfðu hlutabréfin í félaginu hækkað um 2.000 prósent!
Á þeim tíma taldi tímaritið Fortune að Sallie Mae væri með ábatasömustu fyrirtækjum í veröldinni. Enda getur félagið ekki tapað. Lög kveða á um ríkisábyrgðir á lánum til námsmanna. Komist námsmenn í vanskil greiða þeir innheimtuþjónustu Sallie Mae refsivexti, álag og innheimtuþóknun. Lögin vernda Sallie Mae einnig gegn gjaldþrotum námsmanna og krafist er ábyrgðarmanna á lánum. Innheimtuaðgerðir eru óvægnar og langvinnar.
Í bandaríska fréttaþættinum 60 mínutum vorið 2006 voru rakin dæmi um það hvernig þriggja milljóna króna vanskilaskuld námsmanns varð að sjö milljóna króna skuld. Rakið var hvernig 4,2 milljónir urðu að 18 milljóna króna skuld hjá ungri konu sem veikst hafði á námstímanum.
Sallie Mae hefur reynt að tryggja stöðu sína með áhrifakaupum. Sjóðurinn hafði á árunum 2002 til 2006 rétt bandarískum þingnefndum og þingmönnum 200 milljónir króna í tilraunum sínum til að viðhalda ríkisábyrgðum og forréttindum í lánastarfsemi sem hvorki bankar né greiðslukortafyrirtæki í Bandaríkjunum njóta. Sallie Mae getur í krafti laga fengið örorkubætur skertar á móti gjaldföllnum námslánum. Sallie Mae greiðir bandarískum háskólum þóknun fyrir lánaumsýslu og greiðslumiðlun á námslánum vegna skólagjalda. Á móti reka háskólarnir áróður fyrir námslánum frá Sallie Mae.
Sallie Mae var hálfopinber sjóður. Rannsóknir sýna að opinber námslán kosta bandaríska námsmenn og skattborgara allt að fimm sinnum minna en lánin frá Sallie Mae. „Þetta er markaður þar sem lánveitandinn nýtur opinberrar verndar. Námsmenn eru bornir fram á veisluborð Sallie Mae eins og kalkúnar á þakkargjörðardegi,“ sagði Elizabeth Warren, prófessor í gjaldþrotalögum við Harvardháskóla og þingmaður demókrata, við Leslie Stahl í umræddri umfjöllun 60 mínútna.
Elizabeth er afar frambærileg baráttukona og hefur náð þeim árangri að stofnað hefur verið embætti þar vestra sem fer með málefni og réttindi almennings gagnvart bankakerfinu bandaríska.
Þeir brjóta niður samfélagssáttmálann
Hún hefur einnig gagnrýnt skefjalausa auðsöfnun ríka fólksins og samþjöppun auðsins á fárra höndum samfara skattaívilnunum og skattaundanskotum. Eftirfarandi eru fræg orð úr einni ræðu hennar:
„Enginn hér í þessu landi hefur auðgast af sjálfum sér. Enginn … Þú færir varning þinn á markað eftir vegum sem við hin borguðum fyrir; þú réðir til vinnu fólk sem við hin kostuðum til mennta; öryggi þitt var tryggt í verksmiðjunni með lögreglu og slökkviliði sem við hin greiddum fyrir. Sjáðu til; þú reistir verksmiðju og hún varð eitthvað æðislegt, eða mögnuð hugmynd. Guði sé lof. Haltu drjúgum hluta þessa. En hluti af samfélagssáttmálanum, sem allt þetta hvílir á, felst í því að taka brot af auðlegðinni til þess að greiða leið barna framtíðarinnar.“