Hugsast getur að markmið Parísarsamkomulagsins um að halda hnatthlýnun undir 2°C yfir viðmiði um lofthita frá því fyrir iðnvæðingu, sé óraunhæft þar sem veðurkerfi jarðar myndu ekki halda jafnvægi í slíku árferði heldur magna hlýnunina á eigin spýtur upp í 4°C yfir viðmiðinu. Fjögurra gráðu hlýnun fæli í sér stórhörmungar innan vistkerfa samfélaga og hagkerfa.
Þetta kemur fram í rannsókn sem birtist í vísindaritinu PNAS á mánudag, undir heitinu „Trajectories of the Earth System in the Anthropocene“ – eða Þróunarbrautir jarðkerfisins á mannöld. Rannsóknarniðurstöðunum var ritstýrt af William C. Clark, prófessor á sviði þróunar, vísinda og opinberrar stefnumótunar við Harvard háskóla.
Að ramba fram af brún
Hættan felst, samkvæmt rannsókninni, í þeim möguleika að fari hlýnunin yfir ákveðinn þröskuld haldi hún áfram vegna endurgjafar frá náttúrulegum fyrirbærum. Slík endurgjöf hefur lengi verið tekin til greina í spálíkönum. Dæmi er að þegar jöklarnir taka að bráðna og hjaðna spegla þeir minna sólarljósi burt frá jörðu en fyrr, sem hraðar aftur á móti hlýnunni og bráðnun jöklanna. Nú eru uppi vísbendingar um að ýmis þess háttar endurgjöf geti reynst afdrifaríkari en talið var.
Jökulbreiður heimsskautanna leika viðamikinn þátt í mögulegri endurgjöf hnatthlýnunar. Annað dæmi, sem höfundar rannsóknarinnar nefna, er að ef jökulbreiðan yfir Grænlandi glataðist myndi það hækka sjávarmál og afnema golfstrauminn um leið, sem myndi hækka hita sjávar í Suður-íshafi og hraða bráðnun jökulbreiðunnar á Suðurskautslandinu.
Áhyggjur af afdrifum golfstraumsins hafa aukist nokkuð eftir að rannsókn fyrr á þessu ári leiddi í ljós að hann er nú veikari en nokkru sinni síðastliðin 1.600 ár. Hermt hefur verið að veiking golfstraumsins sé einn af þeim þáttum sem spila inn í kulda og vætutíð á sunnanverðu Íslandi í sumar. Trausti Jónsson, veðurfræðingur við Veðurstofu Íslands, segir þó aðspurður engin skýr tengsl þar á milli.
Að jarðkerfið muni „vilja“ halda áfram að hitna
„Við sjáum að aldrei í sögu jarðar hefur hún verið í jafnvægisástandi við 2°C hærri loftslagshita en ríkti fyrir iðnvæðingu, og höldum því fram að veruleg hætta sé á að kerfið sjálft muni „vilja“ halda áfram að hitna vegna allra þessara annarra ferla, jafnvel þó að við stöðvum útblástur,“ sagði Katherine Richardson, einn rannsakenda, sérfræðingur í sjávarlíffræði og umhverfisfræðum við Kaupmannahafnarháskóla.
Ef rétt reynist að við 2°C hlýnun verði ferlin óstöðvandi fram að alls 4°C hlýnun yrði úr hærri meðalhiti en nokkurn tíma hefur ríkt síðastliðin 1,2 milljón ár. Sjávarmál risi hærra en það hefur staðið frá því að síðustu ísöld lauk, fyrir um 11.000 árum. Sjór og vötn myndu þá „mjög áreiðanlega flæða yfir aðliggjandi svæði“, ásamt því að auka hættur á stormum við strendur og tortíma kóralrifum „fyrir lok þessarar aldar eða fyrr“.
Þörf verði á breyttu stjórnskipulagi heims
Johan Rockström, einn rannsakenda og stjórnandi stofnunarinnar Stockholm Resilience Centre, eða Seiglumiðstöðvarinnar í Stokkhólmi, segist vonast til að hópnum skjátlist „en sem vísindamönnum ber okkur skylda til að kanna hvort þetta er reyndin“. Hann segir að þeirrar þekkingar þurfi að afla núna.
Meðalhiti í andrúmslofti jarðar hefur þegar hækkað um eina gráðu frá því fyrir iðnvæðingu. „Hitabylgjan sem við sjáum nú í Evrópu er ekki eitthvað sem búist var við, við einnar gráðu hlýnun,“ segir Rockström. „Nokkrar jákvæðar endurgjafarlykkjur eru þegar virkar, en þær eru enn veikar. Við þurfum rannsóknir sem sýna hvenær þær myndu hlaupa undan okkur.“
Til að forða þeim afdrifum þarf mannkyn að leggjast á eitt, segja höfundar rannsóknarinnar: „Slíkar aðgerðir krefjast sameiginlegrar forsjár á öllu jarðkerfinu —lífríki, loftslagi og samfélögum“. Höfundarnir telja upp nokkra þætti sem slíkar aðgerðir gætu falið í sér: að láta alveg af nýtingu kolefniseldsneytis á við gas, kol og olíu; að auka bindingu kolefnis úr andrúmslofti verulega, meðal annars með skógrækt; breytt hegðunarmynstur; tækninýjungar; nýtt stjórnskipulag; og umbreytingu samfélagslegra gilda.
Dökk mynd af framtíðinni til að hvetja fólk til aðgerða
Trausti Jónsson, veðurfræðingur, segir öll þau ferli sem talin eru upp í útdrætti rannsóknarinnar vera raunveruleg, að því er hann best veit, og þekking á þeim virðist þar rétt fram sett. Flest sem þarna standi sé „í samræmi við viðteknar hugmyndir og rannsóknir um þessar mundir.“ Höfundarnir séu greinilega í þeim hópi sem vilji reyna að gera eitthvað í málinu og til þess að fá lesendur á sitt band dragi þeir upp „nokkuð dökka mynd af framtíðinni“. Sú mynd sé reyndar „ekki sú versta á lager – heldur mátulega hófleg til þess að halda megi því fram að eitthvað sé hægt að gera – og nægilega dökk til þess að menn telji sér skylt að gera eitthvað“.
Trausti tekur þó einnig fram að þekking á þessum ferlum sé „í mörgum tilvikum afskaplega takmörkuð í raun.“ Hann segir hraðar veðurfarsbreytingar vera raunverulegt áhyggjuefni, og algjöra afneitun þeirra síst minna áhyggjuefni, en mótvægisaðgerðir við þeim séu „líka verulegt áhyggjuefni“.