Elísabet Kristín Jökulsdóttir forsetaframbjóðandi og skáld skrifar:
Ég var einu sinni svo heppin að vinna við Fjallkonusýningu á Stóra sviði Þjóðleikhússins. Auður Bjarnadóttir ballettmeistari fékk mig til verksins, að skrifa texta í danssýningu en við það tækifæri las ég heil ósköp um Fjallkonuna, ég var sömuleiðis nýkomin úr hálendisbaráttu en baráttan um Kárahnjúkasvæðið hafði staðið sem hæst og Fjallkonan heilmikið til umræðu. Ég skynjaði þá einsog ég hafði reyndar skynjað í barnæsku minni hvað Fjallkonan var merkileg, heilög og leikkonufalleg. Ég man eftir myndum af henni í Alþingisgarðinum, hún var eins og Heidi Lamarr eða Marylin Monroe, Miss World, sem ég dáðist að inn í merg og bein með mína útlitsþráhyggju og lágu sjálfsmynd, þær voru af öðrum heimi.
Við leikhúsvinnuna komst ég að því að Fjallkonan var tilbúin auglýsingabrella, árið 1789 var gerð bylting í Frakklandi, þúsundum var slátrað svo frelsi, jafnrétti og bræðralag kæmust á, það eru bara 250 ár síðan. Þessi frelsis- og sjálfstæðisbylting breiddist síðan út um Evrópu, Þýskaland, Danmörku og víðar. Þá var Fjallkonan búin til. Eða það var farið að grafa í fortíðinni, hvað væri hægt að nota til framdráttar frelsinu. Og menn fundu grísku gyðjuna Aþenu. Svo Fjallkonan á rætur að rekja til menntagyðjunnar Aþenu því byltingin átti að vera upplýst og það átti að upplýsa lýðinn og koma á upplýstu lýðræði. En Fjallkonan hér á Íslandi, þar sem Fjölnismenn fóru í gang með sína sjálfstæðishreyfingu, var tengd náttúrunni, á Íslandi var hún sýnd hjá haföldunni með svartan hrafn og upprúllað pergament. Og þannig er til fræg teikning af henni.
Hvað táknar svo fjallið, frelsi eða byrði? Og er það frelsi að fá að bera fjallið sitt?
Svo ég er ekki að segja að Fjallkonan sé algjör brella, en líka baráttutákn og það þótti eðlilegt að leita í fortíðina. Eins og Fjölnismenn gerðu í sjálfstæðisbaráttunni, Jónas Hallgrímsson orti áróðursljóð í stórum stíl, hetjur voru búnar til, eða voru reyndar tilbúnar, þetta þrælvirkaði, þótt bændur á Íslandi hafi úthúðað og ergt sig á Fjölnismönnum þá tók unga fólkið við þeirra baráttu en sennilega tók það tugi ára að gerast.
Svona leitum við að styrk í fortíðinni alveg ég einsog hef velt fyrir mér; hvað er það í fortíð minni sem hefur gert mig sterka, hvað get ég notað þaðan? En hvað er að frétta af Fjallkonunni? Hún er enn heilög, í áðurnefndum Kárahnjúkamótmælum vorum við einu sinni að mótmæla á 17. júní og þá rakst mótmælaskilti utan í Fjallkonuna og það ætlaði allt um koll að keyra af vanþóknun, eða hvort því var fleygt fyrir fætur hennar.
