Sakhæfur! Hvað er það? Ef einhver drepur mann þá er sá hinn sami sendur í geðrannsókn til að ganga úr skugga um hvort viðkomandi sé sakhæfur.
Leikmaður sem les frétt í blaði veit ekkert hvað það þýðir. Ég er leikmaður og hef oft velt þessu fyrir mér. Í stuttu máli þá er eftirleikurinn þannig að ef þú flokkast með sakhæfi færðu dóm og endar í fangelsi. Ef þú ert ekki með sakhæfi er oftast úrskurðað um öryggisgæslu á stofnun fyrir geðsjúka afbrotamenn.
Ég átti frænda sem fékk þennan úrskurð, reyndar ekki fyrir manndráp heldur eitthvað sem flokkað var sem tilraun til manndráps en var í raun ákall um hjálp. Hann flæktist á milli geðsjúkrahúsa hérlendis og erlendis. Enginn vildi hafa hann. Hann sat að lokum á Litla Hrauni ævina út á svo sterkum lyfjum að þegar hefðbundinn fangi fékk eitt sinn hádegislyfjaskammtinn hans fyrir mistök, þá svaf sá hinn sami í 3 daga.
Ekki veit ég hvort þetta segir okkur að skömminni skárra sé að hafa geðheilbrigðið á hreinu áður en maður lendir í að drepa mann. Það virðist vera þannig að refsingin sé mun verri ef þú ert veikur.
Skyldu vera einhver lærð rök fyrir því að einungis þurfi stimpil til heilbrigðis fyrir sum brot frekar en önnur? Er eitthvað minna geðveikt að drepa óbeint eða óvart?
Hvað með einhvern í þorpi úti á landi sem sækir gjarnan í að keyra bílinn sinn þegar áfengisvíman sækir á. Einhver sem allir vita að „keyrir full/ur“.
Bíll með drukknum ökumanni er algjörlega fullbúið morðvopn. Þetta vita allir vitibornir menn. Ef þú veist upp á sjálfan þig þann veikleika að setjast undir stýri fullur en velur samt allsgáður að hella í þig glussanum, ertu þá sjálfráða? Ertu þá með sakhæfi? Þarftu ekki hjálp?
Ef þorpið er allt meðvitað um þennan veikleika þinn en gerir ekkert í málinu annað en að stinga hausnum í sandinn og vona það besta, er þorpið þá sakhæft? Þarf þorpið hjálp? Erum við að deyja og drepa hvert annað með tilgangslausri tillitssemi, öðru nafni „meðvirkni.“
Það skiptir ekki máli hvort ökumaður er drukkinn eða bara að aka á algjörlega gálausan hátt, bíllinn er alltaf mögulegt morðvopn. Hvernig ætti þetta að vera í ábyrgu samfélagi?
lost drink eftir Tim RT
Úr því það þarf eitthvert svokallað sakhæfi til að fá að fara frekar í fangelsi en á geðsjúkrahús gætum við þá ekki búið til eitthvað sem heitir „áfengishæfi“? Að það verði hreinlega að meta þig hvort þú sért hæfur til að geta umgengist glussann. Veit ekki hvernig hægt væri að meta það, en það hljóta lærðir menn að geta. Kannski þeir hinir sömu og meta hvert leið morðingjans mun liggja.
Það virðist vera eitthvað svo augljóst að sá sem keyrir fullur þarf hjálp. Maður þarf að vera upp fyrir axlir í meðvirkni til að sleppa við að sjá það.
En við líðum jú auðvitað heimilisofbeldi af hálfu drukkinna. Það eru barin börn og fullorðnir daglega. Við kjósum að vita sem minnst um það. Hvað þá að það hvarfli að okkur að lyfta litlafingri til hjálpar.
Ljósmyndin Urban Insanity eftir Dima Bushkov
Við erum svo kurteis og það er svo mikið „bankaleyndar“-hugarfar alstaðar. Má ekki ræða, má ekki gera því frelsi einstaklingsins er svo mergjað. Einstaklingur sem er hluti af samfélaginu er nefnilega alltaf rétthærri en samfélagið. Og þegar allt er komið í óefni þá er best að samfélagið snúi bara bakinu við honum.
Af hverju sendum við ekki drukkna bílstjóra og berjandi feður í áfengismeðferð, eða hjálpum þeim á einhvern hátt. Ég leyfi mér að fullyrða að þeir sem lent hafa í að örkumla eða drepa einhvern með bílnum sínum gæfu hvað sem er til að geta spólað til baka, að ég tali nú ekki um hvað þeir eru örugglega ekki til í að lenda í því aftur.
Sama gildir um flesta þá sem ekki kunna annan samskiptamáta á heimilinu en hnefaréttinn. Þeir eru örugglega til í að læra eitthvað um mannlegri samskiptamáta.
Það er bara svo miklu einfaldara að keyra áfram refsandi og nöldrandi samfélag en hjálpandi og kærleiksríkt.
Því fylgir nefnilega ábyrgð sem við nennum ekki að bera. Er það kannski málið?
Ljósmynd í haus, Insanity unleashed, eftir Samik RC