Frambjóðendur eru mættir á skjái landsmanna. Allir búnir að hafa fyrir því að safna stuðningsundirskriftum við framboð. Maður verður þess var að fjöldi fólks telur að það sé of lágur þröskuldur til að geta boðið sig fram. Það ætti að hækka þröskuldana af því að það sé ekki rétt fólk í framboði eða “einhverjir sem ekki séu verðugir” eða bara ættu ekki að fá að vera í framboði.
Kannski var ég að einhverju leyti sammála þessu – en ég breytti um afstöðu á útsendingarkvöldi RÚV. Það er engin hætta að frambjóðendur verði of margir – það eru kjósendur sem taka ákvörðun um það hver fær umboð til að gegn embætti forseta. Kjósendur er sannarlega mistækir en þeir velja sína fulltrúa og þeir gera það oftast og ævinlega útfrá einhverjum forsendum – samkvæmt bestu samvisku sinni. Seinna verða menn kannski fyrir vonbrigðum – en það er nú önnur saga.
Ástþór Magnússon
Vandi þessarra forsetakosninga liggur ekki í fólkinu sem er í framboð – miklu frekar í því að það er ekki fleira gott fólk í framboði. Það er vandi að komast málefnalega á framfæri í forsetakosningum eins og fjölmiðlun dagsins og samskiptatækni er háttað.
Það er þess vegna alveg rétt sem Ástþór gagnrýnir að síbylja fjölmiðla um “skoðanakannanir” útilokar mikilvæga samræðu og breiðir yfir málefni og rök.
Það er líka rétt sem Sturla segir að forsetinn hefur að óbreyttri stjórnarskrá mjög mikil bein völd en ekki til eigin ákvarðana – heldur og eingöngu til að virkja vald kjósenda. Forseti getur vísað lögum til kjósenda – hann getur einnig virkjað kjósendur með því að rjúfa þing og boða til kosninga eins og 24 grein stjórnarkrárinnar hljóðar.
- gr.Forseti lýðveldisins getur rofið Alþingi, og skal þá stofnað til nýrra kosninga, [áður en 45 dagar eru liðnir frá því er gert var kunnugt um þingrofið],1)enda komi Alþingi saman eigi síðar en [tíu vikum]1) eftir, að það var rofið.
Í gildandi greinum stjórnarskrárinnar eru engin ákvæði sem gera ráð fyrir að ráðherrar eða stjórnmáamenn á Alþingi hafi hlutverk gagnvart slíkri umgjörð kosninga – – og hroðalegt að vita til þess að stjórnmálastétt síðustu 70 ára skuli hafa logið því að þjóðinni og fyrri forsetum að skuldbindingar forsetans séu meira gagnvart ríkisstjórn og ráðherrum fremur en gagnvart þjóðinni.
Friðarstarf í þeim anda sem Ástþór hefur boðað í 20 ár er sannarlega ekki eintóm froða og fantasia – heldur þvert á móti möguleikar á metnaðarfullu og dýrmætu starfi í þágu heimsbyggðarinnar – um leið og það skapar samfélagsleg- og menningarleg verðmæti og efnahagslega maskínu fyrir þjóðina og íbúa landsins.
Davíð Oddsson
Reynsla og þekking – og stjórnunarhæfileikar.
Davíð talar um reynsluna – – og hefur rétt fyrir sér í því að reynsla er verðmæt. Hins vegar er það mjög alvarlegur afflutningur að að öll reynsla sé af hinu góða til að geta gegnt forsetaembættinu. Reynsla Davíðs er einmitt staðfesting á því – af því að ferill hans er markeraður af slæmum ákvörðunum og rustalegri vinnu sem skilið hefur Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavíkurborg eftir í hálfgerðum rústum. Og hann sem framlínumaður í stjórnmálum og ábyrgðarmaður um lagabreytingar og einkavæðingu og seinna bankastjóri í Seðlabanka – sem í sameiningu stillti upp fyrir Hrunið.