En hvernig er þetta með Fjallkonuna, er hún lifandi tákn sem við getum sótt kraft til, samsamað okkur eða er hún dauð? Fólk gagnrýnir forsetann, ráðamenn, en það er bara spurt um tvennt þegar Fjallkonan er annars vegar, hver var Fjallkonan og hvaða ljóð fór hún með, og fyrri spurningin er mikilvægari. Fjallkonan hefur aldrei mótmælt, Fjallkonan hefur aldrei lyft upp pilsfaldinum, Fjallkonan hefur aldrei farið á túr, hvaða fjall er kona? Fjallkonan hefur aldrei misst ljóðið og farið með frjálsan texta, mundi Fjallkonan nokkurntíma gera ‘Free the nipple’ jafnvel þótt kvennabaráttan sé allt um kring logandi um hana? Fjallkonan hefur aldrei gert neitt nema það sem henni er sagt. Og nota bene, ljóðin eru eftir karla, kannski örfá eftir konur. Afhverju höldum við þá svona uppá Fjallkonuna?
Er það draumurinn, draumurinn um frelsi, sameiningu manns og náttúru, draumurinn um að hún muni einn daginn losna úr álögum einsog alkinn sem einn daginn hættir að drekka …?
Hvaða draum eigum við um Fjallkonuna, erum við föst í draumnum, er það gamall draumur sem gagnast okkur ekki lengur? Eins og einu sinni var ég hjá þerapista því mér gekk svo illa að skilja við manninn minn, og þá spurði þerapistinn, hvaða draum áttu um sambandið, og þá birtist kliskjukenndur draumur um okkur á sólarströnd og börnin að byggja sandkastala, friðsæll draumur en virkaði ekki lengur og þerapistinn sagði mér að fara heim og búa til nýjan draum.
Það hafði enginn í lífinu kennt mér að búa til draum. Það var bara alltaf verið að tjasla upp á raunveruleikann. En ég fór heim og hnippti í börnin og sagði, við þurfum að búa til draum, við teiknuðum drauminn upp, ég stakk honum í bók í bókaskápnum og nokkrum árum seinna hafði allt í draumnum ræst.
Svo ég spyr, hver er draumurinn um Fjallkonuna? Að einn daginn muni hún taka blaðið eða pergamentið milli brjóstanna á sér, draga það úr píkunni á sér, draga það úr munninum, eyrunum, hverri einustu holu sem hefur verið stoppað upp í svo hún geti ekki andað?
Og anda. Anda. En hún getur það ekki. Hún er dauð. Við höfum drepið Fjallkonuna. Og á hverjum sautjánda júní dáumst við að því hversu dauð ein kona getur verið.
Það er alltaf verið drepa konur í sjónvarpinu, a.m.k. tvær í gær og næstum þrjár, það er líka verið að drepa karla, en það er meiri hasar og konur eru umsetnar og gerðar hræddar heima hjá sér en menn eru drepnir á barnum og götum úti.
En víkur nú sögunni út á land.
Í íslenskt sjávarþorp. Þar bjó stúlka, dreymandi unglingur með listræna hæfileika og húmor, falleg og góð, hún var sautján ára gömul þegar hún datt í það með besta vini sínum og vaknaði við það að hann var að hafa mök við hana, hún lést þá vera sofandi, viðbrögðin voru slík, eins og gerist oft við áföll, fólk sofnar, dettur út, leitar inn í skelina sína, þykist vera dautt, þetta gerist líka í stríði, en hún þóttist semsagt vera dauð eða sofandi. Þetta getur bjargað fólki. En tortímir því til langframa. En sem hún þykist vera sofandi heyrir hún að hann segir: Oh, þú ert svo dauð, og endurtekur það í sífellu, einsog ekkert í heiminum væri frábærara.
Sjálf lenti ég í svipuðu þrisvar á þeim árum sem ég drakk og dópaði, ég vissi aldrei að þetta var nauðgun, hélt að þetta væri því um að kenna að ég var sofandi og kærði aldrei mennina, ekki frekar en ég kærði menn sem ég var í ofbeldissambandi við. Og loksins þegar ég ætlaði að kæra að kaffi hefði verið skvett framan í mig sagði löggan að það væri ekki nóg. Lögfræðingur, kona, sagði reyndar það væri nóg en þá var málið fyrnt. En seinna þegar ég fór í annað slíkt samband fór ég í Kvennaathvarfið og fékk þá sennilega kjarkinn tilað konfrontera einn af þessum mönnum þegar ég hitti hann á förnum vegi og við útkljáðum málið. En unga stúlkan í sjávarþorpinu, hún reis upp og kærði vin sinn fyrir dómstólum, svo hún er fyrirmynd mín og margra annarra.
