Við vöknuðum í morgun við að börnum var kastað úr landi síðastliðna nótt og að raunir þeirra mega sín lítils í samkeppni við athygli þá sem eðlileg sigurgleði vegna árangurs íslenska landsliðsins fær.
Ísland rekur harða og ógeðfellda stefnu í hælisleitendamálum – hér fær enginn að vera nema að það sé lífsins ómögulegt að neita þeim um grið. Hælisleitendastefna Íslands er eins og viðstöðulaus endursýning á ‘Hælisleitendur got talent’! Endalaus og ógeðsleg ‘fegurðarsamkeppni’ sem er háð í gegnum fjölmiðla og samfélagsmiðla. Flest erum við áhorfendur með fingurna á fjarstýringunni og flýtum okkur að skipta um stöð og gleyma þessum leiðindum.
Hælisleitendurnir með flestu vinina, íslensk celeb sem velgjörðarfólk, sætustu börnin, ljósasta húðlitinn og flest lækin eiga möguleika á að vera hér – aðrir hverfa án þess að eftir sé tekið.
Nú verðum við að ræða þá staðreynd að Ísland kemur hræðilega fram við flóttafólk. Samfélag líknar þarf að vera þannig uppbyggt – að þau okkar sem hafa sterka stöðu – standi með þeim sem hafa hana ekki.
Ef íslenska landsliðið stigi nú fram og stæði við hlið hælisleitenda biðlandi til íslensks samfélags að horfast í augu við sjálft sig – og ræða afleiðingar stefnu sem byggir á þjóðernishyggju og útlendingaandúð – gætu strákarnir okkar talað til hóps sem hælisleitendurnir sjálfir ná ekki til.
Það er pólitísk afstaða að segja ekkert. Fótbolti verður ekki minna pólitískur ef stjörnur íþróttarinnar telja þögnina ópólitíska en líkn róttæka. Vonandi sjá leikmenn íslenska liðsins að ekkert er eins hættulega róttækt og það að flokka þögnina sem ópólitíska. Íslenska landsliðið getur eins og fjöldi erlendra landsliða beitt sér fyrir mannúð og gegn rasisma og útlendingaandúð.
Nýkjörinn forseti Guðni Th. fær nú sitt fyrsta tækifæri til að sýna að hann er hluti af nýja Íslandi. Að hann ætli að stuðla að samfélagi mannúðar og líknar en ekki fyrir þögn og yfirborðsmennsku. Nýr forseti ásamt Höllu Tómasdóttur og Andra Snæ hafa nú kjörið tækifæri til að standa stolt með hælisleitendum og þreyttum aðgerðarsinnum sem allt of lengi hafa staðið ein og lítt studd.
Hinn augljósi vandi við að reka samfélag á lækum og vinsældakeppni birtist svo skýrt í málefnum hælisleitenda. Þau sem eru í mestri hættu, eru veikust fyrir og geta ekki birst okkur í samræmi við þá óeðlilegu ímynd af hinum góða, þakkláta og fullkomna hælisleitanda – eiga engan séns.
Kæra-Eygló-herferðin var dæmi um þetta. Skrum sem aldrei varð annað en sefjun. Eygló sagðist snortin en enn eru engin merki þess að einn einasti hælisleitandi hafi fengið hæli vegna þess múgæsings sem fyrst og fremst ýtti undir falska ímynd Íslands sem útópíu jafnaðar og líknar. Eygló vissi vel að grið fyrir flóttafólk snerist aldrei um að almenningur á Íslandi myndi tæma geymslur, fylla svarta plastpoka af barnafötum og bjóða bílskúra sem mannabústaði. Hún einfaldlega nýtti tækifærið, baðaði sig í ljóma góðmennskunnar en hreyfði hvorki legg né lið.
Um allan heim er dáðst að Íslandi sem samfélagi jafnaðar og líknar. Ég þekki þetta sjálfur enda hef ég búið erlendis stóran hluta fullorðinsáranna og verið svo heppinn að fá að starfa víða. Hér í Skotlandi sagði Stuart Cosgrove, dagskrárstjóri Channel 4 og þáttastjórnandi fótboltaþáttarins ‘Of the Ball’ að Ísland væri hans lið í Evrópumeistarakeppninni vegna þess hve metnaðarfull líknar- og mannúðarstefna væri rekin á Íslandi. Ef Cosgrove bara vissi…
Eins og svo margt annað í íslensku samfélagi er ímynd jafnuðar, líknar og bróðernis oft einungis í orði en ekki á borði. Aftur og aftur horfum við á hælisleitendamál rekin í samræmi við harkalega ómanneskjulega stefnu sem enginn viðurkennir að hér sé. Starfsfólk lögreglu, Útlendingastofnunar og ráðuneyta sefar eigin samvisku með frösum um að það sé bara í vinnunni og að svona séu lögin og þeim verði fyrst að breyta. Öðruvísi gæti þetta fólk ekki sofið á næturnar.
Á meðan börnum er skellt í handjárn, neitað um skólagöngu og fjölskyldum tvístrað, kvarta stjórnmálamenn, lögregla, lögmenn og starfsmenn yfir hörkunni í umræðunni.