Sturla Jónsson
Sturla Jónsson og Ástþór Magnússon hafa glettilega mikið til síns máls – hvor um sig. Ástþór með friðarhugmyndir og staðsetningu friðarstarfs Sameinuðu þjóðanna – og Sturla með brýn réttindamál almennings gagnvart fjármálakerfinu ekki síst – og þeir í sameiningu í réttmætri og tímabærri gagnrýni á fjölmiðla. Hins vegar eiga þeir það sameiginlegt að vera sjálfir þannig karakterar og hafa þannig framkomu að þeir eru algerlega ónýtir og meira og minna ótrúverðugir málsvarar sinna eigin hugmynda . Það er allt í lagi að þeir bjóði sig fram – en það er ekkert vit í að kjósa þá – það væri hins vegar óskandi að aðrir frambjóðendur tækju upp stuðning við þeirra réttmætu sjónarmið og treystu sér til að tala fyrir þeim til gagns.
Halla Tómasdóttir, er hinn “fullkomni frambjóðandi” samkvæmt bókinni og “hönnun Dale Carnagie” – og Garðabæjarelítunnar. Hún er hins vegar svo mikið “hönnuð” sem frambjóðandi að það sjá allir í gegn um hana. Hún á það líka sameiginlegt með Davíð að hafa ákaflega neikvæðan farangur – “slæma reynslu” vegna ferils síns í bankakerfinu og undarlega skjótum hagnaði, vegna fjárfestinga sinna á viðsjárverðum tímum – og ekki síst vegna fráleitrar stefnu Viðskiptaráðs Íslands á tímum Útrásarhrokans og þess drambs sem hvatti til þess að menn sendu samfélagsgildum Norðurlanda fingurinn. Halla kemur þannig fram að menn hafa meira að segja á tilfinningunni að hún sé svo mikið “hönnuð” að hún meini ekki neitt af því sem virkar vitsmunalegt af því sem hún segir.
Halla Tómasdóttir
Elísabet Jökulsdóttir er “að sanna eitthvað” fyrir sjálfri sér og fyrir samtíðinni. Hún liggur ekkert á því að hennar leið til framboðsins – lífsleið hennar – er þyrnum stráð og grjóti. Hún hins vegar komin að skjánum er ólíkindatól og leyfist það sem mörgum minna klikkuðum Íslendingum mundi ekki haldast uppi. Hún má auglýsa eftir sköpun og skáldskap og skemmtilegheitum – og ræður við nægilega brattar líkingar til þess að komast upp með þessháttar. Varla reiknar hún með mörgum atkvæðum í alvöru – enda framboðið ekki þess eðlis – en hún fær að vera með og þetta er góð afþreying fyrir hennar sveiflu þessa vorfögru daga.
Guðni Th. Jóhannesson
Guðni Thorlacius Jóhannesson fékk ótrúlega greiða leið inn á sviðið í gegn um fjölmiðla og samfélagsmiðla. Það er augljóst að undirbúningur á framboði hans hefur staðið lengi – og meðvitað eða ómeðvitað léku fjölmiðlar og einstakir fjölmiðlamenn lykilhlutverk við að tryggja honum sviðsljósið og það forskot sem til þurfti. Guðna skortir einmitt alla þá reynslu af stjórnun, mannaforráðum og verkefnum í forystu fyrir félagshreyfingum sem gæti verið til jákvæðs undirbúnings fyrir hið ábyrgðarmikla hlutverk forsetaembættisins. Ekki það að hann hafi ekki aflað sér yfirgripsmikillar þekkingar á því hvernig menn hafa skrifað og skrafað um forsetaembættið – því það hefur hann skoðað flestum eða öllum fremur. Það er hins vegar afar ólíkt því að standa sjálfur í eldlínu og taka ákvarðanir undir álagi – nú eða þá að koma fram og flytja einhvern boðskap til landsmanna eða kynna hagsmuni Íslands á erlendri grund.