En hún hafði reynt eftir þessa nauðgun að svipta sig lífi og ég frétti líka af ungum manni, sem var jafnaldri hennar, honum var nauðgað og hann stytti sér aldur. Því það brotnar einhver innri heimur þegar nauðgun á sér stað, það eru öllu eytt út. Sköpunin er eyðilögð, en við verðum að geta sagt börnunum okkar að þótt einhver eyðileggi sköpun okkar, og sköpun okkar er tildæmis sjálfsmyndin, þá er ekki hægt að eyðileggja skaparann sjálfan, og við erum skaparinn, við getum búið til upp á nýtt, skapað upp á nýtt.
Látum engan eyðileggja sköpun okkar.
Og ef einhver eyðileggur sköpun okkar, þá sköpum við hana upp á nýtt.
Og stelpur og strákar, látum engan segja okkur við séum dauð.
Brjótumst út úr forminu.
Hlustum.
Eyðileggjum frekar lága sjálfstraustið, vanmatið, sjálfsfyrirlitninguna, útlitsþráhyggjuna, sköpum upp á nýtt, kannski viljum við vera með fjall á bakinu, haföldu í brjóstinu, tilað undirstrika það dularfulla í lífinu, en leigjum líka sal, eða bjóðum fólki inn í herbergi tilað segja það sem okkur býr í brjósti, ég hef oft hugsað um það og langað til að gera einsog Bríet gerði um árið, leigja sal og tala um frelsið.
Hvað gerist ef ég opna munninn?
Og kannski er mitt framboð dulið kaffiboð við eldhúsborðið því þegar ég gaf út Enginn dans við Ufsaklett þá flykktust til mín konur að kaupa bókina og spjalla. Þær sátu við eldhúsborðið og loks sagði ein: Það opnast allar gáttir við þetta borð.
Loks var ég alveg að deyja af öllum þessum heimsóknum, ég tók selfíe og ég var mergsogin á myndinni, ég var búin að vera of góð, en ákvað að fara með eldhúsborðið í framboð. Ég hef ekki gert það opinbert en geri það kannski síðasta daginn. En það er ekki bara verið að rústa hálendinu, það er líka verið að rústa miðbænum, og það er verið að rústa náttúru kvenna, náttúra okkar er að rísa upp, vera uppréttar, nú eða skríða burt ef það endilega þarf að skríða til að komast burt. Vera lifandi.
Anda. Anda aftur.
Svo nú rennur upp fyrir mér ljós með Fjallkonuna, kannski er hún með útlitsþráhyggju á svo háu stigi að hún getur ekki hreyft á sér andlitið, stelpur eru barnungar þegar útlitsþráhyggjan grípur þær, eða hún kannski að þykjast vera dauð.
Kannski er hún að þykjast vera dauð.
Þess vegna segi ég PÍKUNA Á BESSASTAÐI eða einsog gamla konan sagði: Fjalla Pjalla.
En hver gæti leikið Fjallkonuna í dag? Kannski sýrlensk flóttakona með börnin sín á bakinu sem talaði við okkur á arabísku.
Því við þurfum ekki að skilja alla skapaða hluti.
Samt skiljum við hana því við eigum sameiginlegan innri heim.
Því innri heimur er heimurinn innan í okkur og ég hef nýlega hafið að rannsaka, ekki bara efnishyggjan og hlutirnir heldur innri heimur er sjálfstraust, tenging, tíminn, bálið, dulúð, æðri máttur, vernd, sókn … eitthvað fallegt.
Ljósmyndir af Elísabetu eru eftir Spessa.