Þótt sigurvíman sé ekki runnin af Íslendingum eftir að hafa niðurlægt England í gær þá vöknum við enn einu sinni upp við fréttir af ómannúðlegri aðför að hælisleitendum. Í skjóli nætur dró lögregla tvo drengi frá Írak út úr kirkju, handjárnaði sextán ára dreng og sló mann í andlitið fyrir að benda á að hér væri um barn að ræða. Allt var þetta tekið upp í vitna viðurvist. Það stoppaði lögregluna ekki enda fylgispektin við lögregluna slík að allir sem þekkja til íslenskra stjórnmála vita að afleiðingarnar verða engar.
Þetta er ekki nýtt vandamál. Ísland hefur alla tíð komið svona fram við flóttafólk. Það furðulega er að meðfram höfum við sannfært okkur sjálf um að slík mannvonska sé útlensk.
Skömmu fyrir upphaf síðari heimsstyrjaldarinnar gerði á Íslandi hópur fólks tilraun til að bjarga nokkrum austurrískum gyðingabörnum frá ofsóknum með því að veita þeim hér hæli. Foreldrar barnanna höfðu flest verið hneppt í fangabúðir. Umsókn um dvalarleyfi til handa börnunum var send í desembermánuði árið 1938. Það var Guðlaugur Rósinkranz, yfirkennari og þekktur framsóknarmaður, sem var í forystu fyrir Friðarvinafélagið, en umsóknin var send í nafni félagsins. Gyðingabörnin sem sum voru aðeins þriggja til fjögurra ára gömul komust aldrei til Íslands. Um örlög þeirra er fátt vitað.
Þrátt fyrir að forystumenn úr öllum stjórnmálaflokkum hafi lýst sig málinu fylgjandi hafnaði Hermann Jónasson, forsætis- og dómsmálaráðherra, beiðninni. Þáttur Hermanns í útilokun þeirra sem flúðu ofsóknir nasismans er ekki fallegur en af embættisstörfum ráðherrans má sjá að kerfisbundið hafnaði hann umsóknum flóttafólks um grið hér á landi. Eitt barnanna sem sótt var um landvistarleyfi fyrir var þriggja ára gömul stúlka sem Katrín Thoroddsen barnalæknir og síðar þingkona Sósíalistaflokksins ætlaði að taka í fóstur. Mál gyðingabarnanna er eitt þekktasta mál er varðar tilraunir Íslendinga til að koma Gyðingum í skjól hér á landi. Katrín gerði málinu skil í frægri grein sinni „Mannúð bönnuð á Íslandi“
Tíminn, málgagn forsætisráðherra svaraði grein Katrínar skömmu síðar undir fyrirsögninni „Fáránleg saga að mannúð sé bönnuð á Íslandi.“ Tíminn sakar þar Katrínu um að vilja ófrægja forsætisráðherra og auglýsa mannúð sína. Þá segir blaðið Katrínu bera sig „aumlega yfir því, að hafa misst aðstöðu til að svala mannúð sinni og hjálparfýsn við þá sem eru illa staddir.“ Undir lok greinarinnar segir: „… Fólk sem tekur barn til fósturs, vill heldur taka útlent barn en íslenzkt sökum þess, að það vekur meiri eftirtekt. Hinsvegar er vitanlegt, að mörg börn, sem búa við óhæfileg kjör á ýmsan hátt, hafa verið og eru að alast upp hér á landi.“
Í stuttu máli: málgagn Framsóknarflokksins lagði þjáningar gyðinga sem ofsóttir voru og sviptir borgaralegum réttindum sínum til jafns við stöðu fátækra hér á landi og það á stjórnartíma eigin flokks.
Þrátt fyrir mýtur um annað hefur andúð okkar á flóttafólki alltaf verið kerfisbundin og mikil.
Ísland er ekki best í heimi og við verðum að fara að horfast í augu við það. Þótt fótboltaliðið okkar standi sig vel er það engin ástæða til að þurrka út hversu herfilega okkur hefur misfarist að reka þetta samfélag.
Ísland er ríkt land – stórkostlega ríkt en samt býr fólk við fátækt. Við neitum ítrekað að standa okkar pligt og veita fólki frá stríðshrjáðum löndum grið. Ísland tekur við svokölluðum kvótaflóttamönnum og baðar sig í jákvæðri athygli þeirra aðgerða á meðan bakvið tjöldin er unnið leynt og ljóst að því að vísa fólki í bílförmum að næturlagi úr landi.
Ísland er að mörgu leyti gott samfélag en satt best að segja erum við upp til hópa yfirborðskennd, þröngsýn og óþolinmóð gegn samkeppni hugmynda. Þolinmæði gagnvart átökum milli sérhagsmuna er algjör. Við eru jú alltaf í liði en sé farið að ræða hugmyndir byrjar fólk að naga handarbökin. Næst mæta fundarstjórarnir, fólkið sem aldrei hefur neitt til málanna að leggja annað en frasa um að ræða þurfi málin heilstætt, nú verði allir að róa sig og umræðan sé svo léleg. Svona getur smár hópur álitsgjafa truflað alla umræðu án nokkurar fyrirhafnar. Að ræða yfirborð er auðvelt en að ræða efnisatriði krefst yfirlestrar ígrundunar og þolinmæði.