Andri Snær sýnir yfirburði að því er varðar þann skáldskap og skapandi sýn sem Elísabet Jökulsdóttir auglýsti eftir í sjónvarpshringnum. Andri hefur lag á að tala um hugðarefnin án þess að vera beinlínis spurður og hefur sloppið alveg við það að taka þátt í þrasi fortíðarinnar – þar sem Davíð kýlir á Guðna með algerlega málefnasnauðum hætti. Ekkert bendir samt til þess að Andri Snær sé undirbúinn – hafi reynslu eða menntun – til að takast á við ákvarðanir undir álagi – og fyrstu svör hans um að hann mundi “hringja í vin” ef hann lenti í kröppum aðstæðum staðfesta einmitt það að hann skorti bakfiskinn.
Guðrún Margrét Pálsdóttir
Guðrún Margrét Pálsdóttir – kemur sannarlega eins og “úr allt öðru leikriti” og vandséð hvers vegna hún er mætt. Maður veit ekki alveg hvað hún er að pæla annað en að koma trú sinni á framfæri. Hún virkar býsna lítið virk og ekkert tilbúin að koma sér sérstaklega á framfæri. Þessi vinkill og reynsla úr “velgerðarheiminum” er sannarlega verðmætur en fær ekki mikið rými fyrir umræðu og síbylju fjölmiðlafólksins sem lemur menn endalaust með “skoðakönnunum þetta og skoðanakönnunum hitt.” Varla dettur henni sjálfri í hug að hún ráði við að gegna hinum formlega hluta embættisins – til þess skortir hana augljóslega forsendur. Velgerðarsendiherra gæti hún eflaust orðið á stríðshrjáðum heimshornum – og vel má vera að það sé einmitt það sem við ættum að beita embættinu til í næstu framtíð.
Hildur Þórðardóttir tengir sig við einhvern “sjálfshjálparkima” sem virkar á móti hefðbundnum læknavísindum. Hildur kvaddi sér hljóðs með harkalegri gagnrýni á frammistöðu fjölmiðlanna að því er varðaði beinar útsendingar frá “undirbúningsbúðum Guðna Th” – í túlkunum á atburðarásinni þegar Sigmundur Davíð sökkti sjálfum sér. Þessi rödd sýnir breiddina í þjóðfélagsumræðunni af því að hún kemur úr “þjóðarsálinni” – og dýrkar hyggjuvitið og túlkar tjáningarfrelsið vítt – eins og að á þeim grunni sé leyfilegt að halda hverju sem er fram í opinberri umræðu. Engar líkur eru á að þessi frambjóðandi hafi neina burði til að gegna embætti – enda sýna kjósendur takmarkaðan áhuga á að kjósa viðkomandi.
Hildur Þórðardóttir
Forsetaframboð – samkvæmisleikur – skoðanakannanir
Fjölmiðlarnir hafa fleytt yfirboðið og þyrlað upp allskonar froðu og ryki í kring um forsetakosningar þetta árið. Það hefur reynst afar erfitt að koma hófsamri rökræðu að – þar sem menn leitast við að greina inntak og eðli embættisins og leggjast yfir að túlka hið formlega hlutverk eins og það er skráð í gildandi stjórnarskrá. Sællar minningar þegar Guðni Th var í beinni í næstum tvo sólarhringa þá komast hann upp með að halda fram alls konar afvegaleiðingum varðandi þingrof en hann las ekki 24. greinina upphátt – þar sem kveðið er á um að “forseti lýðveldisins geti rofið þing” – þar er ekkert minnst á að forsætisráðherra sé gerandi í slíkum tilvikum.
Í tillögum Stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá er gert ráð fyrir umtalsvert minna beinu hlutverki forseta. Það er þörf á að ræða það nánar hvernig úr því mætti spila og hvernig forsetaembættið með slíkum breytingum getur orðið til gagns við að virkja farveginn fyrir beinu lýðræði. Sjálfur er ég alveg sáttur við þá leið sem þar er farin að halda beinu umboði forseta til að vísa lögum til þjóðaratkvæðis auk þess sem þriðjungur Alþingis getur framkallað þjóðaratkvæði og 10% kjósenda eiga óskoraðan rétt á að kalla mál til þjóðarinnar.
Ólafur Ragnar Grímsson virkjaði ákveðna beina bókstafi í gildandi stjórnarskrá – og þar eru enn ákvæði sem gætu komið til kasta áður en breytt stjórnarskrá tekur gildi.
Andri Snær Magnason
Upphrópanir um að þessi eða hinn sé líklegur frambjóðandi og skoðanakannanir þar sem spurt var um þennan eða hinn tröllriðu fjölmiðlunum mánuðum saman. Þannig er líklegt að talsvert margir áhugaverðir kandídatar hafi hikað við framboð og séð fram á að það væri erfitt að komast á framfæri – af því að skoðanakannanirnar hjálpuðu þeim ekki af stað – – eða skutu þeim ekki upp á himininn. Síðan þegar að framboð fóru að raðast þá héldu skoðanakannanir áfram – – flesta daga eða með orfárra daga millibili. Spurningar fréttamanna á RÚV-kvöldinu til frambjóðendanna byrjuðu margar útfrá skoðanakönnunum og vitræn orðræða eða góðviljuð rök hafa átt mjög erfitt að komast til kjósenda.
Með slíku verður auglýsing og “hönnun” frambjóðenda líklegri til að geta skapað myndina sem kjósendur taka afstöðu útfrá – um leið og einstakir frambjóðendur verða viðkvæmari fyrir þeirri mynd sem áróðursvélar annarra frambjóðenda og maskínur hlutdrægra fjölmiðla draga upp. Þannig er það búið að vera lengi vel frá því á haustdögum – – að fjölmiðlarnir hræra í froðunni – og rugla okkur öll meira og minna í ríminu.
Elísabet Jökuldsóttir
Mín niðurstaða er að þörf sé að setja verulegar skorður við því hvernig skoðanakannanir eru gerðar og hvernig þær eru birtar í fjölmiðlum í aðdraganda og nærri kosningum. Meira og minna er ég á því að þau nágrannalönd sem banna skoðanakannanir síðustu vikurnar fyrir kjördag hafi góð rök fyrir slíku. Jafnframt er ég á því að rétt sé að banna skoðanakannanir í forsetakosningum – þar til framboðsfrestur er liðinn – og þá einungis að heimila skoðanakannanir í tvær til þrjár vikur og banna þær síðustu viku eða 10 daga fyrir kosningar. Á sama hátt er mikilvægt að krefja fjölmiðla sem starfa á reglulegum grunni – dagblöð og sjónvarp og útvarp – að sinna almennu kynningarhlutverki þar sem öllum frambjóðendum og öllum sjónarmiðum er tryggður gluggi til að kynna sjónarmið – og sú óhæfa sem 365 miðlarnir hafa endurtekið stundað að skammta tilteknum frambjóðendum og framboðum tíma – en útiloka aðra – verði beinlínis bönnuð.
Forsetakosningar eru mikilvægari hlutur í gangverki lýðræðisins en svo að það sé ásættanlegt að halda á þeim eins og hverjum öðrum “samkvæmisleik” og það er ennþá mikilvægara að krefja fjölmiðlana um að halda opnum farvegi fyrir góðviljaða rökræðu fremur en stilla endalaust upp fyrir hanaslag þar sem auglýst er að frambjóðandi X takist á við frambjóðanda Y.
Morfísæfingar eru leikur latínuskóladrengjanna – og algerlega tímabært að þjóðinni verði hjálpað til meira jafnréttis kynjanna og vitrænni rökræðu en sú umgjörð “kafræðunnar” býður upp á.
Akureyri 6.júní 2016
Benedikt Sigurðarson