Þetta er væntanlega ástæða þess að þegar við erum ósátt þá eru það gjarnan okkar fyrstu viðbrögð að fara neðst í ábyrgðarkeðjuna. Það er þjóðaríþrótt að veita því valdi sem minnst er mesta aðhaldið og hörkuna. Blaðamennska á Íslandi er sögð ömurleg vegna ‘blaðamannabarna’ og heimskra lesenda en ekki vegna eigenda fjölmiðlanna, ritstjóra eða sérhagsmunanna sem reka þá.
Lekamálið var þannig samsæri karlrembu blaðamanna gegn Hönnu Birnu Kristjánsdóttur en ekki árás valdasjúkrar konu gegn þrískiptingu valdsins, gegn óléttri konu frá Nígeríu nú eða íslensku konunni sem svaf á einhverjum tímapunkti hjá Tony Omos og var fyrir vikið ofsótt af lögreglunni daglega á meðan leit að Omos stóð.
Mótmælendur við Kárahnjúka voru ofsóttir, um þá njósnað og málsmetandi menn sameinuðust um að jaðarsetja og gera lítið úr fólkinu. Þegar Davíð Oddsson hlær enn einu sinni að þætti sínum í Íraksstríðinu og það er gagnrýnt er talað um heift, útúrsnúning, einelti og ofsóknir gagnvart einum valdamesta manni Íslands.
Alltaf skal fara neðst í ábyrgðarkeðjuna! Við gerum grín að Útvarpi Sögu en hunsum að á Bylgjunni ómar sama útlendingahatrið og forheimskunin alla daga. Handtöku aðgerðarsinna vegna mótmæla gegn brottvísun hælisleitanda á Keflavíkurflugvelli er fagnað í sumum kreðsum og fólk sem vill bæta samfélagið er sakað um að tala það niður. Allt er þetta ímyndarkrísa en ekki áþreifanlegt og raunverulegt vandamál.
Svona má ganga á línuna og sjá hvernig öllum málum er rænt af prúðu millistéttarliði sem er svo skilyrt að það hefur ekkert fram að færa annað en að sussa á þá sem ekki taka þátt í skilyrðingunni. Hvað gerðir þú þegar hælisleitendum var mokað úr landi? „Tja, ég skammaði aðallega þá sem töluðu um það.“
Blaðamenn sem skrifa um stöðu hælisleitenda eru gjarnan sakaðir um að ganga pólitískra erinda og því samfara er horft framhjá því að blaðamenn og fjölmiðlar sem láta sig örlög flóttafólks engu varða – eru ekki bara gagnslausir heldur beinlínis hættulegir.
Ísland á sér fáar stofnanir sem njóta raunverulegs trausts. Stjórnmálaflokkarnir hafa ekki sinnt þessu hlutverki. Fjölmiðlarnir eru veikir og berjast í bökkum og gagngert hefur verið unnið að því að þagga og jaðarsetja gagnrýni. Stuðningsfólk hælilsleitenda er kallað múslimasleikjur, góða fólkið og hverjum þeim nöfnum sem nota má til að ræna þau hinu mannlega, ýta þeim lengra út á jaðarinn og niðurlægja. Allt er reynt til að veikja samfélagsstöðu þeirra og um leið getuna til að berjast fyrir bræður sína og systur.
Ég hef horft upp á fólk sem gefur allt sem það á í baráttu fyrir mannúð þrátt fyrir andúðina sem þeim mætir. Alltaf er sagan sú sama: þau eru ekki nógu kurteis, ekki nægilega femínísk, ekki nógu gömul, beita ekki ‘réttum’ aðferðum, tala ekki nægilega fallega íslensku, hafa ekki nægilega margar háskólagráður eða kannski of margar gráður og eru ekki nógu taktísk – allt er týnt til til að grafa undan baráttu þessa fólks og um leið baráttu hælisleitenda fyrir griðum.
Fremst í flokki fer fólkið sem telur sig ekki andsnúið hælisleitendum, telur sig gott, velþenkjandi og frjálslynt fólk en sér ekki skemmdarverkin. Sér ekki að skilyrðing og eineltiskúltúr fær þau til að ráðst alltaf á garðinn þar sem hann er lægstur. Neitar að horfast í augu við að það er val að ráðast alltaf þar á garðinn og verja þá valdamestu. Þrælslund er þetta og þrælslund skal það heita.
Í gær hóf Þjóðkirkjan sína vegferð í þágu flóttafólks fyrir tilstilli Kristínar Þórunnar Tómasdóttur, sóknarprests Laugarneskirkju og Toshiki Toma, prests innflytjenda. Kirkjan er veikari en oft áður en stofnunin getur þó lagt sitt af mörkum svo að myndað verði bandalag trúfélaga, aðgerðarsinna, íþróttamanna, forsetaembættisins og allra þeirra sem vettlingi geta valdið í þágu mannúðar.